Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, xây dựng nông thôn mới (NTM) đã trở thành một chương trình trọng điểm nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn, đồng thời thúc đẩy phát triển bền vững khu vực nông thôn. Tại huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên, chương trình xây dựng NTM đã được triển khai từ năm 2010 với nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên vẫn còn tồn tại những hạn chế như tiến độ xây dựng chậm, phong trào không đồng đều giữa các xã, chất lượng một số tiêu chí chưa bền vững. Đến năm 2019, huyện mới có 06 xã được công nhận đạt chuẩn NTM, trong khi 03 xã khác đã hoàn thành 19/19 tiêu chí nhưng chưa được thẩm định.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng xây dựng NTM trên địa bàn huyện Định Hóa giai đoạn 2016-2019, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm đẩy mạnh chương trình, hướng tới mục tiêu đưa huyện đạt chuẩn huyện NTM vào năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác tổ chức thực hiện xây dựng NTM tại cấp huyện, với dữ liệu thu thập chủ yếu từ các báo cáo, số liệu thống kê chính thức trong giai đoạn 2016-2019.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho UBND huyện Định Hóa và Ban Chỉ đạo xây dựng NTM huyện trong việc hoạch định chính sách, nâng cao hiệu quả triển khai chương trình. Đồng thời, luận văn cũng góp phần bổ sung tài liệu tham khảo cho các nhà nghiên cứu và các địa phương có điều kiện tương tự trong cả nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết phát triển kinh tế nông thôn và mô hình xây dựng nông thôn mới theo Bộ tiêu chí quốc gia.

  1. Lý thuyết phát triển kinh tế nông thôn nhấn mạnh vai trò của phát triển sản xuất nông nghiệp bền vững, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống người dân. Lý thuyết này cũng đề cập đến sự gắn kết giữa phát triển nông nghiệp với công nghiệp, dịch vụ và đô thị hóa tại chỗ.

  2. Mô hình xây dựng nông thôn mới được xây dựng dựa trên Bộ tiêu chí quốc gia về NTM (Quyết định số 491/QĐ-TTg năm 2009 và các sửa đổi sau đó), bao gồm 5 nhóm tiêu chí: quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị. Mô hình này nhấn mạnh vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư, sự phối hợp của hệ thống chính trị và huy động nguồn lực đa dạng.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: nông thôn, nông thôn mới, tiêu chí xây dựng NTM, huy động nguồn lực, vai trò của Ban Chỉ đạo, sự tham gia của người dân.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng số liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo của UBND huyện Định Hóa, Ban Chỉ đạo xây dựng NTM huyện, các phòng ban chuyên môn trong giai đoạn 2016-2019. Các tài liệu pháp lý, văn bản hướng dẫn và các báo cáo thống kê cũng được tổng hợp để phân tích.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tổ thống kê được áp dụng để phân loại và đánh giá các nhóm tiêu chí, các xã theo mức độ hoàn thành.
    • Thống kê mô tả giúp trình bày số liệu về tiến độ, tỷ lệ xã đạt chuẩn, cơ cấu nguồn lực huy động.
    • Phương pháp so sánh được sử dụng để đối chiếu kết quả thực hiện qua các năm và so sánh với kế hoạch đề ra.
    • Tổng hợp dữ liệu nhằm đánh giá toàn diện thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2016-2019, đồng thời đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo đến năm 2025.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu bao gồm toàn bộ 19 tiêu chí xây dựng NTM áp dụng cho các xã trên địa bàn huyện Định Hóa, không giới hạn mẫu chọn nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiến độ xây dựng NTM còn chậm và không đồng đều: Đến năm 2019, huyện Định Hóa có 06 xã đạt chuẩn NTM, chiếm khoảng 31,6% tổng số xã xây dựng NTM. Ba xã khác đã hoàn thành 19/19 tiêu chí nhưng chưa được thẩm định, cho thấy tiến độ chưa đạt kế hoạch đề ra. Tỷ lệ xã đạt chuẩn tăng trung bình 5% mỗi năm trong giai đoạn 2016-2019.

