Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách cấp huyện là một bộ phận cấu thành quan trọng của ngân sách nhà nước, đóng vai trò thiết yếu trong quản lý kinh tế - xã hội tại địa phương. Trên địa bàn huyện Vĩnh Lợi, tỉnh Bạc Liêu, với diện tích 25.104,92 ha và dân số khoảng 98.025 người, ngân sách huyện được sử dụng để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ phục vụ cộng đồng dân cư. Giai đoạn 2017-2019, tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn có xu hướng tăng rõ rệt, từ 27.450 triệu đồng năm 2017 lên 38.033 triệu đồng năm 2018 và đạt 44.091 triệu đồng năm 2019. Tuy nhiên, công tác quản lý thu, chi ngân sách vẫn còn nhiều tồn tại, đặc biệt là tình trạng chi vượt dự toán với tổng chi vượt thấp nhất năm 2019 là 161% và cao nhất năm 2018 là 182%.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu, chi ngân sách nhà nước cấp huyện, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại huyện Vĩnh Lợi trong giai đoạn 2017-2019, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp với điều kiện đặc thù của địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện công tác quản lý ngân sách, đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và góp phần ổn định chính trị, xã hội trên địa bàn huyện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết phân cấp ngân sách nhà nước: Phân tích nguyên tắc phân cấp, phân bổ nguồn thu và nhiệm vụ chi giữa các cấp chính quyền, đảm bảo tính hiệu quả và công bằng trong quản lý ngân sách.
  • Mô hình quản lý thu, chi ngân sách cấp huyện: Đặc điểm nguồn thu chủ yếu từ địa phương, nhiệm vụ chi phục vụ trực tiếp cộng đồng dân cư, cùng các nguyên tắc minh bạch, tiết kiệm và cân đối ngân sách.
  • Khái niệm quản lý ngân sách nhà nước: Bao gồm các nội dung lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra thu, chi ngân sách.
  • Các khái niệm chính: Thu ngân sách, chi ngân sách, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách, kiểm tra, thanh tra ngân sách, hiệu quả quản lý ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp phân tích, tổng hợp và so sánh: Đánh giá thực trạng quản lý thu, chi ngân sách huyện Vĩnh Lợi qua các năm 2017-2019, so sánh với các địa phương khác trong tỉnh.
  • Phương pháp thống kê: Thu thập và xử lý số liệu thu, chi ngân sách từ các báo cáo tài chính, quyết toán ngân sách huyện.
  • Phương pháp dự báo, mô phỏng: Dự báo xu hướng thu, chi ngân sách trong giai đoạn tiếp theo dựa trên số liệu thực tế và các yếu tố ảnh hưởng.
  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu, chi ngân sách nhà nước cấp huyện giai đoạn 2017-2019; báo cáo của Chi cục Thuế Vĩnh Lợi, UBND huyện và Kho bạc Nhà nước huyện.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Toàn bộ số liệu thu, chi ngân sách cấp huyện trong giai đoạn nghiên cứu được sử dụng để đảm bảo tính toàn diện và chính xác.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu và phân tích trong năm 2020, tập trung vào đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng nguồn thu ngân sách: Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Vĩnh Lợi tăng từ 27.450 triệu đồng năm 2017 lên 44.091 triệu đồng năm 2019, tương đương mức tăng khoảng 60,6% trong ba năm. Chi cục Thuế Vĩnh Lợi đã hoàn thành tốt nhiệm vụ thu ngân sách được giao trong các năm này.

  2. Tình trạng chi vượt dự toán: Tổng chi ngân sách vượt dự toán với mức thấp nhất 161% năm 2019 và cao nhất 182% năm 2018. Chi đầu tư xây dựng cơ bản vượt dự toán thấp nhất 145% năm 2019 và cao nhất 215% năm 2017. Chi thường xuyên vượt dự toán từ 119% đến 142% trong giai đoạn này.

  3. Nguyên nhân vượt chi ngân sách: Do quyết toán sử dụng nguồn vốn chương trình mục tiêu năm trước chuyển sang, chi đầu tư các công trình giao thông, thủy lợi cấp bách, nguồn vốn huy động từ các đơn vị tài trợ và bổ sung từ ngân sách cấp trên cho các chính sách xã hội.

  4. Tồn tại trong quản lý thu, chi ngân sách: Công tác lập dự toán chưa sát thực tế, chi đầu tư xây dựng cơ bản còn dàn trải, hiệu quả thấp; công tác kiểm tra, thanh tra chưa thường xuyên, dẫn đến một số khoản chi không đúng đối tượng, nhiệm vụ; năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế; ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chưa đồng bộ.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý thu, chi ngân sách huyện Vĩnh Lợi đã đạt được những bước tiến quan trọng, đặc biệt trong việc tăng thu ngân sách và hoàn thành nhiệm vụ thu do cấp trên giao. Tuy nhiên, tình trạng chi vượt dự toán phản ánh sự thiếu cân đối trong lập và chấp hành dự toán ngân sách, gây áp lực lên nguồn lực tài chính địa phương. Nguyên nhân chủ yếu là do việc sử dụng nguồn vốn chuyển nguồn và bổ sung chi cho các công trình cấp bách chưa được dự toán đầy đủ từ đầu năm.

