Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới kinh tế và phát triển xã hội tại Việt Nam, công tác quản lý chi ngân sách Nhà nước (NSNN) giữ vai trò then chốt trong việc đảm bảo hiệu quả sử dụng nguồn lực công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Tại huyện Ngọc Lặc, tỉnh Thanh Hóa, trong giai đoạn 2016-2018, tổng dự toán chi ngân sách đạt khoảng 358.841 triệu đồng, với chi cân đối ngân sách chiếm tỷ trọng chủ yếu. Mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu trong phát triển kinh tế - xã hội, công tác quản lý chi ngân sách tại địa phương vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như chi thường xuyên vượt dự toán, chi đầu tư phát triển dàn trải, hiệu quả đầu tư thấp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý chi NSNN trên địa bàn huyện Ngọc Lặc, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng ngân sách. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào số liệu và hoạt động quản lý chi NSNN tại huyện Ngọc Lặc trong giai đoạn 2016-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương nâng cao hiệu quả chi tiêu công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách tài chính công tại cấp huyện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý chi ngân sách Nhà nước và mô hình quản lý tài chính công. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  1. Lý thuyết quản lý chi ngân sách Nhà nước: Xác định chi NSNN là quá trình phân phối và sử dụng quỹ ngân sách theo dự toán đã được phê duyệt nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước. Quản lý chi NSNN là quá trình điều hành, kiểm soát các khoản chi nhằm đảm bảo tính hiệu quả, tiết kiệm và tuân thủ pháp luật.

  2. Mô hình quản lý tài chính công theo nguyên tắc minh bạch và hiệu quả: Nhấn mạnh vai trò của các công cụ quản lý như lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát chi NSNN nhằm đảm bảo sử dụng ngân sách đúng mục đích, hiệu quả và công khai.

Các khái niệm chính bao gồm: chi đầu tư phát triển, chi thường xuyên, lập dự toán chi NSNN, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm tra giám sát chi NSNN, và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách như năng lực cán bộ, điều kiện kinh tế - xã hội, cơ chế chính sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ các báo cáo tài chính, dự toán ngân sách, quyết toán chi NSNN của huyện Ngọc Lặc giai đoạn 2016-2018, cùng các văn bản pháp luật liên quan như Luật NSNN 2015, Nghị định và Thông tư hướng dẫn quản lý ngân sách. Ngoài ra, dữ liệu thứ cấp từ các công trình nghiên cứu, tài liệu chuyên ngành và báo cáo của ngành tài chính cũng được sử dụng.

Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, so sánh số liệu dự toán và thực hiện chi ngân sách, phân tích các chỉ tiêu tài chính và đánh giá hiệu quả quản lý chi NSNN. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các đơn vị sử dụng ngân sách và các phòng ban liên quan tại huyện Ngọc Lặc trong giai đoạn nghiên cứu. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp tổng hợp toàn bộ dữ liệu có sẵn để đảm bảo tính toàn diện và chính xác.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến 2020, bao gồm các bước thu thập dữ liệu, phân tích thực trạng, đánh giá và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổng dự toán chi ngân sách tăng nhẹ nhưng chi thường xuyên vượt dự toán: Tổng dự toán chi ngân sách huyện Ngọc Lặc năm 2016 là 358.666 triệu đồng, tăng 9,62% năm 2017 và 0,27% năm 2018. Chi thường xuyên năm 2017 tăng 13,49% so với năm 2016, năm 2018 tăng 3,73% so với năm 2017. Chi thường xuyên thực tế đều vượt dự toán với tỷ lệ khoảng 0,3-1%, đặc biệt chi sự nghiệp giáo dục chiếm tỷ trọng lớn nhất, tăng từ 160.021 triệu đồng năm 2016 lên 184.230 triệu đồng năm 2018.

  2. Chi đầu tư phát triển chủ yếu tập trung vào giao thông và giáo dục: Dự toán chi đầu tư phát triển chiếm khoảng 20-25% tổng chi ngân sách, trong đó chi cho giao thông, hạ tầng kỹ thuật chiếm trên 40%, chi cho giáo dục chiếm khoảng 30%. Chi đầu tư phát triển thực tế vượt dự toán từ 9% đến 16% trong giai đoạn 2016-2018, phản ánh nhu cầu đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng cao nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ lãng phí do quản lý chưa chặt chẽ.

