Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách an sinh xã hội quan trọng, bảo vệ người lao động trước các rủi ro như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp và tuổi già. Tại Việt Nam, BHXH đã được mở rộng với nhiều loại hình đa dạng, tạo nên một quỹ tài chính lớn, đòi hỏi công tác kiểm soát chi trả phải chặt chẽ để đảm bảo hiệu quả và minh bạch. BHXH huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa, là đơn vị sự nghiệp có thu, chịu sự quản lý trực tiếp của BHXH tỉnh Thanh Hóa, với nhiệm vụ quản lý chi trả các chế độ BHXH cho người lao động trên địa bàn huyện. Giai đoạn 2017-2020, hoạt động chi tại BHXH huyện Hậu Lộc ngày càng đa dạng và phức tạp, đặt ra yêu cầu cấp thiết về hoàn thiện công tác kiểm soát chi nhằm hạn chế sai phạm, gian lận và thất thoát quỹ.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá thực trạng kiểm soát chi tại BHXH huyện Hậu Lộc trong giai đoạn 2017-2020, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHXH, đảm bảo chi trả đúng đối tượng, kịp thời và chính xác. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại BHXH huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo tài chính, khảo sát cán bộ công chức viên chức và phân tích số liệu chi trả các chế độ BHXH.

Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng công tác kiểm soát chi tại BHXH huyện Hậu Lộc, đồng thời làm cơ sở tham khảo cho các đơn vị BHXH cấp huyện khác trong việc quản lý và sử dụng quỹ BHXH hiệu quả, góp phần bảo đảm an sinh xã hội và phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý và kiểm soát tài chính, trong đó:

  • Lý thuyết kiểm soát quản lý: Nhấn mạnh vai trò của kiểm soát trong việc giám sát, đánh giá và điều chỉnh hoạt động nhằm đảm bảo mục tiêu tổ chức được thực hiện hiệu quả. Kiểm soát là chức năng không thể tách rời của quản lý, bao gồm kiểm soát lường trước, kiểm soát đang thực hiện và kiểm soát sau thực hiện.

  • Mô hình kiểm soát nội bộ COSO (2013): Định nghĩa kiểm soát nội bộ là tiến trình do hội đồng quản trị, ban quản lý và nhân sự thiết lập nhằm bảo đảm hợp lý việc đạt được mục tiêu hoạt động, báo cáo và tuân thủ pháp luật.

Các khái niệm chính bao gồm: kiểm soát chi tại BHXH, đối tượng hưởng chế độ BHXH, quy trình lập dự toán chi, kiểm soát các khoản chi từ nguồn ngân sách nhà nước và quỹ BHXH, nguyên tắc kiểm soát (phân công, bất kiêm nhiệm, ủy quyền và phê chuẩn), và các yếu tố ảnh hưởng đến kiểm soát chi.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Kết hợp dữ liệu thứ cấp từ báo cáo tài chính, số liệu chi trả chế độ BHXH giai đoạn 2017-2020 tại BHXH huyện Hậu Lộc và dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát ý kiến của 12 cán bộ công chức viên chức (03 lãnh đạo và 09 nhân viên nghiệp vụ) tại đơn vị.

  • Phương pháp chọn mẫu: Toàn bộ cán bộ công chức viên chức làm công tác nghiệp vụ tại BHXH huyện Hậu Lộc được khảo sát nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích mô tả thống kê bằng phần mềm Excel để xử lý dữ liệu khảo sát, kết hợp phương pháp tổng hợp, so sánh số liệu qua các năm để đánh giá thực trạng kiểm soát chi. Phân tích định tính được áp dụng để giải thích nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát được thực hiện trong tháng 11/2020, phân tích và tổng hợp dữ liệu trong quý cuối năm 2020 và đầu năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kiểm soát lập kế hoạch và xét duyệt dự toán chi: BHXH huyện Hậu Lộc đã xây dựng dự toán chi trả các chế độ BHXH hàng năm dựa trên số lượng đối tượng hưởng và dự báo biến động. Giai đoạn 2017-2020, tổng kinh phí chi trả tăng trung bình khoảng 8% mỗi năm, phản ánh sự mở rộng đối tượng và mức hưởng. Tuy nhiên, việc xét duyệt dự toán còn chậm, ảnh hưởng đến tiến độ cấp phát kinh phí.

  2. Kiểm soát các khoản chi từ nguồn NSNN và quỹ BHXH: Công tác kiểm soát chứng từ, hồ sơ chi trả được thực hiện nghiêm túc với tỷ lệ hồ sơ hợp lệ đạt trên 90%. Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số trường hợp chi sai, chi nhầm do sai sót trong thẩm định hồ sơ, chiếm khoảng 2-3% tổng số chi trả hàng năm.

  3. Kiểm soát chi trả các chế độ BHXH ngắn hạn và trợ cấp thất nghiệp: Việc kiểm soát hồ sơ và thủ tục chi trả chế độ ốm đau, thai sản, nghỉ dưỡng sức có sự cải thiện rõ rệt, với tỷ lệ hồ sơ được duyệt đúng quy định đạt trên 95%. Chi trả trợ cấp thất nghiệp được phối hợp chặt chẽ với Sở Lao động – Thương binh và Xã hội, đảm bảo tính chính xác và kịp thời.

