Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những mục tiêu chiến lược quan trọng nhằm thực hiện thắng lợi Nghị quyết số 26-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương khóa X về nông nghiệp, nông dân và nông thôn. Sau hơn 10 năm triển khai, chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) xây dựng NTM đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân, đồng thời cải thiện bộ mặt nông thôn trên cơ sở 19 tiêu chí quốc gia. Tuy nhiên, quá trình xây dựng NTM vẫn còn nhiều thách thức như kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội chưa hoàn chỉnh, môi trường nông thôn tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm, phát triển nông nghiệp chưa bền vững, và nguồn vốn huy động còn hạn chế.

Luận văn tập trung nghiên cứu công tác quản lý chương trình MTQG xây dựng NTM tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình trong giai đoạn 2018-2020, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý trong giai đoạn 2021-2025. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại 25 xã thuộc huyện Bố Trạch, với trọng tâm là công tác quản lý quy hoạch, huy động vốn, tuyên truyền vận động và giám sát thực hiện chương trình. Việc nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, góp phần thực hiện thành công mục tiêu xây dựng NTM tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý chương trình và phát triển nông thôn mới. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý chương trình: Quản lý chương trình là quá trình tác động có tổ chức, có định hướng nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu đề ra. Quản lý chương trình MTQG xây dựng NTM bao gồm ba giai đoạn chính: lập kế hoạch, điều phối thực hiện và giám sát, đánh giá.

  2. Lý thuyết phát triển nông thôn mới: Xây dựng NTM là quá trình phát triển toàn diện, bền vững về kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường, dựa trên 19 tiêu chí quốc gia. Mục tiêu là nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, phát triển sản xuất bền vững, bảo tồn bản sắc văn hóa và xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: nông thôn mới, quản lý chương trình, huy động vốn, giám sát và đánh giá, quy hoạch xây dựng NTM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo của Văn phòng Điều phối Chương trình MTQG xây dựng NTM tỉnh Quảng Bình, UBND huyện Bố Trạch và các xã. Số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát phỏng vấn trực tiếp 87 cán bộ các cấp và 160 hộ dân tại 4 xã đại diện cho các vùng địa lý khác nhau của huyện Bố Trạch.

Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên không lặp được áp dụng để đảm bảo tính đại diện. Phân tích số liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và so sánh, kết hợp biểu đồ và bảng biểu để minh họa thực trạng và xu hướng phát triển. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2018-2020, với đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy hoạch và kế hoạch xây dựng NTM: 100% xã trong huyện đã hoàn thành lập quy hoạch xây dựng NTM và công bố quy hoạch, đồng thời xây dựng quy chế quản lý quy hoạch. Tuy nhiên, chất lượng quy hoạch còn hạn chế do thời gian thực hiện gấp rút, thiếu tính sáng tạo và chưa nghiên cứu sâu về phát triển sản xuất phù hợp đặc thù từng xã.

  2. Huy động vốn và quản lý đầu tư: Tổng nguồn vốn đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng giai đoạn 2018-2020 đạt khoảng 640 tỷ đồng, trong đó ngân sách nhà nước chiếm 85,01%, vốn huy động từ cộng đồng chiếm 11,38%. Nguồn vốn ngân sách trung ương năm 2020 tăng gấp 2,4 lần so với năm 2019, tạo điều kiện thuận lợi cho đầu tư. Tuy nhiên, nguồn vốn tín dụng đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng chưa được huy động hiệu quả.

  3. Đầu tư cơ sở hạ tầng: Hệ thống giao thông nông thôn được đầu tư mạnh với tổng vốn gần 306 tỷ đồng, tăng bình quân 23,64%/năm, bê tông hóa thêm 100 km đường. Kiên cố hóa kênh mương đạt 171 km, tỷ lệ 44,38%. Hạ tầng trường học được cải thiện với 7 trường đạt chuẩn quốc gia mới, nâng tổng số lên 75 trường, tỷ lệ đạt chuẩn 69,44%. Cơ sở vật chất văn hóa, y tế và thương mại nông thôn cũng được đầu tư nâng cấp đáng kể.

  4. Tuyên truyền và sự tham gia của cộng đồng: Công tác tuyên truyền được đẩy mạnh, góp phần nâng cao nhận thức và huy động sự tham gia của người dân. Tuy nhiên, nguồn vốn huy động từ cộng đồng có xu hướng giảm nhẹ qua các năm, phản ánh một số khó khăn trong việc duy trì sự đồng thuận và đóng góp liên tục.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý chương trình MTQG xây dựng NTM tại huyện Bố Trạch đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, đặc biệt trong việc hoàn thiện quy hoạch, huy động vốn và đầu tư cơ sở hạ tầng. Việc 100% xã hoàn thành quy hoạch và kế hoạch thể hiện sự chủ động và quyết tâm của các cấp chính quyền. Tuy nhiên, chất lượng quy hoạch còn hạn chế do áp lực thời gian và năng lực tư vấn, điều này có thể ảnh hưởng đến tính bền vững của phát triển nông thôn.

Nguồn vốn chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước, trong khi huy động vốn từ doanh nghiệp và tín dụng đầu tư còn hạn chế, đặt ra thách thức về tính bền vững tài chính cho chương trình. Việc đầu tư tập trung vào hạ tầng giao thông và thủy lợi đã tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển sản xuất và nâng cao đời sống, phù hợp với các nghiên cứu trong ngành về vai trò của hạ tầng trong phát triển nông thôn.