  3. Công tác lập dự toán còn mang tính hình thức, chưa sát thực tế: Năng lực lập dự toán của các đơn vị còn yếu, chủ yếu tập trung vào chi lương và phụ cấp, các khoản chi khác chưa được giao dự toán cụ thể, dẫn đến cơ chế “xin - cho” trong bổ sung chi, thiếu minh bạch và chưa khuyến khích tiết kiệm.

  4. Kiểm soát chi ngân sách còn hạn chế, chất lượng công trình đầu tư chưa cao: Công tác nghiệm thu, kiểm tra chất lượng công trình xây dựng còn sơ sài, nhiều công trình xuống cấp nhanh, chi phí đầu tư phát sinh cao do điều chỉnh tổng mức đầu tư. Việc quản lý, thanh toán vốn đầu tư qua Kho bạc Nhà nước được thực hiện thống nhất nhưng vẫn còn tồn tại các vướng mắc trong thủ tục và tiến độ giải ngân.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ năng lực cán bộ quản lý và chuyên môn tài chính còn hạn chế, cơ chế quản lý chi ngân sách chưa thực sự linh hoạt và phù hợp với điều kiện thực tế địa phương. So với các huyện khác trong tỉnh Thanh Hóa, huyện Ngọc Lặc có mức chi thường xuyên vượt dự toán tương đối thấp nhưng vẫn cần cải thiện công tác lập dự toán và kiểm soát chi tiêu để tránh lãng phí.

Việc tập trung chi đầu tư phát triển cho giao thông và giáo dục phù hợp với định hướng phát triển kinh tế - xã hội của huyện, tuy nhiên cần nâng cao hiệu quả quản lý dự án để tránh tình trạng công trình kém chất lượng, chậm tiến độ. Các biểu đồ so sánh dự toán và thực hiện chi ngân sách theo từng năm và từng lĩnh vực sẽ minh họa rõ nét xu hướng chi tiêu và các điểm cần cải thiện.

Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ thực trạng quản lý chi NSNN cấp huyện, từ đó cung cấp cơ sở khoa học cho việc đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách Nhà nước tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý và chuyên môn tài chính: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ lập dự toán, quản lý chi ngân sách cho cán bộ phòng Tài chính - Kế hoạch và các đơn vị sử dụng ngân sách. Mục tiêu tăng tỷ lệ cán bộ có chứng chỉ nghiệp vụ tài chính lên trên 80% trong vòng 2 năm.

  2. Cải tiến quy trình lập dự toán chi ngân sách: Áp dụng phương pháp lập dự toán từ dưới lên, tăng cường phối hợp giữa các đơn vị dự toán và phòng Tài chính - Kế hoạch để đảm bảo dự toán sát thực tế, đầy đủ các khoản chi. Thực hiện đánh giá và điều chỉnh dự toán hàng quý để kịp thời phản ánh nhu cầu thực tế.

  3. Tăng cường kiểm tra, giám sát và quyết toán chi ngân sách: Thiết lập hệ thống kiểm tra nội bộ chặt chẽ, phối hợp với Kho bạc Nhà nước để giám sát việc chấp hành dự toán, quyết toán chi NSNN. Đẩy mạnh công khai, minh bạch thông tin chi ngân sách trên các phương tiện truyền thông địa phương.

  4. Tối ưu hóa hiệu quả chi đầu tư phát triển: Rà soát, đánh giá chất lượng các dự án đầu tư, ưu tiên các công trình trọng điểm, cấp thiết. Áp dụng các biện pháp quản lý dự án hiện đại, tăng cường trách nhiệm của chủ đầu tư và các bên liên quan. Thực hiện kiểm toán dự án định kỳ để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.

  5. Khuyến khích tiết kiệm chi thường xuyên và xã hội hóa một số khoản chi: Xây dựng cơ chế khoán chi hành chính, khuyến khích các đơn vị tiết kiệm chi thường xuyên để tăng thu nhập cho cán bộ. Đẩy mạnh xã hội hóa các khoản chi sự nghiệp như giáo dục, y tế nhằm giảm áp lực ngân sách Nhà nước.