  2. Huy động nguồn lực xây dựng NTM: Tổng nguồn vốn huy động giai đoạn 2016-2019 đạt khoảng 156,7 tỷ đồng, đạt 66,1% kế hoạch năm 2019. Cơ cấu nguồn lực gồm ngân sách trung ương, ngân sách địa phương, doanh nghiệp, hợp tác xã và đóng góp của cộng đồng dân cư. Trong đó, ngân sách địa phương chiếm khoảng 40%, đóng góp của dân cư chiếm 25%, còn lại là các nguồn khác.

  3. Chất lượng các tiêu chí NTM chưa đồng đều: Một số tiêu chí như giao thông nông thôn, thủy lợi, điện nông thôn đạt tỷ lệ hoàn thành trên 80%, trong khi các tiêu chí về thu nhập bình quân đầu người (35,5 triệu đồng năm 2019), tỷ lệ hộ nghèo (dưới 12%) và lao động có việc làm (khoảng 90%) còn nhiều thách thức. Tiêu chí về môi trường và an toàn thực phẩm cũng chưa đạt mức bền vững cao.

  4. Vai trò của Ban Chỉ đạo và sự tham gia của người dân: Ban Chỉ đạo xây dựng NTM các cấp đã được thành lập và hoạt động hiệu quả, tuy nhiên năng lực đội ngũ cán bộ còn hạn chế. Sự tham gia của người dân trong đóng góp công sức, tài chính và ý kiến xây dựng chương trình được đánh giá tích cực nhưng chưa đồng đều giữa các xã.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của tiến độ xây dựng NTM chậm là do điều kiện tự nhiên phức tạp, địa hình đồi núi hiểm trở chiếm đa số diện tích huyện, gây khó khăn trong phát triển hạ tầng giao thông và thủy lợi. So với các huyện lân cận như Đại Từ (53,6% xã đạt chuẩn NTM năm 2019) hay Lâm Thao (đạt chuẩn huyện NTM sau 5 năm), Định Hóa còn nhiều hạn chế về nguồn lực và tổ chức thực hiện.

Việc huy động nguồn lực chưa đạt kế hoạch phản ánh sự hạn chế về năng lực quản lý, cũng như mức độ tham gia của cộng đồng dân cư chưa đồng đều. Các tiêu chí kinh tế như thu nhập và tỷ lệ hộ nghèo còn thấp cho thấy cần tập trung phát triển sản xuất, tái cơ cấu ngành nông nghiệp và nâng cao hiệu quả kinh tế hợp tác.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tiến độ xã đạt chuẩn NTM qua các năm, bảng cơ cấu nguồn lực huy động, biểu đồ so sánh tỷ lệ hoàn thành các tiêu chí NTM và biểu đồ tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét sự biến động và điểm nghẽn trong quá trình xây dựng NTM.

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong nước về xây dựng NTM tại các vùng miền núi, nhấn mạnh vai trò của điều kiện tự nhiên, nguồn lực và sự tham gia của cộng đồng trong thành công của chương trình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực Ban Chỉ đạo và đội ngũ cán bộ xây dựng NTM: Tổ chức các lớp đào tạo, tập huấn chuyên sâu về quản lý dự án, kỹ năng vận động nhân dân và giám sát thực hiện. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ có trình độ đại học và cao đẳng lên trên 50% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các trường đại học, viện nghiên cứu.

  2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động người dân: Sử dụng đa dạng các hình thức truyền thông, tổ chức hội thảo, tọa đàm để nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người dân trong xây dựng NTM. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân tham gia đóng góp công sức và tài chính lên 40% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban Chỉ đạo xây dựng NTM huyện, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể.

  3. Tăng cường huy động và đa dạng hóa nguồn lực: Khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào hạ tầng nông thôn, phát triển các mô hình kinh tế hợp tác, liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm. Mục tiêu tăng tổng nguồn vốn huy động lên 200 tỷ đồng/năm đến năm 2025. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các phòng ban chuyên môn, doanh nghiệp địa phương.

  4. Tập trung phát triển sản xuất và nâng cao thu nhập: Thực hiện tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa, ứng dụng khoa học kỹ thuật, phát triển kinh tế hợp tác xã. Mục tiêu nâng thu nhập bình quân đầu người lên 45 triệu đồng vào năm 2025, giảm tỷ lệ hộ nghèo xuống dưới 8%. Chủ thể thực hiện: Phòng Nông nghiệp, các xã, hợp tác xã nông nghiệp.

