Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò thiết yếu trong việc điều tiết kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và phát triển bền vững đất nước. Tại Việt Nam, ngân sách cấp huyện là một bộ phận cấu thành quan trọng của NSNN, chịu trách nhiệm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền địa phương. Trong bối cảnh kinh tế khó khăn, thu ngân sách không đạt kế hoạch nhưng các nhiệm vụ chi vẫn phải thực hiện, việc quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện trở nên cấp thiết nhằm tránh thất thoát, lãng phí và sử dụng nguồn lực hiệu quả.

Huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang, là địa phương có quy mô thu, chi ngân sách lớn trong tỉnh, với tổng diện tích tự nhiên 1.060,7 km² và dân số khoảng 120 nghìn người. Giai đoạn 2019-2021, công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách tại huyện đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng, đánh giá các mặt tích cực và hạn chế trong quản lý chi thường xuyên NSNN cấp huyện Yên Sơn, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý này trong giai đoạn tiếp theo.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Yên Sơn trong 3 năm 2019, 2020 và 2021. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, ổn định chính trị và nâng cao đời sống nhân dân trên địa bàn huyện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào quản lý chi thường xuyên ngân sách cấp huyện. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: NSNN được hiểu là bản dự toán thu - chi tài chính của Nhà nước trong một năm, bao gồm các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình huy động và sử dụng nguồn tài chính tập trung. Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước là quá trình phân phối và sử dụng nguồn lực tài chính nhằm đảm bảo hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội.

  2. Nguyên tắc quản lý chi ngân sách: Bao gồm nguyên tắc quản lý theo dự toán, nguyên tắc tiết kiệm và hiệu quả, nguyên tắc chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước. Các nguyên tắc này đảm bảo chi ngân sách được thực hiện đúng mục đích, tiết kiệm và minh bạch.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: ngân sách nhà nước cấp huyện, chi thường xuyên ngân sách nhà nước, quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện, dự toán chi ngân sách, chấp hành dự toán và quyết toán chi ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu, chi ngân sách của huyện Yên Sơn giai đoạn 2019-2021 được thu thập từ Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, Kho bạc Nhà nước và các báo cáo quyết toán ngân sách. Ngoài ra, dữ liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích biến động thu, chi ngân sách; phương pháp so sánh để đánh giá sự thay đổi qua các năm; phương pháp tổng hợp và đối chiếu để rút ra kết luận về thực trạng và nguyên nhân hạn chế.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Phỏng vấn một số cán bộ chủ chốt trong công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách huyện nhằm đảm bảo tính đại diện và sâu sắc trong phân tích.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2019-2021, đồng thời khảo sát thực tế và thu thập ý kiến trong năm 2022 để đề xuất giải pháp hoàn thiện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu, chi ngân sách huyện Yên Sơn giai đoạn 2019-2021: Tổng thu ngân sách địa phương tăng dần qua các năm, đạt khoảng 1.220 tỷ đồng năm 2020. Chi thường xuyên ngân sách cũng tăng, với tỷ lệ thực hiện quyết toán so với dự toán đạt khoảng 90-98% qua các năm, cho thấy công tác lập và chấp hành dự toán tương đối sát thực tế.

  2. Cơ cấu chi thường xuyên: Chi thường xuyên tập trung vào các lĩnh vực giáo dục, y tế, quốc phòng an ninh và các hoạt động sự nghiệp kinh tế - xã hội. Việc phân bổ dự toán chi thường xuyên bám sát các định mức phân bổ và tiêu chuẩn quy định, đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ chính trị và phát triển kinh tế xã hội của huyện.

  3. Hạn chế trong quản lý chi thường xuyên: Một số đơn vị chậm nộp báo cáo quyết toán, gây khó khăn trong công tác kiểm tra, giám sát. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách chưa đồng bộ, dẫn đến hiệu quả quản lý chưa cao. Ngoài ra, còn tồn tại tình trạng sử dụng ngân sách chưa tiết kiệm, hiệu quả chưa tối ưu, ảnh hưởng đến cân đối thu - chi ngân sách.

  4. So sánh với các huyện lân cận: Huyện Yên Sơn có mức độ quản lý chi thường xuyên tương đương với huyện Hàm Yên và Na Hang, tuy nhiên các huyện này đã áp dụng tốt hơn các giải pháp tự chủ tài chính và sắp xếp lại đơn vị sự nghiệp công lập, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách tại huyện Yên Sơn đã đạt được những bước tiến tích cực, thể hiện qua tỷ lệ thực hiện dự toán chi gần đạt kế hoạch và sự ưu tiên hợp lý cho các lĩnh vực trọng yếu. Tuy nhiên, các hạn chế về chậm trễ trong báo cáo quyết toán và ứng dụng công nghệ thông tin còn ảnh hưởng đến tính minh bạch và hiệu quả quản lý.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế, cơ chế phân cấp chưa thực sự phát huy hiệu quả, và sự phối hợp giữa các đơn vị liên quan chưa chặt chẽ. So với các huyện có điều kiện tương đồng, Yên Sơn cần học hỏi kinh nghiệm trong việc mở rộng quyền tự chủ tài chính cho các đơn vị sử dụng ngân sách và tăng cường công tác sắp xếp, đổi mới hoạt động đơn vị sự nghiệp công lập.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ thực hiện dự toán chi thường xuyên qua các năm, bảng phân tích cơ cấu chi theo lĩnh vực và biểu đồ so sánh hiệu quả quản lý chi thường xuyên giữa các huyện trong tỉnh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống định mức phân bổ dự toán chi thường xuyên: Cần rà soát, cập nhật định mức chi tiêu phù hợp với tình hình thực tế và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của huyện. Mục tiêu nâng cao tính chính xác và khả thi của dự toán chi thường xuyên trong vòng 1 năm, do Phòng Tài chính - Kế hoạch chủ trì thực hiện.