Các giải pháp trên cần được triển khai đồng bộ trong vòng 3-5 năm, dưới sự chỉ đạo của UBND huyện phối hợp với các sở, ngành liên quan và sự giám sát của HĐND huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp huyện, xã: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao năng lực lập dự toán, quản lý chi ngân sách, từ đó cải thiện hiệu quả sử dụng ngân sách địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Thông tin về thực trạng và giải pháp quản lý chi NSNN cấp huyện giúp xây dựng chính sách phù hợp, thúc đẩy cải cách tài chính công tại địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Kinh tế, Tài chính - Kế toán: Tài liệu tham khảo thực tiễn phong phú về quản lý ngân sách Nhà nước, giúp nâng cao kiến thức chuyên môn và kỹ năng nghiên cứu.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra tài chính: Cung cấp dữ liệu và phân tích về các vấn đề tồn tại trong quản lý chi ngân sách, hỗ trợ công tác kiểm tra, giám sát và đề xuất biện pháp xử lý.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách Nhà nước là gì?
    Quản lý chi NSNN là quá trình điều hành, kiểm soát các khoản chi ngân sách nhằm đảm bảo sử dụng nguồn lực công hiệu quả, tiết kiệm và tuân thủ pháp luật. Ví dụ, việc lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán chi ngân sách đều là các bước trong quản lý chi NSNN.

  2. Tại sao chi thường xuyên lại vượt dự toán?
    Chi thường xuyên vượt dự toán do nhu cầu chi tăng đột xuất, điều chỉnh chính sách lương, phụ cấp hoặc các khoản chi phát sinh chưa được dự toán đầy đủ. Ví dụ, chi sự nghiệp giáo dục tăng do điều chỉnh lương và cải cách chương trình đào tạo.

  3. Những khó khăn trong lập dự toán chi ngân sách tại huyện Ngọc Lặc là gì?
    Khó khăn gồm năng lực lập dự toán của các đơn vị còn hạn chế, dự toán chủ yếu tập trung vào lương, chưa đầy đủ các khoản chi khác, dẫn đến cơ chế “xin - cho” trong bổ sung chi. Điều này làm giảm tính minh bạch và hiệu quả quản lý.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả chi đầu tư phát triển?
    Cần tăng cường kiểm tra, giám sát chất lượng công trình, áp dụng quản lý dự án hiện đại, ưu tiên các dự án trọng điểm và thực hiện kiểm toán dự án định kỳ. Ví dụ, rà soát các dự án chậm tiến độ để điều chỉnh hoặc thu hồi vốn.

  5. Vai trò của kiểm tra, giám sát trong quản lý chi ngân sách?
    Kiểm tra, giám sát giúp phát hiện sai phạm, đảm bảo chi ngân sách đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Ví dụ, qua kiểm tra, phát hiện các công trình đầu tư kém chất lượng để xử lý kịp thời, tránh lãng phí ngân sách.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách Nhà nước tại huyện Ngọc Lặc giai đoạn 2016-2018 đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế như chi thường xuyên vượt dự toán, chi đầu tư phát triển dàn trải, hiệu quả chưa cao.
  • Công tác lập dự toán còn mang tính hình thức, chưa sát thực tế, năng lực cán bộ quản lý và chuyên môn tài chính cần được nâng cao.
  • Kiểm soát chi ngân sách và quản lý chất lượng công trình đầu tư còn nhiều bất cập, cần tăng cường giám sát và cải tiến quy trình.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về nâng cao năng lực cán bộ, cải tiến quy trình lập dự toán, tăng cường kiểm tra giám sát và tối ưu hóa chi đầu tư phát triển.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền địa phương và các nhà quản lý tài chính công trong việc hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách Nhà nước.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 3-5 năm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả thực hiện để điều chỉnh kịp thời.

Call to action: Các cơ quan quản lý tài chính và đơn vị sử dụng ngân sách cần phối hợp chặt chẽ, nâng cao trách nhiệm và minh bạch trong quản lý chi ngân sách nhằm phát huy tối đa hiệu quả nguồn lực công.