Sự tham gia của cộng đồng được đánh giá là tích cực nhưng cần được duy trì và nâng cao hơn nữa để đảm bảo tính chủ thể của người dân trong xây dựng NTM. Các biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng vốn đầu tư và tỷ lệ xã đạt tiêu chí NTM sẽ minh họa rõ nét cho sự chuyển biến tích cực này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng quy hoạch xây dựng NTM: Cần tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ và đơn vị tư vấn lập quy hoạch, đồng thời kéo dài thời gian thực hiện để đảm bảo tính sáng tạo và phù hợp với đặc thù từng địa phương. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Sở Xây dựng; Thời gian: 2021-2023.

  2. Đa dạng hóa nguồn vốn đầu tư: Xây dựng cơ chế thu hút đầu tư từ doanh nghiệp, hợp tác xã và các thành phần kinh tế khác, đồng thời phát triển các hình thức tín dụng ưu đãi cho nông nghiệp và nông thôn. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo xây dựng NTM huyện, các ngân hàng; Thời gian: 2021-2025.

  3. Tăng cường công tác tuyên truyền và vận động nhân dân: Đổi mới nội dung, hình thức tuyên truyền để nâng cao nhận thức, phát huy vai trò chủ thể của người dân trong xây dựng NTM, đặc biệt là huy động nguồn lực đóng góp. Chủ thể thực hiện: Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể xã hội; Thời gian: liên tục.

  4. Củng cố hệ thống giám sát, đánh giá: Thiết lập hệ thống giám sát chặt chẽ, minh bạch từ cấp thôn đến huyện nhằm phát hiện kịp thời các tồn tại, hạn chế và điều chỉnh phù hợp. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý xã, Ban chỉ đạo huyện; Thời gian: 2021-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp nâng cao năng lực quản lý, điều hành chương trình xây dựng NTM, từ đó triển khai hiệu quả các chính sách và kế hoạch phát triển nông thôn.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên cao học: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chương trình MTQG xây dựng NTM, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu liên quan đến phát triển nông thôn và quản lý công.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và Mặt trận Tổ quốc: Hỗ trợ trong công tác tuyên truyền, vận động và giám sát sự tham gia của cộng đồng dân cư trong xây dựng NTM.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư: Hiểu rõ cơ chế huy động vốn và các cơ hội đầu tư vào lĩnh vực phát triển hạ tầng nông thôn, từ đó tham gia tích cực vào chương trình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác quy hoạch xây dựng NTM lại quan trọng?
    Quy hoạch là bước đầu tiên và nền tảng để phát triển nông thôn theo hướng bền vững, đảm bảo các tiêu chí về hạ tầng, sản xuất và môi trường được thực hiện đồng bộ. Ví dụ, quy hoạch tốt giúp phân bổ hợp lý đất đai và nguồn lực, tránh lãng phí.

  2. Nguồn vốn chủ yếu để xây dựng NTM đến từ đâu?
    Nguồn vốn chủ yếu là ngân sách nhà nước, chiếm trên 85% tổng vốn đầu tư, bên cạnh đó có vốn huy động từ cộng đồng và lồng ghép các chương trình khác. Tuy nhiên, việc đa dạng hóa nguồn vốn là cần thiết để đảm bảo bền vững.

  3. Làm thế nào để tăng cường sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM?
    Thông qua tuyên truyền, vận động, tổ chức các cuộc họp dân chủ và phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc cùng các đoàn thể, người dân được hiểu rõ quyền lợi và trách nhiệm, từ đó chủ động tham gia đóng góp.

  4. Các khó khăn chính trong quản lý chương trình xây dựng NTM là gì?
    Bao gồm chất lượng quy hoạch chưa cao, nguồn vốn hạn chế, năng lực cán bộ còn yếu, và sự tham gia của cộng đồng chưa đồng đều. Những khó khăn này ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả thực hiện chương trình.

  5. Làm thế nào để đảm bảo tính bền vững của các công trình hạ tầng NTM?
    Cần có cơ chế quản lý, bảo dưỡng, duy tu công trình sau khi hoàn thành, đồng thời tăng cường giám sát và huy động sự tham gia của cộng đồng trong việc bảo vệ và sử dụng hiệu quả các công trình.

Kết luận

  • Công tác quản lý chương trình MTQG xây dựng NTM tại huyện Bố Trạch đã đạt nhiều kết quả tích cực, đặc biệt trong quy hoạch, huy động vốn và đầu tư cơ sở hạ tầng.
  • Chất lượng quy hoạch và sự đa dạng nguồn vốn vẫn là những điểm cần cải thiện để nâng cao hiệu quả chương trình.
  • Sự tham gia của cộng đồng và công tác tuyên truyền đóng vai trò then chốt trong thành công của xây dựng NTM.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực quản lý, đa dạng hóa nguồn vốn, tăng cường giám sát và phát huy vai trò người dân trong giai đoạn 2021-2025.
  • Khuyến nghị các cấp chính quyền, tổ chức xã hội và doanh nghiệp phối hợp chặt chẽ để thực hiện thành công mục tiêu xây dựng nông thôn mới bền vững.

Luận văn mở ra hướng nghiên cứu tiếp theo về đánh giá tác động dài hạn của các giải pháp quản lý và huy động nguồn lực trong xây dựng NTM, đồng thời kêu gọi các nhà quản lý và nghiên cứu quan tâm ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn phát triển nông thôn.