## Tổng quan nghiên cứu

Chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những chương trình trọng tâm của Việt Nam nhằm phát triển kinh tế - xã hội khu vực nông thôn, chiếm khoảng 70% dân số cả nước. Tính đến cuối năm 2018, xã Vĩnh Lợi, huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang đã đạt 16/19 tiêu chí xây dựng NTM, trong đó tiêu chí môi trường và an toàn thực phẩm chưa hoàn thành. Thực trạng môi trường nông thôn tại xã Vĩnh Lợi đang đối mặt với nhiều thách thức như ô nhiễm nguồn nước, chất thải rắn sinh hoạt chưa được xử lý triệt để, và nhận thức của người dân về bảo vệ môi trường còn hạn chế. 

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng môi trường và các yếu tố ảnh hưởng tại xã Vĩnh Lợi, tác động của môi trường đến đời sống kinh tế - xã hội người dân, từ đó đề xuất các giải pháp thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng mô hình nông thôn mới. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 9/2018 đến 9/2019, tập trung tại xã Vĩnh Lợi, huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang.

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc cung cấp cơ sở dữ liệu và kinh nghiệm thực tiễn cho công tác xây dựng NTM, đồng thời có ý nghĩa thực tiễn trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng và hỗ trợ các cơ quan chức năng trong việc hoàn thiện tiêu chí môi trường, góp phần phát triển bền vững khu vực nông thôn.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết phát triển bền vững**: Nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và phát triển xã hội, đảm bảo nguồn tài nguyên thiên nhiên được sử dụng hợp lý và bảo tồn cho các thế hệ tương lai.
- **Mô hình xây dựng nông thôn mới**: Bao gồm 19 tiêu chí quốc gia về phát triển kinh tế, hạ tầng, văn hóa, xã hội và môi trường, trong đó tiêu chí môi trường (tiêu chí số 17) tập trung vào nước sạch, vệ sinh môi trường, xử lý chất thải và an toàn thực phẩm.
- **Khái niệm môi trường và ô nhiễm môi trường**: Môi trường là hệ thống các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo ảnh hưởng đến sự tồn tại của con người và sinh vật; ô nhiễm môi trường là sự biến đổi không phù hợp với tiêu chuẩn kỹ thuật gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe và sinh thái.
- **Phát triển nông thôn**: Quá trình cải thiện bền vững về kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống người dân nông thôn.
- **Tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM**: Bao gồm các chỉ tiêu về tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch, thu gom xử lý rác thải, vệ sinh nhà ở, chuồng trại chăn nuôi và an toàn thực phẩm.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Kết hợp số liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường, UBND xã Vĩnh Lợi, các tài liệu khoa học và số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát thực địa, phỏng vấn 170 hộ dân tại 17 thôn của xã.
- **Phương pháp chọn mẫu**: Lấy mẫu ngẫu nhiên các hộ dân trong từng thôn, đảm bảo tính đại diện và khách quan, không phân biệt giàu nghèo, nghề nghiệp hay dân tộc.
- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu, phân tích thống kê mô tả, vẽ biểu đồ và bảng biểu minh họa kết quả.
- **Phương pháp tổng hợp và đánh giá**: So sánh, phân tích các số liệu thu thập được với tiêu chuẩn quốc gia và các nghiên cứu liên quan để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.
- **Phương pháp chuyên gia**: Tham khảo ý kiến các cán bộ chuyên môn tại Phòng Tài nguyên & Môi trường, Ban chỉ đạo xây dựng NTM huyện Sơn Dương và giáo viên hướng dẫn.
- **Phương pháp điều tra thực địa**: Khảo sát hiện trạng môi trường tại các khu vực trọng điểm như bãi rác, suối, khu dân cư và vùng đồi núi.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Tỷ lệ sử dụng nước sạch và hợp vệ sinh**: Khoảng 90% hộ dân xã Vĩnh Lợi sử dụng nước sạch, đạt gần tiêu chuẩn quốc gia (≥90%). Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 10% hộ chưa tiếp cận đầy đủ nguồn nước hợp vệ sinh.
2. **Thu gom và xử lý rác thải sinh hoạt**: Chỉ khoảng 60-70% lượng rác thải sinh hoạt được thu gom và xử lý đúng quy định. Phần còn lại bị vứt bừa bãi, gây ô nhiễm môi trường đất và nước.
3. **Nhà tiêu, nhà tắm và chuồng trại chăn nuôi**: Tỷ lệ hộ có nhà tiêu hợp vệ sinh đạt khoảng 75%, chuồng trại chăn nuôi đảm bảo vệ sinh môi trường đạt 65%, thấp hơn mức tiêu chuẩn đề ra (≥85% và ≥70%).
4. **Nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường**: Khoảng 70% người dân có nhận thức tốt về bảo vệ môi trường, tuy nhiên việc thực hiện các biện pháp bảo vệ môi trường còn hạn chế do thiếu kinh phí và kỹ năng.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do nguồn lực đầu tư cho hạ tầng môi trường còn hạn chế, công tác tuyên truyền chưa sâu rộng và chưa phát huy hết vai trò của cộng đồng trong quản lý môi trường. So với các nghiên cứu tại các xã khác trong tỉnh và các vùng nông thôn khác, xã Vĩnh Lợi có mức độ thu gom rác thải và sử dụng nước sạch tương đối cao nhưng vẫn cần cải thiện để đạt chuẩn quốc gia. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch, thu gom rác thải và nhà tiêu hợp vệ sinh để minh họa rõ nét hơn.

