I. Tổng Quan Về Kiểm Soát Nội Bộ và Tự Chủ Tài Chính
Trong bối cảnh kinh tế thị trường và hội nhập sâu rộng, các đơn vị hành chính sự nghiệp, đặc biệt là Sở Giao thông Vận tải Bình Dương, cần nâng cao hiệu quả hoạt động và tính bền vững. Kiểm soát nội bộ (KSNB) đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ tài sản, giám sát thực hiện nhiệm vụ, đảm bảo hiệu quả hoạt động và tuân thủ pháp luật. Một hệ thống KSNB hiệu quả giúp quản lý và sử dụng ngân sách đúng mục đích, nâng cao hiệu lực hoạt động của bộ máy nhà nước. Tự chủ tài chính (TCTC) là một xu hướng tất yếu, tạo điều kiện cho các đơn vị chủ động hơn trong hoạt động, cung cấp dịch vụ công chất lượng, hiệu quả, đáp ứng nhu cầu xã hội. Tuy nhiên, để TCTC thành công, cần có một hệ thống KSNB vững mạnh để phòng ngừa rủi ro và đảm bảo sử dụng nguồn lực hiệu quả. Theo Shim & Shim (2011), KSNB là công cụ, cơ chế kiểm soát của một đơn vị, bao gồm các phương tiện và phương pháp để bảo vệ tài sản, giám sát việc thực hiện nhiệm vụ, đảm bảo tính hiệu quả trong hoạt động, ngăn ngừa và phát hiện các sai phạm.
1.1. Tầm quan trọng của Kiểm Soát Nội Bộ trong đơn vị sự nghiệp
Hệ thống Kiểm soát nội bộ đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và tuân thủ pháp luật trong các đơn vị sự nghiệp. Nó giúp ngăn ngừa và phát hiện sai phạm, bảo vệ tài sản công, và nâng cao trách nhiệm giải trình. Một hệ thống KSNB mạnh mẽ là nền tảng cho sự phát triển bền vững của đơn vị. Theo Mawanda (2008), một hệ thống KSNB tốt sẽ giúp cho công tác quản lý và điều hành hoạt động hữu hiệu, góp phần bảo đảm quản lý và sử dụng ngân sách đúng mục đích, hiệu quả, là một trong những điều kiện quan trọng để duy trì, nâng cao hiệu lực hoạt động của bộ máy Nhà nước tại địa phương.
1.2. Tự Chủ Tài Chính và yêu cầu về Kiểm Soát Nội Bộ hiệu quả
Tự chủ tài chính trao quyền tự quyết cao hơn cho các đơn vị sự nghiệp, nhưng đồng thời cũng đòi hỏi trách nhiệm giải trình cao hơn. Kiểm soát nội bộ đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo các đơn vị sử dụng nguồn lực một cách hiệu quả, minh bạch và tuân thủ quy định. Việc xây dựng và vận hành một hệ thống KSNB hiệu quả là điều kiện tiên quyết để TCTC thành công. Tại Việt Nam, trong mười lăm năm qua, tự chủ tài chính đã trở thành vấn đề nhận được sự quan tâm rất lớn của các cấp, các ngành và của xã hội.
II. Thách Thức Kiểm Soát Nội Bộ khi Tự Chủ Tài Chính tại Sở GTVT
Mặc dù TCTC mang lại nhiều lợi ích, nhưng cũng đặt ra không ít thách thức cho hệ thống KSNB tại các đơn vị trực thuộc Sở Giao thông Vận tải Bình Dương. Các đơn vị có thể gặp khó khăn trong việc kiểm soát rủi ro, đảm bảo tuân thủ quy định, và quản lý hiệu quả nguồn thu. Một số đơn vị còn hạn chế trong việc tổ chức kiểm kê, đánh giá lại tài sản, sử dụng tài sản công để tạo nguồn thu, và theo dõi danh mục tài sản trên sổ sách kế toán. Việc thiếu phân tích cơ hội và khó khăn khi thực hiện TCTC có thể dẫn đến giảm nguồn thu và ảnh hưởng đến thu nhập của người lao động. Thực trạng hiện nay cho thấy các đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc SGTVTBD đang gặp phải những vấn đề khó khăn xuất phát từ việc hạn chế của vận dụng KSNB tại đơn vị.
2.1. Hạn chế trong quản lý tài sản công và nguồn thu sự nghiệp
Việc quản lý tài sản công và nguồn thu sự nghiệp còn nhiều bất cập, dẫn đến thất thoát và sử dụng không hiệu quả. Một số đơn vị chưa thực hiện đầy đủ các thủ tục kiểm kê, đánh giá lại tài sản, và chưa tuân thủ quy định về sử dụng tài sản công để tạo nguồn thu. Việc kiểm kê, theo dõi danh mục tài sản của đơn vị trên sổ sách kế toán chưa đầy đủ và đúng quy định; tại khu vực bến xe xảy ra tình trạng thu tiền đầu bến,. Đa phần các đơn vị chưa phân tích những cơ hội và khó khăn khi thực hiện TCTC dẫn đến việc giảm các nguồn thu khi tự chủ ảnh hưởng lớn đến thu nhập của người lao động và hiệu quả hoạt động của đơn vị.
