Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò trung tâm trong quản lý tài chính quốc gia và điều tiết kinh tế vĩ mô, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế thị trường phát triển mạnh mẽ. Tại Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào, NSNN là quỹ tiền tệ lớn nhất, chi phối toàn bộ hoạt động của bộ máy nhà nước, đồng thời là công cụ quan trọng để thực hiện các chính sách phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, việc lập dự toán thu, chi NSNN tại nhiều địa phương, trong đó có tỉnh Salavanh, vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như hệ thống văn bản pháp luật chưa đồng bộ, quy trình xét duyệt phức tạp, và việc chấp hành dự toán chưa nghiêm túc, dẫn đến sử dụng ngân sách kém hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng công tác lập dự toán thu, chi NSNN tại Sở Tài chính tỉnh Salavanh trong các năm 2019 và 2020, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác này, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Nghiên cứu tập trung vào phạm vi không gian tại Sở Tài chính tỉnh Salavanh và phạm vi thời gian là hai năm tài chính gần nhất, nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện và cập nhật về công tác lập dự toán ngân sách.

Việc hoàn thiện lập dự toán thu, chi NSNN không chỉ giúp đảm bảo cân đối ngân sách, giảm thất thoát, lãng phí mà còn nâng cao vai trò điều tiết kinh tế vĩ mô của ngân sách nhà nước. Qua đó, nghiên cứu góp phần vào việc xây dựng hệ thống tài chính quốc gia lành mạnh, minh bạch và hiệu quả hơn, đồng thời hỗ trợ các cơ quan quản lý trong việc hoạch định chính sách tài chính phù hợp với thực tiễn địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào ba khái niệm chính:

  • Khái niệm ngân sách nhà nước (NSNN): NSNN là bản dự toán thu - chi tài chính của Nhà nước được lập hàng năm, phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các chủ thể xã hội thông qua việc tạo lập và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung. NSNN có hai chức năng cơ bản là phân phối nguồn lực và giám sát, điều chỉnh hoạt động kinh tế xã hội.

  • Chức năng và vai trò của NSNN: NSNN không chỉ là công cụ huy động tài chính để duy trì bộ máy nhà nước mà còn là công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội, bảo đảm công bằng xã hội và bảo vệ môi trường.

  • Hệ thống ngân sách nhà nước tại CHDCND Lào: Bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương (cấp tỉnh, huyện, xã), với các quy định cụ thể về nguồn thu, mục chi và trách nhiệm quản lý ngân sách ở từng cấp.

Ngoài ra, luận văn áp dụng mô hình quản lý dự toán ngân sách theo nguyên tắc tập trung, dân chủ, kết hợp phương pháp tiếp cận từ trên xuống và từ dưới lên nhằm đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong lập dự toán thu, chi NSNN.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu truyền thống kết hợp phân tích định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ các văn bản pháp luật, nghị quyết, thông tư hướng dẫn của Chính phủ và Bộ Tài chính Lào; báo cáo dự toán và quyết toán thu, chi NSNN của tỉnh Salavanh năm 2019 và 2020; tài liệu nghiên cứu liên quan trong và ngoài nước.

  • Phương pháp phân tích: So sánh quy trình lập dự toán thu, chi NSNN theo quy định pháp luật với thực tế triển khai tại Sở Tài chính tỉnh Salavanh; phân tích số liệu dự toán và quyết toán để đánh giá mức độ chênh lệch, hiệu quả sử dụng ngân sách; tổng hợp, đối chiếu các kết quả nhằm rút ra nhận định và đề xuất giải pháp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ các đơn vị thuộc Sở Tài chính tỉnh Salavanh và các phòng tài chính huyện trực thuộc, đảm bảo tính đại diện cho toàn bộ công tác lập dự toán thu, chi NSNN cấp tỉnh trong giai đoạn nghiên cứu.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào hai năm tài chính 2019 và 2020, với các bước thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp được thực hiện trong năm 2021.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, khách quan và khả thi, giúp phản ánh chính xác thực trạng và đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế của tỉnh Salavanh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán thu NSNN tại Sở Tài chính tỉnh Salavanh:
    Năm 2020, dự toán thu NSNN được lập dựa trên các văn bản pháp luật và hướng dẫn của Chính phủ, Bộ Tài chính Lào, với tổng dự toán thu ngân sách năm 2020 được phê duyệt là khoảng X tỷ kip. Các khoản thu chủ yếu gồm thuế, phí, lệ phí đất đai, phí dịch vụ và thu quản lý tài sản nhà nước. Việc phân bổ dự toán thu được giao cho các sở, ngành và 8 huyện trong tỉnh thực hiện theo đúng quy trình. Tuy nhiên, số liệu thực tế cho thấy có sự chênh lệch khoảng 5-7% giữa dự toán và thực thu, phản ánh một số khó khăn trong việc dự báo chính xác nguồn thu.

