Tổng quan nghiên cứu

Cho thuê lại lao động (CTLLĐ) là một hiện tượng phổ biến trong nền kinh tế thị trường hiện đại, đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết nguồn nhân lực và đáp ứng nhu cầu lao động tạm thời của doanh nghiệp. Tại Việt Nam, hoạt động CTLLĐ đã xuất hiện từ những năm đầu thế kỷ 21, song đến trước năm 2013 chưa có quy định pháp luật chính thức điều chỉnh, dẫn đến nhiều hoạt động “chui” và rủi ro cho người lao động (NLĐ) cũng như doanh nghiệp. Bộ luật Lao động (BLLĐ) năm 2012 và 2019 đã chính thức ghi nhận và điều chỉnh hoạt động này, tạo hành lang pháp lý quan trọng cho các bên tham gia.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn về pháp luật CTLLĐ tại Việt Nam theo BLLĐ năm 2019, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật trong lĩnh vực này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật về CTLLĐ từ năm 2017 đến nay, trong bối cảnh các doanh nghiệp và địa phương trên toàn quốc có tham gia quan hệ CTLLĐ. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc hoàn thiện chính sách pháp luật, góp phần bảo vệ quyền lợi NLĐ và thúc đẩy phát triển thị trường lao động linh hoạt, bền vững.

Theo báo cáo của ngành, CTLLĐ chiếm tỷ lệ ngày càng tăng trong lực lượng lao động, đặc biệt trong các ngành như dệt may, xây dựng, dịch vụ hỗ trợ. Việc nghiên cứu kỹ lưỡng các quy định pháp luật và thực trạng thực hiện sẽ giúp giảm thiểu rủi ro, tranh chấp và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quan hệ lao động và lý thuyết quản lý nhà nước trong kinh tế thị trường. Lý thuyết quan hệ lao động giúp phân tích các mối quan hệ pháp lý giữa ba chủ thể trong CTLLĐ: người cho thuê lao động (NCTLLĐ), người thuê lại lao động (NTLLĐ) và NLĐ thuê lại. Lý thuyết quản lý nhà nước cung cấp cơ sở để đánh giá vai trò của pháp luật trong điều tiết hoạt động CTLLĐ nhằm bảo vệ quyền lợi các bên và đảm bảo sự phát triển lành mạnh của thị trường lao động.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: hợp đồng cho thuê lại lao động, quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ CTLLĐ, nguyên tắc hoạt động có điều kiện, và các quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực CTLLĐ. Ngoài ra, luận văn còn tham khảo kinh nghiệm pháp luật của một số quốc gia phát triển như Hoa Kỳ, Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc để so sánh và rút ra bài học phù hợp với Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính của nghiên cứu bao gồm các văn bản pháp luật hiện hành như Bộ luật Lao động năm 2019, Nghị định 145/2020/NĐ-CP, các báo cáo ngành, tài liệu nghiên cứu khoa học và các công trình nghiên cứu trước đây về CTLLĐ. Phương pháp phân tích được sử dụng để đánh giá các quy định pháp luật và thực trạng thực hiện, kết hợp với phương pháp tổng hợp nhằm đưa ra các luận điểm và kiến nghị.

Phương pháp chứng minh và suy luận được áp dụng để làm rõ các luận điểm về vai trò, đặc điểm và hạn chế của pháp luật CTLLĐ hiện hành. Phương pháp thống kê được dùng để xử lý số liệu về số lượng doanh nghiệp CTLLĐ, NLĐ tham gia và các vụ việc tranh chấp liên quan. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các doanh nghiệp CTLLĐ được cấp phép trên toàn quốc và các trường hợp NLĐ thuê lại trong giai đoạn 2017-2022.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2021 đến tháng 8/2022, bao gồm thu thập tài liệu, phân tích pháp luật, khảo sát thực tiễn và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Pháp luật Việt Nam đã chính thức công nhận CTLLĐ là hoạt động kinh doanh có điều kiện, với quy định doanh nghiệp CTLLĐ phải được cấp giấy phép, ký quỹ 2 tỷ đồng và chỉ được thực hiện trong danh mục 20 công việc được phép theo Nghị định 145/2020/NĐ-CP. Tính đến năm 2022, số doanh nghiệp được cấp phép hoạt động CTLLĐ đạt khoảng 150 đơn vị, tăng 25% so với năm 2017.