2.2. Rủi ro trong quy trình xử lý nghiệp vụ và tuân thủ quy định
Quy trình xử lý nghiệp vụ còn nhiều kẽ hở, tạo điều kiện cho sai phạm xảy ra. Một số đơn vị chưa xây dựng cụ thể chế độ khen thưởng trong quy chế chi tiêu nội bộ, một số nghiệp vụ có liên quan đến nguồn thu sự nghiệp không được xuất hóa đơn, chưa làm nghĩa vụ nộp thuế theo quy định dẫn đến nguồn thu bị sai lệch làm ảnh hưởng đến tình hình TCTC của đơn vị chưa đúng với thực tế,. Các đơn vị trực thuộc SGTVTBD thực hiện KSNB còn nhiều hạn chế chưa đáp ứng được vai trò ngăn ngừa sai phạm trong quy trình xử lý nghiệp vụ.
III. Giải Pháp Hoàn Thiện Kiểm Soát Nội Bộ cho Tự Chủ Tài Chính
Để giải quyết những thách thức trên, cần có các giải pháp đồng bộ để hoàn thiện hệ thống KSNB tại các đơn vị trực thuộc Sở Giao thông Vận tải Bình Dương. Các giải pháp này cần tập trung vào việc tăng cường môi trường kiểm soát, nâng cao hiệu quả đánh giá rủi ro, hoàn thiện hoạt động kiểm soát, và cải thiện thông tin truyền thông. Việc áp dụng các chuẩn mực và thông lệ quốc tế về KSNB, như mô hình COSO, cũng là một hướng đi quan trọng. Đứng trước vai trò và tầm quan trọng của KSNB, nhất là trong bối cảnh TCTC như hiện nay, đã có các công trình nghiên cứu gần đây tại Bình Dương hướng đến vấn đề nghiên cứu là hệ thống KSNB với các nghiên cứu tiêu biểu của Diệp Thanh Sang (2018), Lê Tấn Lộc (2019), Nguyễn Văn Cảnh (2019),…
3.1. Tăng cường môi trường kiểm soát và văn hóa tuân thủ
Môi trường kiểm soát là nền tảng của hệ thống KSNB. Cần xây dựng một môi trường làm việc minh bạch, trách nhiệm, và đề cao văn hóa tuân thủ. Lãnh đạo đơn vị cần gương mẫu trong việc tuân thủ quy định và khuyến khích nhân viên tham gia vào quá trình kiểm soát. Cần có các quy định rõ ràng về đạo đức nghề nghiệp và xử lý vi phạm. Các nghiên cứu này đã xác định được các nhân tố tác động đến mức độ vận dụng, tính hữu hiệu của hệ thống KSNB của các đơn vị HCSN tại tỉnh Bình Dương.
3.2. Nâng cao hiệu quả đánh giá rủi ro và quản trị rủi ro
Đánh giá rủi ro là một bước quan trọng để xác định các nguy cơ tiềm ẩn và xây dựng các biện pháp phòng ngừa. Cần thực hiện đánh giá rủi ro định kỳ, có sự tham gia của các bộ phận liên quan. Kết quả đánh giá rủi ro cần được sử dụng để xây dựng kế hoạch kiểm soát và quản trị rủi ro. Tuy nhiên các nghiên cứu trước chủ yếu được tiến hành bằng phương pháp định lượng giúp đo lường mức độ thực hiện KSNB, hiệu quả KSNB cũng như các nhân tố tác động đến mức độ thực hiện, hiệu quả của KSNB.
3.3. Hoàn thiện hoạt động kiểm soát và quy trình nghiệp vụ
Hoạt động kiểm soát cần được thiết kế phù hợp với đặc thù của từng đơn vị và quy trình nghiệp vụ. Cần có các quy trình kiểm soát rõ ràng, được thực hiện một cách nhất quán. Cần phân công trách nhiệm rõ ràng cho từng cá nhân và bộ phận trong quá trình kiểm soát. Còn rất ít các nghiên cứu thực hiện bằng nghiên cứu định tính, tìm hiểu sâu về đặc điểm, bản chất của việc thực hiện KSNB tại đơn vị, từ đó tìm ra nguyên nhân của những thành công cũng như hạn chế liên quan đến tính hữu hiệu của KSNB.
IV. Ứng Dụng CNTT và Đào Tạo Nâng Cao Năng Lực KSNB
Ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) và đào tạo nâng cao năng lực là hai yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả KSNB. CNTT giúp tự động hóa các quy trình kiểm soát, giảm thiểu sai sót, và cung cấp thông tin kịp thời cho việc ra quyết định. Đào tạo giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng của nhân viên về KSNB, tạo điều kiện cho họ tham gia tích cực vào quá trình kiểm soát. Bên cạnh đó, rất ít nghiên cứu gắn kết KSNB với môi trường tự chủ tài chính.