  2. Tổ chức tập huấn nghiệp vụ quản lý tài chính - ngân sách: Đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ công chức, viên chức liên quan đến công tác kế toán, quản lý chi ngân sách nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng ngân sách. Thời gian triển khai trong 6 tháng, do UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo thực hiện.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin đồng bộ trong quản lý ngân sách: Kết nối và đồng bộ các phần mềm quản lý tài chính - ngân sách đến tất cả các đơn vị sử dụng ngân sách nhằm tăng cường kiểm soát, minh bạch và tiết kiệm thời gian xử lý hồ sơ. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do Kho bạc Nhà nước huyện phối hợp với Phòng Tài chính - Kế hoạch triển khai.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm: Thiết lập quy trình kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc chấp hành dự toán, quyết toán chi ngân sách, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm nhằm nâng cao kỷ cương tài chính. Thực hiện liên tục hàng năm, do UBND huyện và các cơ quan chức năng đảm nhiệm.

  5. Khuyến khích tự chủ tài chính và sắp xếp lại đơn vị sự nghiệp công lập: Mở rộng quyền tự chủ tài chính cho các đơn vị sử dụng ngân sách, đồng thời sắp xếp, hợp nhất các đơn vị có chức năng tương đồng để nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do UBND huyện chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi thường xuyên ngân sách, giúp nâng cao năng lực lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Thông tin và giải pháp trong luận văn hỗ trợ xây dựng chính sách quản lý ngân sách phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho nghiên cứu, giảng dạy và học tập về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra tài chính: Cung cấp dữ liệu và phân tích thực trạng giúp nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát ngân sách nhà nước tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện là gì?
    Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện là quá trình lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán các khoản chi nhằm đảm bảo hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội tại cấp huyện. Ví dụ, chi cho giáo dục, y tế, quốc phòng an ninh.

  2. Tại sao việc quản lý chi thường xuyên ngân sách cấp huyện lại quan trọng?
    Chi thường xuyên chiếm phần lớn ngân sách cấp huyện và ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương, góp phần phát triển kinh tế - xã hội và ổn định chính trị. Quản lý tốt giúp tránh thất thoát, lãng phí và sử dụng ngân sách hiệu quả.

  3. Những nguyên tắc cơ bản trong quản lý chi thường xuyên ngân sách là gì?
    Bao gồm nguyên tắc quản lý theo dự toán, nguyên tắc tiết kiệm và hiệu quả, và nguyên tắc chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước. Các nguyên tắc này đảm bảo chi ngân sách đúng mục đích, minh bạch và tiết kiệm.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách cấp huyện?
    Bao gồm các nhân tố khách quan như môi trường kinh tế - xã hội, cơ chế chính sách, phân cấp quản lý ngân sách; và nhân tố chủ quan như năng lực cán bộ, vai trò chính quyền huyện, ý thức của người dân và tổ chức kinh tế - xã hội.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách tại huyện Yên Sơn?
    Các giải pháp gồm hoàn thiện định mức phân bổ dự toán, đào tạo cán bộ quản lý, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường kiểm tra giám sát và khuyến khích tự chủ tài chính cho các đơn vị sử dụng ngân sách.

Kết luận

  • Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện là nội dung trọng yếu, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương và phát triển kinh tế - xã hội.
  • Huyện Yên Sơn đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong công tác quản lý chi thường xuyên giai đoạn 2019-2021, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế về báo cáo quyết toán và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu đã phân tích các nhân tố ảnh hưởng, so sánh với kinh nghiệm các huyện lân cận để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp phù hợp.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào hoàn thiện định mức chi, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng CNTT và tăng cường kiểm tra giám sát nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.
  • Đề nghị các cơ quan chức năng huyện Yên Sơn triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới để đảm bảo sử dụng ngân sách tiết kiệm, hiệu quả, góp phần phát triển bền vững địa phương.

Call-to-action: Các nhà quản lý ngân sách, cán bộ tài chính và các đơn vị liên quan cần phối hợp chặt chẽ, áp dụng các giải pháp nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại Yên Sơn và các địa phương tương tự.