Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động kiểm tra nội bộ (KTNB) trong các trường trung học cơ sở (THCS) đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo tại Việt Nam. Tại huyện Quảng Hòa, tỉnh Cao Bằng, với đặc điểm địa lý vùng sâu, vùng xa, điều kiện kinh tế xã hội còn nhiều khó khăn, việc tổ chức KTNB hiệu quả góp phần quan trọng trong việc đảm bảo thực hiện mục tiêu giáo dục phù hợp với yêu cầu đổi mới. Theo khảo sát thực tế năm học 2021-2022, tỷ lệ học sinh đạt loại tốt về rèn luyện đạt 89,1%, học lực khá và giỏi chiếm gần 64%, phản ánh chất lượng giáo dục có sự chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn nhiều thách thức.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng tổ chức hoạt động KTNB tại các trường THCS huyện Quảng Hòa, xác định điểm mạnh, tồn tại và nguyên nhân, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả hoạt động KTNB đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 14 trường THCS trên địa bàn huyện, khảo sát 30 cán bộ quản lý và 150 giáo viên, trong giai đoạn năm học 2021-2023. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ hiệu trưởng và các nhà quản lý giáo dục nâng cao năng lực kiểm tra, góp phần cải thiện chất lượng dạy và học, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững của hệ thống giáo dục địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và kiểm tra nội bộ, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục của Nguyễn Ngọc Quang và Đặng Quốc Bảo, nhấn mạnh vai trò kiểm tra như một chức năng thiết yếu trong chu trình quản lý (kế hoạch - tổ chức - chỉ đạo - kiểm tra, đánh giá), giúp thu thập thông tin chính xác, kịp thời để điều chỉnh hoạt động giáo dục.

  • Mô hình kiểm tra nội bộ trường học theo Mai Hữu Khuê, định nghĩa KTNB là hoạt động quản lý của hiệu trưởng nhằm điều tra, theo dõi, đánh giá các hoạt động giáo dục trong phạm vi nội bộ, phát hiện ưu điểm và khuyết điểm để điều chỉnh, nâng cao chất lượng giáo dục.

  • Các khái niệm chính bao gồm: kiểm tra nội bộ, tổ chức hoạt động kiểm tra, mục tiêu kiểm tra nội bộ, nội dung kiểm tra (giáo viên, học sinh, cơ sở vật chất, tài chính), phương pháp kiểm tra (quan sát, phân tích tài liệu, phỏng vấn, điều tra).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp lý luận: Tổng quan, phân tích, tổng hợp các tài liệu, văn bản pháp luật liên quan đến KTNB và quản lý giáo dục.

  • Phương pháp điều tra khảo sát: Thu thập dữ liệu từ 180 phiếu khảo sát gồm 30 cán bộ quản lý và 150 giáo viên tại 14 trường THCS huyện Quảng Hòa. Phương pháp chọn mẫu theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng.

  • Phương pháp phỏng vấn sâu: Trao đổi trực tiếp với cán bộ quản lý, giáo viên nhằm thu thập thông tin chi tiết về thực trạng và khó khăn trong tổ chức KTNB.

  • Phương pháp quan sát: Quan sát thực tế hoạt động dạy học, sinh hoạt chuyên môn, cơ sở vật chất và hồ sơ tài liệu liên quan đến KTNB.

  • Phương pháp phân tích thống kê: Xử lý số liệu khảo sát bằng phần mềm thống kê, tính tỷ lệ phần trăm, giá trị trung bình để đánh giá mức độ nhận thức, thực hiện KTNB.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu trong hai năm học 2021-2022 và 2022-2023, phân tích và đề xuất giải pháp trong năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của KTNB: 72,8% cán bộ, giáo viên đánh giá hoạt động KTNB là "rất quan trọng", 18,9% cho là "ít quan trọng", còn 8,3% không quan tâm. Điều này cho thấy sự quan tâm lớn của đội ngũ nhà trường đối với KTNB, tuy nhiên vẫn còn một bộ phận chưa nhận thức đầy đủ.

  2. Thực trạng lập kế hoạch và tổ chức KTNB: Kế hoạch kiểm tra nội bộ được xây dựng tại 85% trường, nhưng chỉ có khoảng 60% kế hoạch được thực hiện đầy đủ và đúng tiến độ. Việc phân công nhiệm vụ và phân cấp kiểm tra còn chưa rõ ràng, dẫn đến hiệu quả kiểm tra chưa cao.

  3. Phương pháp và hình thức kiểm tra: Phương pháp quan sát và dự giờ được sử dụng phổ biến (chiếm trên 80%), nhưng việc áp dụng các phương pháp kiểm tra đa dạng như phỏng vấn, phân tích hồ sơ còn hạn chế. Hình thức kiểm tra chủ yếu là kiểm tra định kỳ, kiểm tra đột xuất ít được triển khai.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức KTNB: Yếu tố chủ quan như nhận thức, kỹ năng của cán bộ quản lý và giáo viên ảnh hưởng lớn đến hiệu quả KTNB. Về khách quan, hệ thống văn bản pháp luật chưa đầy đủ, điều kiện kinh phí và trang thiết bị hỗ trợ còn hạn chế, đặc biệt trong các trường vùng sâu vùng xa.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy hoạt động KTNB tại các trường THCS huyện Quảng Hòa đã có những bước tiến tích cực, thể hiện qua tỷ lệ nhận thức cao về tầm quan trọng và sự quan tâm của cán bộ quản lý, giáo viên. Tuy nhiên, việc thực hiện kế hoạch kiểm tra còn nhiều hạn chế do thiếu sự phân công rõ ràng và thiếu đa dạng trong phương pháp kiểm tra. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục tại các địa phương khác, tình trạng này là phổ biến, đặc biệt ở vùng nông thôn, vùng khó khăn.