  2. Quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ CTLLĐ được quy định rõ ràng, trong đó NCTLLĐ chịu trách nhiệm ký hợp đồng lao động với NLĐ, trả lương và bảo đảm các chế độ bảo hiểm xã hội; NTLLĐ có quyền điều hành, giám sát NLĐ trong quá trình làm việc; NLĐ thuê lại có quyền hưởng lương, phúc lợi và phải tuân thủ nội quy của NTLLĐ. Tuy nhiên, khoảng 30% NLĐ thuê lại phản ánh chưa được đảm bảo đầy đủ quyền lợi theo quy định.

  3. Danh mục công việc được phép cho thuê lại còn hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu thực tế của thị trường lao động, đặc biệt trong các ngành như dệt may, xây dựng, giúp việc gia đình. So sánh với Nhật Bản (26 ngành nghề) và Trung Quốc (danh mục rộng hơn), Việt Nam còn nhiều hạn chế về phạm vi ngành nghề.

  4. Thực tiễn thực hiện pháp luật còn nhiều khó khăn, như thủ tục cấp phép phức tạp, chi phí ký quỹ cao gây khó khăn cho doanh nghiệp nhỏ, tình trạng hoạt động “chui” vẫn tồn tại, dẫn đến rủi ro cho NLĐ và doanh nghiệp thuê lại. Tỷ lệ tranh chấp lao động liên quan đến CTLLĐ chiếm khoảng 15% tổng số vụ tranh chấp lao động tại các địa phương khảo sát.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc pháp luật về CTLLĐ còn mới, chưa hoàn thiện và chưa đồng bộ với các quy định khác trong hệ thống pháp luật lao động. So với các quốc gia phát triển, Việt Nam chưa có chương riêng biệt trong BLLĐ dành cho CTLLĐ mà chỉ quy định trong một chương nhỏ, dẫn đến thiếu sự tập trung và chi tiết trong điều chỉnh.

Việc quy định danh mục công việc hạn chế nhằm bảo vệ an toàn xã hội và quyền lợi NLĐ, song cũng làm giảm tính linh hoạt và khả năng đáp ứng nhu cầu thị trường. Thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp và NLĐ vẫn tìm cách hoạt động ngoài khuôn khổ pháp luật, gây khó khăn cho công tác quản lý nhà nước.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số doanh nghiệp CTLLĐ theo năm, bảng so sánh danh mục công việc được phép giữa Việt Nam và một số quốc gia, cũng như biểu đồ tỷ lệ tranh chấp lao động liên quan đến CTLLĐ theo địa phương.

Việc hoàn thiện pháp luật CTLLĐ không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi NLĐ mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển, góp phần thúc đẩy thị trường lao động linh hoạt, giảm tỷ lệ thất nghiệp và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Mở rộng danh mục công việc được phép cho thuê lại lao động phù hợp với nhu cầu thực tế của thị trường, đặc biệt trong các ngành có nhu cầu cao như dệt may, xây dựng, dịch vụ giúp việc gia đình. Thời gian thực hiện: 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp với các bộ ngành liên quan.

  2. Đơn giản hóa thủ tục cấp phép và giảm mức ký quỹ cho doanh nghiệp CTLLĐ quy mô nhỏ và vừa, nhằm khuyến khích doanh nghiệp hợp pháp hóa hoạt động, giảm tình trạng hoạt động “chui”. Thời gian thực hiện: 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong hoạt động CTLLĐ, đặc biệt tập trung vào các doanh nghiệp hoạt động không phép và vi phạm quyền lợi NLĐ. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Thanh tra Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, các cơ quan quản lý địa phương.

  4. Xây dựng chương trình đào tạo, nâng cao nhận thức cho NLĐ và doanh nghiệp về quyền và nghĩa vụ trong quan hệ CTLLĐ, giúp giảm thiểu tranh chấp và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật. Thời gian thực hiện: 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, các tổ chức công đoàn.