  5. Ưu tiên hoàn thiện các tiêu chí khó đạt: Đặc biệt là hạ tầng giao thông, thủy lợi, môi trường và an toàn thực phẩm. Lập kế hoạch đầu tư cụ thể, ưu tiên các xã chưa đạt chuẩn. Chủ thể thực hiện: Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng huyện, UBND các xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. UBND huyện Định Hóa và Ban Chỉ đạo xây dựng NTM huyện: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để hoạch định chính sách, xây dựng kế hoạch và triển khai các giải pháp nâng cao hiệu quả chương trình xây dựng NTM.

  2. Các phòng ban chuyên môn của huyện (Nông nghiệp, Tài nguyên Môi trường, Kế hoạch - Tài chính): Áp dụng các phân tích và số liệu để điều chỉnh các chương trình phát triển kinh tế - xã hội, quản lý nguồn lực và giám sát thực hiện.

  3. Các xã, thôn trên địa bàn huyện: Tham khảo các kinh nghiệm, mô hình và giải pháp đề xuất để nâng cao nhận thức, huy động sự tham gia của người dân và tổ chức thực hiện các tiêu chí NTM.

  4. Các nhà nghiên cứu, sinh viên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Sử dụng luận văn làm tài liệu nghiên cứu, tham khảo về phương pháp, khung lý thuyết và thực trạng xây dựng NTM tại vùng miền núi phía Bắc Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới là gì và tại sao quan trọng?
    Xây dựng NTM là chương trình phát triển kinh tế - xã hội tổng thể nhằm nâng cao đời sống người dân nông thôn, phát triển hạ tầng và tổ chức sản xuất bền vững. Đây là nhiệm vụ cấp thiết để thu hẹp khoảng cách giàu nghèo giữa thành thị và nông thôn, góp phần công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

  2. Tiêu chí xây dựng nông thôn mới gồm những gì?
    Bộ tiêu chí quốc gia gồm 19 tiêu chí thuộc 5 nhóm: quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị. Các tiêu chí này được điều chỉnh phù hợp với điều kiện từng vùng miền.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến thành công xây dựng NTM tại Định Hóa?
    Điều kiện tự nhiên phức tạp, nguồn lực hạn chế và năng lực cán bộ còn yếu là những yếu tố chính ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng xây dựng NTM tại huyện.

  4. Làm thế nào để huy động nguồn lực hiệu quả cho xây dựng NTM?
    Cần đa dạng hóa nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp, hợp tác xã và đóng góp của cộng đồng dân cư. Đồng thời, tăng cường công tác vận động, minh bạch trong quản lý và sử dụng nguồn lực để tạo niềm tin và sự tham gia tích cực của người dân.

  5. Các giải pháp chính để đẩy mạnh xây dựng NTM trong thời gian tới là gì?
    Nâng cao năng lực cán bộ, đẩy mạnh tuyên truyền vận động, đa dạng hóa nguồn lực, phát triển sản xuất nâng cao thu nhập và tập trung hoàn thiện các tiêu chí khó đạt là những giải pháp trọng tâm được đề xuất.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới, làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến công tác tổ chức thực hiện tại huyện Định Hóa.
  • Phân tích thực trạng giai đoạn 2016-2019 cho thấy tiến độ xây dựng NTM còn chậm, chất lượng tiêu chí chưa đồng đều, nguồn lực huy động chưa đạt kế hoạch.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường tuyên truyền, đa dạng hóa nguồn lực, phát triển sản xuất và ưu tiên hoàn thiện các tiêu chí khó đạt.
  • Nghiên cứu có giá trị thực tiễn cao, hỗ trợ UBND huyện và các cơ quan liên quan trong việc hoạch định chính sách và triển khai chương trình xây dựng NTM hiệu quả hơn.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát chặt chẽ tiến độ và đánh giá định kỳ để điều chỉnh kịp thời.

Hành động ngay hôm nay: Các cấp chính quyền và cộng đồng dân cư huyện Định Hóa cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nhằm đưa huyện về đích NTM đúng kế hoạch năm 2025, góp phần phát triển bền vững vùng nông thôn miền núi phía Bắc.