Việc áp dụng chủ yếu phương pháp quan sát và dự giờ cho thấy sự tập trung vào đánh giá trực tiếp hoạt động dạy học, nhưng chưa khai thác hết các phương pháp kiểm tra khác nhằm thu thập thông tin toàn diện hơn. Yếu tố khách quan như thiếu hụt văn bản pháp lý hướng dẫn chi tiết và hạn chế về kinh phí, trang thiết bị cũng là nguyên nhân làm giảm hiệu quả KTNB.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức về tầm quan trọng của KTNB, bảng tổng hợp mức độ thực hiện kế hoạch kiểm tra và biểu đồ tròn phân bố phương pháp kiểm tra được sử dụng. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và tồn tại trong tổ chức KTNB.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cán bộ quản lý, giáo viên về KTNB: Tổ chức các khóa bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu về vai trò, phương pháp và kỹ năng kiểm tra nội bộ. Mục tiêu đạt 90% cán bộ, giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trường.

  2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch kiểm tra nội bộ bài bản, khoa học: Hiệu trưởng cần xây dựng kế hoạch kiểm tra chi tiết, phân công nhiệm vụ rõ ràng, đảm bảo thực hiện đầy đủ theo tiến độ. Mục tiêu 100% trường có kế hoạch kiểm tra được thực hiện đúng kế hoạch trong năm học tiếp theo.

  3. Đa dạng hóa phương pháp kiểm tra: Khuyến khích áp dụng kết hợp các phương pháp như phỏng vấn, phân tích hồ sơ, điều tra ý kiến để thu thập thông tin toàn diện. Mục tiêu tăng tỷ lệ sử dụng phương pháp đa dạng lên 70% trong 2 năm tới.

  4. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong KTNB: Trang bị phần mềm quản lý hồ sơ, dữ liệu kiểm tra, hỗ trợ báo cáo và phân tích kết quả kiểm tra. Mục tiêu 50% trường THCS ứng dụng công nghệ trong KTNB trong vòng 18 tháng.

  5. Cải thiện điều kiện vật chất, kinh phí cho hoạt động KTNB: Đề xuất cấp trên tăng cường hỗ trợ kinh phí, trang thiết bị phục vụ kiểm tra nội bộ, đặc biệt cho các trường vùng khó khăn. Mục tiêu nâng mức hỗ trợ kinh phí tối thiểu 20% trong năm học tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý trường THCS: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực tổ chức, chỉ đạo hoạt động kiểm tra nội bộ, từ đó cải thiện chất lượng quản lý và giáo dục.

  2. Giáo viên và tổ trưởng chuyên môn: Hiểu rõ vai trò, nhiệm vụ trong KTNB, áp dụng các phương pháp kiểm tra hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo các huyện, tỉnh: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch hỗ trợ và giám sát hoạt động KTNB tại các trường phổ thông.

  4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về tổ chức KTNB trong trường học, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm tra nội bộ trường THCS là gì?
    Kiểm tra nội bộ là hoạt động xem xét, đánh giá các hoạt động giáo dục, điều kiện dạy học trong phạm vi nội bộ trường nhằm phát hiện ưu điểm, hạn chế để điều chỉnh, nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Tại sao KTNB lại quan trọng trong đổi mới giáo dục?
    KTNB giúp hiệu trưởng có thông tin chính xác về thực trạng nhà trường, từ đó điều chỉnh kế hoạch, nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục.

  3. Những phương pháp kiểm tra nội bộ phổ biến là gì?
    Phương pháp quan sát, phân tích tài liệu, phỏng vấn, điều tra bằng phiếu và tham dự hoạt động giáo dục là các phương pháp thường được sử dụng để thu thập thông tin khách quan, toàn diện.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả KTNB tại các trường vùng sâu vùng xa?
    Ngoài nhận thức và kỹ năng của cán bộ, giáo viên, yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế, cơ sở vật chất, trang thiết bị và hệ thống văn bản pháp luật còn hạn chế ảnh hưởng lớn đến hiệu quả KTNB.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả KTNB trong trường THCS?
    Cần nâng cao nhận thức, đào tạo kỹ năng cho cán bộ, xây dựng kế hoạch kiểm tra bài bản, đa dạng hóa phương pháp kiểm tra, ứng dụng công nghệ thông tin và cải thiện điều kiện vật chất, kinh phí.

Kết luận

  • Kiểm tra nội bộ là chức năng quản lý thiết yếu, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tại trường THCS huyện Quảng Hòa, tỉnh Cao Bằng.
  • Nghiên cứu đã xác định được thực trạng nhận thức, tổ chức và phương pháp KTNB, đồng thời chỉ ra những tồn tại, hạn chế cần khắc phục.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức KTNB, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ từ nhà trường đến cấp quản lý.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch khoa học, đa dạng hóa phương pháp, ứng dụng công nghệ và cải thiện điều kiện vật chất nhằm nâng cao hiệu quả KTNB.
  • Tiếp tục triển khai các bước đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật và giám sát thực hiện trong giai đoạn 2023-2025 để đảm bảo KTNB thực sự đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng trường THCS cần chủ động áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả kiểm tra nội bộ, góp phần phát triển bền vững chất lượng giáo dục địa phương.