  5. Hoàn thiện khung pháp lý về hợp đồng CTLLĐ, quy định rõ ràng hơn về thời hạn thuê lại, trách nhiệm bồi thường thiệt hại và giải quyết tranh chấp, nhằm bảo vệ quyền lợi các bên và tạo sự minh bạch trong quan hệ lao động. Thời gian thực hiện: 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Bộ Tư pháp, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động và việc làm: Luận văn cung cấp cơ sở pháp lý và thực tiễn để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động CTLLĐ, góp phần xây dựng thị trường lao động linh hoạt và bền vững.

  2. Doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực cho thuê lại lao động: Giúp hiểu rõ quyền và nghĩa vụ pháp lý, các điều kiện cấp phép, từ đó nâng cao năng lực quản lý, giảm thiểu rủi ro pháp lý và tranh chấp lao động.

  3. Người lao động tham gia làm việc theo hình thức thuê lại: Cung cấp thông tin về quyền lợi, nghĩa vụ và các quy định pháp luật bảo vệ NLĐ, giúp họ tự bảo vệ quyền lợi hợp pháp trong quan hệ lao động.

  4. Các nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên ngành Luật lao động, Quản trị nhân sự: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá để nghiên cứu sâu về pháp luật CTLLĐ, so sánh quốc tế và đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật.

Câu hỏi thường gặp

  1. Cho thuê lại lao động là gì?
    Cho thuê lại lao động là hoạt động kinh doanh trong đó doanh nghiệp tuyển dụng NLĐ, ký hợp đồng lao động và cho doanh nghiệp khác thuê lại NLĐ này trong một thời gian nhất định để thực hiện công việc theo hợp đồng dịch vụ. NLĐ chịu sự điều hành của bên thuê lại nhưng vẫn duy trì quan hệ lao động với bên cho thuê.

  2. Doanh nghiệp nào được phép hoạt động cho thuê lại lao động?
    Doanh nghiệp được thành lập theo quy định của pháp luật doanh nghiệp, có giấy phép hoạt động CTLLĐ do cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp, thực hiện ký quỹ theo quy định và chỉ được hoạt động trong danh mục công việc được phép.

  3. Người lao động thuê lại có được hưởng các quyền lợi như NLĐ thông thường không?
    Có. NLĐ thuê lại được hưởng các quyền lợi về lương, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp và các chế độ phúc lợi khác theo hợp đồng lao động với doanh nghiệp cho thuê, đồng thời phải tuân thủ nội quy, kỷ luật của doanh nghiệp thuê lại.

  4. Thời hạn thuê lại lao động được quy định như thế nào?
    Theo BLLĐ năm 2019, thời hạn thuê lại lao động không quá 12 tháng, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc quy định pháp luật có liên quan. Thời hạn này nhằm đảm bảo tính tạm thời và linh hoạt của hoạt động CTLLĐ.

  5. Các tranh chấp trong quan hệ cho thuê lại lao động được giải quyết ra sao?
    Tranh chấp có thể phát sinh giữa các bên trong quan hệ CTLLĐ và được giải quyết theo quy định của pháp luật lao động và pháp luật dân sự. Cơ quan quản lý nhà nước, tòa án hoặc trọng tài lao động có thẩm quyền sẽ can thiệp để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về pháp luật cho thuê lại lao động tại Việt Nam theo Bộ luật Lao động năm 2019, đồng thời so sánh với kinh nghiệm quốc tế.
  • Pháp luật Việt Nam đã chính thức công nhận và điều chỉnh hoạt động CTLLĐ, nhưng còn nhiều hạn chế về phạm vi ngành nghề, thủ tục cấp phép và bảo vệ quyền lợi NLĐ.
  • Thực tiễn cho thấy hoạt động CTLLĐ ngày càng phát triển, góp phần giải quyết việc làm và tăng tính linh hoạt cho thị trường lao động, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro và tranh chấp.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp mở rộng danh mục công việc, đơn giản hóa thủ tục, tăng cường quản lý và nâng cao nhận thức cho các bên liên quan nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi.
  • Các bước tiếp theo bao gồm phối hợp các bộ ngành hoàn thiện khung pháp lý, triển khai các chương trình đào tạo và tăng cường thanh tra, kiểm tra trong lĩnh vực CTLLĐ.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và NLĐ cần chủ động tiếp cận, áp dụng và phản hồi để cùng hoàn thiện môi trường pháp lý cho thuê lại lao động, góp phần phát triển thị trường lao động bền vững và công bằng.