  4. Kiểm soát chi quản lý bộ máy và chi khám chữa bệnh: Chi quản lý bộ máy được kiểm soát theo định mức, không phát hiện sai phạm lớn. Chi khám chữa bệnh BHYT được giám sát chặt chẽ qua hợp đồng với các cơ sở y tế, tuy nhiên vẫn còn tồn tại một số sai sót nhỏ trong thanh toán chi phí kỹ thuật và vật tư y tế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế chủ yếu do quy trình kiểm soát chi còn phức tạp, thủ tục hành chính chưa đồng bộ, và năng lực cán bộ kiểm soát chưa đồng đều. So với các nghiên cứu trong ngành BHXH Việt Nam, kết quả tại BHXH huyện Hậu Lộc tương đối tích cực nhưng vẫn cần cải tiến để nâng cao hiệu quả kiểm soát.

Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý và kiểm soát chi còn hạn chế, dẫn đến việc xử lý hồ sơ và theo dõi chi trả chưa tối ưu. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ hồ sơ hợp lệ và sai sót qua các năm sẽ minh họa rõ xu hướng cải thiện và những điểm cần khắc phục.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ thực trạng kiểm soát chi tại một đơn vị cấp huyện, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHXH, góp phần bảo đảm an sinh xã hội và phát triển kinh tế địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán và xét duyệt chi: Đơn giản hóa thủ tục, rút ngắn thời gian xét duyệt dự toán chi trả BHXH, đảm bảo cấp phát kinh phí kịp thời. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo BHXH huyện phối hợp với BHXH tỉnh. Thời gian: Triển khai trong năm 2022.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ kiểm soát chi: Tổ chức đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ kiểm soát tài chính, pháp luật BHXH và kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ kiểm soát. Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh phối hợp với các cơ sở đào tạo. Thời gian: Từ quý 1/2022 đến quý 4/2023.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và kiểm soát chi: Xây dựng và hoàn thiện cơ sở dữ liệu, phần mềm quản lý chi trả BHXH, tích hợp hệ thống kiểm soát tự động nhằm giảm thiểu sai sót và gian lận. Chủ thể thực hiện: BHXH Việt Nam và BHXH tỉnh. Thời gian: Giai đoạn 2022-2025.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát nội bộ và phối hợp liên ngành: Thiết lập các đoàn kiểm tra định kỳ và đột xuất, phối hợp với các cơ quan chức năng để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong chi trả BHXH. Chủ thể thực hiện: BHXH huyện, BHXH tỉnh và các cơ quan quản lý nhà nước. Thời gian: Liên tục từ năm 2022.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát chi, hoàn thiện quy trình nghiệp vụ và quản lý tài chính tại đơn vị.

  2. Nhà hoạch định chính sách an sinh xã hội: Tham khảo để xây dựng các chính sách, quy định phù hợp nhằm tăng cường quản lý quỹ BHXH, đảm bảo công bằng và minh bạch.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Kinh tế, Quản lý, Kế toán: Tài liệu tham khảo thực tiễn về kiểm soát chi trong lĩnh vực BHXH, kết hợp lý thuyết và thực tiễn.

  4. Các tổ chức, cá nhân nghiên cứu về an sinh xã hội và tài chính công: Cung cấp dữ liệu và phân tích chuyên sâu về công tác kiểm soát chi tại BHXH cấp huyện, làm cơ sở cho các nghiên cứu mở rộng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi tại BHXH huyện Hậu Lộc có những khó khăn gì?
    Khó khăn chính là quy trình kiểm soát còn phức tạp, thủ tục hành chính chưa đồng bộ, năng lực cán bộ chưa đồng đều và việc ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế, dẫn đến sai sót và chậm trễ trong chi trả.

  2. Làm thế nào để đảm bảo chi trả BHXH đúng đối tượng?
    Cần kiểm soát chặt chẽ hồ sơ, chứng từ, đối chiếu thông tin người hưởng với dữ liệu đăng ký, đồng thời phối hợp với các cơ quan liên quan để xác minh và ngăn ngừa gian lận.

  3. Vai trò của công nghệ thông tin trong kiểm soát chi BHXH là gì?
    Công nghệ thông tin giúp tự động hóa quy trình, giảm thiểu sai sót, tăng tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý, đồng thời hỗ trợ giám sát và báo cáo kịp thời.

  4. Các nguyên tắc kiểm soát cơ bản áp dụng trong BHXH gồm những gì?
    Bao gồm nguyên tắc phân công, phân nhiệm; nguyên tắc bất kiêm nhiệm; nguyên tắc ủy quyền và phê chuẩn nhằm đảm bảo tính minh bạch, trách nhiệm và ngăn ngừa sai phạm.

  5. Làm thế nào để nâng cao năng lực cán bộ kiểm soát chi?
    Thông qua đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ, pháp luật BHXH, kỹ năng phân tích và ứng dụng công nghệ, đồng thời xây dựng môi trường làm việc minh bạch, khuyến khích trách nhiệm và đạo đức nghề nghiệp.

Kết luận

  • Kiểm soát chi tại BHXH huyện Hậu Lộc đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo quyền lợi người lao động và an toàn quỹ BHXH.
  • Thực trạng kiểm soát chi giai đoạn 2017-2020 cho thấy nhiều tiến bộ nhưng vẫn còn tồn tại sai sót và hạn chế về quy trình, năng lực và công nghệ.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm hoàn thiện quy trình, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường kiểm tra, giám sát.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHXH tại cấp huyện và làm cơ sở tham khảo cho các đơn vị khác.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác nhằm hoàn thiện hệ thống kiểm soát chi BHXH toàn quốc.

Quý độc giả và các đơn vị liên quan được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát chi tại BHXH, góp phần phát triển bền vững hệ thống an sinh xã hội Việt Nam.