So sánh với các huyện trong tỉnh như Hồng Dân và Hòa Bình, Vĩnh Lợi có những điểm tương đồng về tồn tại trong quản lý chi ngân sách như chi đầu tư dàn trải, công tác kiểm tra chưa hiệu quả. Tuy nhiên, huyện Hồng Dân đã có cải tiến trong việc giao dự toán kịp thời và quản lý dự phòng ngân sách, còn huyện Hòa Bình đã áp dụng cơ chế khoán chi, tạo sự chủ động cho các đơn vị sử dụng ngân sách.

Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu, chi ngân sách tại Vĩnh Lợi còn hạn chế so với các địa phương khác, ảnh hưởng đến tính minh bạch và hiệu quả quản lý. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách và bảng so sánh tỷ lệ chi vượt dự toán các năm để minh họa rõ nét hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ quản lý thu, chi ngân sách nhằm nâng cao năng lực lập dự toán, kiểm tra, giám sát và quyết toán ngân sách. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: UBND huyện phối hợp Sở Tài chính.

  2. Hoàn thiện chính sách quản lý thu, chi ngân sách: Rà soát, điều chỉnh các quy định, tiêu chuẩn, định mức chi ngân sách phù hợp với thực tế địa phương, đảm bảo tính khả thi và minh bạch. Thời gian: 2021-2022. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  3. Chủ động xây dựng và lập dự toán ngân sách sát thực tế: Tăng cường phối hợp giữa các phòng ban, đơn vị liên quan trong việc xây dựng dự toán thu, chi ngân sách, đặc biệt là dự toán chi đầu tư xây dựng cơ bản. Thời gian: Hàng năm trước ngày 31/12. Chủ thể: UBND huyện, các đơn vị dự toán.

  4. Triển khai hiệu quả công tác thu, chi và quyết toán ngân sách: Áp dụng các biện pháp kiểm soát chặt chẽ chi ngân sách, đặc biệt là chi đầu tư xây dựng cơ bản; tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các vi phạm. Thời gian: Liên tục trong giai đoạn 2021-2025. Chủ thể: Phòng Tài chính, Kho bạc Nhà nước huyện.

  5. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin: Xây dựng hệ thống quản lý ngân sách điện tử, nâng cao tính minh bạch, giảm thiểu sai sót và tăng tốc độ xử lý công việc. Thời gian: 2021-2024. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính, Trung tâm CNTT huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp huyện: Nâng cao hiểu biết về quản lý thu, chi ngân sách, áp dụng các giải pháp cải tiến công tác quản lý tài chính công tại địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Tham khảo các phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp để xây dựng chính sách phù hợp, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành Quản trị kinh doanh, Tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, bổ sung kiến thức lý luận và thực tiễn.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra ngân sách: Hiểu rõ các vấn đề tồn tại trong quản lý thu, chi ngân sách để thiết kế các chương trình kiểm tra, giám sát hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu, chi ngân sách cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Quản lý thu, chi ngân sách cấp huyện đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng tại địa phương. Ví dụ, ngân sách được sử dụng để đầu tư cơ sở hạ tầng, hỗ trợ chính sách xã hội, góp phần ổn định và phát triển bền vững.

  2. Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng chi vượt dự toán tại huyện Vĩnh Lợi là gì?
    Nguyên nhân chủ yếu là do sử dụng nguồn vốn chuyển nguồn từ năm trước, chi đầu tư các công trình cấp bách chưa được dự toán đầy đủ, cùng với việc bổ sung chi từ ngân sách cấp trên cho các chính sách xã hội.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để phân tích thực trạng quản lý ngân sách trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê số liệu thu, chi ngân sách giai đoạn 2017-2019 và dự báo xu hướng trong tương lai, kết hợp với phân tích định tính về các yếu tố ảnh hưởng.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý thu, chi ngân sách?
    Các giải pháp bao gồm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện chính sách quản lý, lập dự toán sát thực tế, tăng cường kiểm tra, thanh tra, cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin.

  5. Ai là đối tượng chính hưởng lợi từ việc hoàn thiện quản lý thu, chi ngân sách cấp huyện?
    Cán bộ quản lý tài chính, các nhà hoạch định chính sách, đơn vị sử dụng ngân sách và cộng đồng dân cư địa phương đều hưởng lợi khi ngân sách được quản lý hiệu quả, đảm bảo nguồn lực phát triển và an sinh xã hội.

Kết luận

  • Ngân sách cấp huyện Vĩnh Lợi có xu hướng tăng trưởng ổn định trong giai đoạn 2017-2019, với tổng thu tăng khoảng 60,6%.
  • Tình trạng chi vượt dự toán phổ biến, đặc biệt trong chi đầu tư xây dựng cơ bản và chi thường xuyên, gây áp lực lên cân đối ngân sách.
  • Nguyên nhân vượt chi chủ yếu do sử dụng nguồn vốn chuyển nguồn, chi cho các công trình cấp bách và bổ sung từ ngân sách cấp trên.
  • Công tác quản lý thu, chi ngân sách còn nhiều tồn tại như lập dự toán chưa sát thực tế, kiểm tra, thanh tra chưa hiệu quả, năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện chính sách, lập dự toán sát thực tế, tăng cường kiểm tra, cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin trong giai đoạn 2020-2025.

Luận văn khuyến nghị các cơ quan chức năng huyện Vĩnh Lợi và tỉnh Bạc Liêu tiếp tục triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Các nhà nghiên cứu và cán bộ quản lý tài chính công được mời tham khảo để áp dụng và phát triển thêm các nghiên cứu liên quan.