Việc thực hiện tiêu chí môi trường không chỉ góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững, giảm thiểu các bệnh liên quan đến ô nhiễm môi trường. Kết quả nghiên cứu cũng phù hợp với các chính sách và quy định pháp luật về bảo vệ môi trường hiện hành, như Luật Bảo vệ môi trường 2014 và các nghị định hướng dẫn.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Tăng cường đầu tư xây dựng hạ tầng môi trường**: Xây dựng và nâng cấp hệ thống thu gom, xử lý rác thải sinh hoạt và nước thải, hoàn thành các công trình vệ sinh hợp vệ sinh trong vòng 2 năm tới do UBND xã phối hợp với các phòng ban huyện thực hiện.
2. **Nâng cao nhận thức và kỹ năng bảo vệ môi trường cho người dân**: Tổ chức các lớp tập huấn, tuyên truyền sâu rộng về bảo vệ môi trường, sử dụng nước sạch và xử lý chất thải, hướng tới 100% hộ dân tham gia trong 1 năm.
3. **Phát triển mô hình quản lý môi trường cộng đồng**: Khuyến khích thành lập các tổ tự quản về môi trường tại các thôn, tăng cường vai trò của cộng đồng trong giám sát và bảo vệ môi trường, thực hiện trong 6 tháng tới.
4. **Hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho các hộ chăn nuôi**: Hướng dẫn xây dựng chuồng trại đảm bảo vệ sinh môi trường, hỗ trợ vay vốn ưu đãi để cải tạo chuồng trại, phấn đấu đạt tỷ lệ chuồng trại hợp vệ sinh trên 85% trong 2 năm.
5. **Tăng cường phối hợp liên ngành**: UBND xã phối hợp với các cơ quan chuyên môn tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện các tiêu chí môi trường, xử lý nghiêm các vi phạm, đảm bảo tiến độ hoàn thành tiêu chí môi trường trong kế hoạch xây dựng NTM.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Cán bộ quản lý địa phương**: Giúp hiểu rõ thực trạng môi trường và các giải pháp phù hợp để hoàn thiện tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM.
2. **Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành môi trường**: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phương pháp nghiên cứu áp dụng trong lĩnh vực khoa học môi trường và phát triển nông thôn.
3. **Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư**: Hỗ trợ xây dựng các chương trình nâng cao nhận thức và quản lý môi trường bền vững tại địa phương.
4. **Các cơ quan hoạch định chính sách**: Làm cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển bền vững khu vực nông thôn, đặc biệt trong lĩnh vực bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế xã hội.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới gồm những gì?**  
Tiêu chí môi trường bao gồm các chỉ tiêu về tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch, thu gom xử lý rác thải, vệ sinh nhà ở, chuồng trại chăn nuôi và an toàn thực phẩm, nhằm đảm bảo môi trường sống xanh, sạch, đẹp.

2. **Tại sao xã Vĩnh Lợi chưa hoàn thành tiêu chí môi trường?**  
Nguyên nhân chính là do hệ thống thu gom, xử lý rác thải chưa đồng bộ, tỷ lệ hộ có nhà tiêu hợp vệ sinh và chuồng trại chăn nuôi đảm bảo vệ sinh còn thấp, cùng với nhận thức và nguồn lực hạn chế.

3. **Giải pháp nào hiệu quả để nâng cao tiêu chí môi trường?**  
Tăng cường đầu tư hạ tầng, nâng cao nhận thức cộng đồng, phát triển mô hình quản lý môi trường cộng đồng và hỗ trợ kỹ thuật, tài chính cho người dân là những giải pháp thiết thực.

4. **Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?**  
Luận văn sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp, phân tích thống kê mô tả, khảo sát thực địa, phỏng vấn và tham khảo ý kiến chuyên gia để đảm bảo tính khách quan và toàn diện.

5. **Ý nghĩa của nghiên cứu này đối với phát triển nông thôn?**  
Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn giúp địa phương hoàn thiện tiêu chí môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống, thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững và bảo vệ môi trường trong xây dựng nông thôn mới.

## Kết luận

- Đánh giá thực trạng môi trường xã Vĩnh Lợi cho thấy nhiều chỉ tiêu đạt chuẩn nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về thu gom rác thải và vệ sinh nhà ở.  
- Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới.  
- Phương pháp nghiên cứu kết hợp đa dạng, đảm bảo tính khách quan và toàn diện.  
- Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, hỗ trợ công tác quản lý và phát triển bền vững khu vực nông thôn.  
- Đề nghị các cấp chính quyền và cộng đồng dân cư phối hợp thực hiện các giải pháp trong thời gian tới để đạt mục tiêu xây dựng nông thôn mới bền vững.

**Hành động tiếp theo**: Triển khai các giải pháp đề xuất, tăng cường giám sát và đánh giá định kỳ, mở rộng nghiên cứu sang các xã khác trong huyện để nhân rộng mô hình thành công.

**Kêu gọi**: Các cơ quan chức năng, tổ chức và người dân cùng chung tay bảo vệ môi trường, góp phần xây dựng nông thôn mới xanh, sạch, đẹp và phát triển bền vững.