4.1. Ứng dụng CNTT trong quản lý tài chính và kiểm soát
Việc ứng dụng CNTT trong quản lý tài chính và kiểm soát giúp tăng cường tính minh bạch, chính xác và hiệu quả. Các phần mềm quản lý tài chính, kế toán, và kiểm soát nội bộ giúp tự động hóa các quy trình, giảm thiểu sai sót, và cung cấp thông tin kịp thời cho việc ra quyết định. Cần đầu tư vào các hệ thống CNTT hiện đại và đào tạo nhân viên sử dụng thành thạo.
4.2. Đào tạo và nâng cao năng lực cán bộ về Kiểm Soát Nội Bộ
Đào tạo và nâng cao năng lực cán bộ về KSNB là một yếu tố quan trọng để đảm bảo hệ thống KSNB hoạt động hiệu quả. Cần tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo, và tập huấn về KSNB cho cán bộ, nhân viên. Nội dung đào tạo cần bao gồm các kiến thức cơ bản về KSNB, các quy định pháp luật liên quan, và các kỹ năng thực hành.
V. Đánh Giá và Cải Tiến Liên Tục Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ
Hệ thống KSNB cần được đánh giá và cải tiến liên tục để đáp ứng với những thay đổi của môi trường kinh doanh và quy định pháp luật. Cần thực hiện đánh giá định kỳ, có sự tham gia của các bộ phận liên quan và các chuyên gia bên ngoài. Kết quả đánh giá cần được sử dụng để xây dựng kế hoạch cải tiến và thực hiện các biện pháp khắc phục. Xuất phát từ những thực trạng nói trên và những hạn chế hiện tại về KSNB tại các đơn vị trực thuộc SGTVTBD đang gặp hiện nay trong lộ trình thực hiện tự chủ tài chính, tác giả lựa chọn đề tài: "Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đáp ứng cho lộ trình tăng cường tự chủ tài chính tại các đơn vị trực thuộc Sở Giao thông vận tải tỉnh Bình Dương" làm nội dung cho đề tài nghiên cứu của mình.
5.1. Xây dựng quy trình đánh giá định kỳ và toàn diện
Quy trình đánh giá cần được xây dựng một cách khoa học, bao gồm các bước: xác định mục tiêu đánh giá, lựa chọn phương pháp đánh giá, thu thập dữ liệu, phân tích dữ liệu, và đưa ra kết luận. Cần có sự tham gia của các bộ phận liên quan và các chuyên gia bên ngoài để đảm bảo tính khách quan và toàn diện.
5.2. Sử dụng kết quả đánh giá để cải tiến hệ thống KSNB
Kết quả đánh giá cần được sử dụng để xây dựng kế hoạch cải tiến và thực hiện các biện pháp khắc phục. Kế hoạch cải tiến cần được theo dõi và đánh giá hiệu quả. Cần có cơ chế khuyến khích nhân viên tham gia vào quá trình cải tiến hệ thống KSNB.
VI. Kết Luận và Hàm Ý Chính Sách Về Kiểm Soát Nội Bộ
Hoàn thiện hệ thống KSNB là một quá trình liên tục, đòi hỏi sự cam kết của lãnh đạo và sự tham gia của tất cả nhân viên. Việc xây dựng và vận hành một hệ thống KSNB hiệu quả là điều kiện tiên quyết để TCTC thành công và đảm bảo sự phát triển bền vững của các đơn vị trực thuộc Sở Giao thông Vận tải Bình Dương. Về khía cạnh lý thuyết, luận văn có những đóng góp sau: Trên cơ sở kế thừa kết quả của các nghiên cứu trước về vai trò của KSNB, luận văn đã khẳng định KSNB đóng một vai trò t...
6.1. Tóm tắt các giải pháp và khuyến nghị chính
Các giải pháp và khuyến nghị chính bao gồm: tăng cường môi trường kiểm soát, nâng cao hiệu quả đánh giá rủi ro, hoàn thiện hoạt động kiểm soát, cải thiện thông tin truyền thông, ứng dụng CNTT, đào tạo nâng cao năng lực, và đánh giá cải tiến liên tục hệ thống KSNB.
6.2. Hàm ý chính sách và hướng nghiên cứu tiếp theo
Các hàm ý chính sách bao gồm: cần có sự hỗ trợ của nhà nước trong việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống KSNB cho các đơn vị sự nghiệp công lập; cần có các quy định pháp luật rõ ràng và cụ thể về KSNB; cần có cơ chế khuyến khích các đơn vị áp dụng các chuẩn mực và thông lệ quốc tế về KSNB. Hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các giải pháp hoàn thiện hệ thống KSNB và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự thành công của TCTC.