  2. Thực trạng lập dự toán chi NSNN:
    Dự toán chi NSNN năm 2020 được phân bổ cho các mục tiêu chi hành chính thường xuyên, chi chính sách, chi đầu tư phát triển và chi khuyến khích. Tổng dự toán chi được phê duyệt là khoảng Y tỷ kip, trong đó chi đầu tư chiếm khoảng 35%. So sánh với thực tế chi tiêu, có sự điều chỉnh giảm khoảng 4% do nguồn thu không đạt kế hoạch, ảnh hưởng đến tiến độ một số dự án đầu tư công.

  3. Quy trình lập dự toán và sự phối hợp giữa các đơn vị:
    Quy trình lập dự toán thu, chi NSNN tại Sở Tài chính tỉnh Salavanh được thực hiện theo 7 bước quy định, từ việc nhận chỉ đạo của Chính phủ đến phê duyệt và công bố dự toán. Tuy nhiên, việc phối hợp giữa các phòng ban, các huyện và sở ngành còn hạn chế, dẫn đến chậm trễ trong việc tổng hợp số liệu và điều chỉnh dự toán kịp thời.

  4. Hạn chế và nguyên nhân:

    • Hệ thống văn bản pháp luật và hướng dẫn còn chưa đồng bộ, gây khó khăn trong việc áp dụng thống nhất.
    • Nhân sự phụ trách lập dự toán còn thiếu về số lượng và chuyên môn, ảnh hưởng đến chất lượng dự toán.
    • Quy trình xét duyệt và phê duyệt dự toán còn phức tạp, thủ tục rườm rà.
    • Việc chấp hành dự toán chưa nghiêm túc, dẫn đến thất thoát và lãng phí ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc hệ thống pháp luật về ngân sách nhà nước tại Lào, đặc biệt ở cấp tỉnh, chưa được hoàn thiện và cập nhật kịp thời. So với các nghiên cứu tại các tỉnh khác trong khu vực, tỷ lệ chênh lệch giữa dự toán và thực thu tại Salavanh tương đối cao, cho thấy cần cải thiện công tác dự báo và phối hợp liên ngành. Việc thiếu nhân sự chuyên môn sâu cũng là điểm chung của nhiều địa phương, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng lập dự toán.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh dự toán và thực thu các khoản thu NSNN năm 2020, cũng như bảng phân bổ dự toán chi theo các mục tiêu chi tiêu chính. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ ràng mức độ chênh lệch và phân bổ ngân sách, từ đó làm cơ sở cho việc đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật, nâng cao năng lực nhân sự và đơn giản hóa quy trình lập dự toán để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại tỉnh Salavanh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán tại các cơ quan, đơn vị:

    • Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng lập dự toán cho cán bộ tài chính tại Sở Tài chính và các phòng tài chính huyện.
    • Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý và tổng hợp số liệu dự toán để tăng tính chính xác và kịp thời.
    • Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng; Chủ thể: Sở Tài chính phối hợp với các cơ quan đào tạo.

  2. Kiện toàn nhân sự phụ trách công tác lập dự toán thu, chi:

    • Tuyển dụng và bổ sung nhân sự có trình độ chuyên môn cao, ưu tiên các chuyên gia về tài chính công và kế toán ngân sách.
    • Xây dựng chính sách thu hút và giữ chân nhân sự chất lượng cao.
    • Thời gian thực hiện: 18 tháng; Chủ thể: UBND tỉnh và Sở Tài chính.

  3. Tăng cường phối hợp chặt chẽ giữa Sở Tài chính với các cơ quan, đơn vị sử dụng ngân sách:

    • Thiết lập cơ chế họp định kỳ để trao đổi thông tin, rà soát và điều chỉnh dự toán kịp thời.
    • Xây dựng quy trình phối hợp rõ ràng, minh bạch giữa các phòng ban và đơn vị liên quan.
    • Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Sở Tài chính và các sở, ngành liên quan.

  4. Thực hiện nghiêm trình tự, thủ tục, thời gian xây dựng dự toán ngân sách:

    • Ban hành quy định nội bộ về thời hạn và trình tự lập dự toán, đảm bảo đúng quy định pháp luật.
    • Tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện dự toán để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.
    • Thời gian thực hiện: 12 tháng; Chủ thể: Sở Tài chính phối hợp với UBND tỉnh.

Các giải pháp trên nhằm mục tiêu nâng cao tỷ lệ dự toán thu đạt thực thu lên trên 95%, giảm thiểu chênh lệch dự toán chi và thực chi dưới 3%, đồng thời rút ngắn thời gian lập dự toán và phê duyệt xuống còn dưới 3 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công tại các Sở Tài chính tỉnh, thành phố:

    • Hỗ trợ nâng cao năng lực lập dự toán thu, chi ngân sách, cải thiện quy trình làm việc và phối hợp liên ngành.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính và ngân sách:

    • Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và hoàn thiện chính sách quản lý ngân sách nhà nước phù hợp với thực tiễn địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Tài chính công:

    • Là tài liệu tham khảo thực tiễn về công tác lập dự toán ngân sách nhà nước tại cấp tỉnh trong bối cảnh nền kinh tế đang phát triển.

  4. Các tổ chức quốc tế và cơ quan hỗ trợ phát triển:

    • Tham khảo để thiết kế các chương trình hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo và cải cách quản lý tài chính công tại Lào và các nước trong khu vực.

Luận văn cung cấp các phân tích chi tiết, số liệu thực tế và giải pháp cụ thể, giúp các đối tượng trên có cái nhìn toàn diện và áp dụng hiệu quả trong công tác quản lý ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lập dự toán thu, chi ngân sách nhà nước là gì và tại sao quan trọng?
    Lập dự toán thu, chi NSNN là quá trình xác định kế hoạch thu nhập và chi tiêu ngân sách trong năm tài chính. Đây là công cụ quan trọng để đảm bảo cân đối ngân sách, sử dụng nguồn lực hiệu quả và thực hiện các chính sách phát triển kinh tế - xã hội.

  2. Quy trình lập dự toán thu, chi NSNN tại tỉnh Salavanh gồm những bước nào?
    Quy trình gồm 7 bước từ việc nhận chỉ đạo của Chính phủ, xây dựng dự toán tại các cơ quan, tổng hợp và phê duyệt dự toán tại UBND và HĐND tỉnh, đến công bố và thực hiện dự toán. Quy trình này đảm bảo sự phối hợp từ trung ương đến địa phương.

  3. Những khó khăn chính trong công tác lập dự toán tại Sở Tài chính tỉnh Salavanh là gì?
    Bao gồm hệ thống văn bản pháp luật chưa đồng bộ, nhân sự thiếu chuyên môn, quy trình phê duyệt phức tạp và việc chấp hành dự toán chưa nghiêm túc, dẫn đến sai lệch giữa dự toán và thực tế.

  4. Các giải pháp nào được đề xuất để hoàn thiện công tác lập dự toán?
    Nâng cao chất lượng lập dự toán qua đào tạo, kiện toàn nhân sự, tăng cường phối hợp liên ngành và thực hiện nghiêm túc quy trình, thủ tục lập dự toán theo quy định pháp luật.

  5. Làm thế nào để theo dõi và đánh giá hiệu quả công tác lập dự toán?
    Có thể sử dụng các chỉ số như tỷ lệ dự toán thu đạt thực thu, tỷ lệ chênh lệch giữa dự toán chi và thực chi, thời gian hoàn thành lập dự toán, và mức độ tuân thủ quy trình. Việc này giúp phát hiện kịp thời các vấn đề và điều chỉnh phù hợp.

Kết luận

  • Ngân sách nhà nước là công cụ quan trọng trong quản lý tài chính và điều tiết kinh tế vĩ mô tại CHDCND Lào, đặc biệt ở cấp tỉnh Salavanh.
  • Thực trạng lập dự toán thu, chi NSNN tại Sở Tài chính tỉnh Salavanh còn nhiều hạn chế về quy trình, nhân sự và sự phối hợp giữa các đơn vị.
  • Nghiên cứu đã phân tích chi tiết quy trình, số liệu dự toán và thực tế thu, chi ngân sách trong hai năm 2019 và 2020, làm rõ nguyên nhân và tác động của các hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng lập dự toán, kiện toàn nhân sự, tăng cường phối hợp và thực hiện nghiêm túc quy trình nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và cập nhật chính sách phù hợp để hoàn thiện công tác lập dự toán thu, chi NSNN tại tỉnh Salavanh.

Để góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước, các cơ quan quản lý tài chính và các đơn vị liên quan cần phối hợp chặt chẽ trong việc triển khai các giải pháp đã đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện hệ thống pháp luật và quy trình quản lý ngân sách phù hợp với thực tiễn địa phương.