Tổng quan nghiên cứu

Việc đổi mới và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính trong các đơn vị sự nghiệp y tế công lập là một nhiệm vụ cấp bách tại Việt Nam. Theo báo cáo của ngành, trong giai đoạn 2016-2018, nhiều bệnh viện công lập đã phát hiện các sai phạm nghiêm trọng trong quy trình mua sắm tài sản công, gây thất thoát ngân sách nhà nước và ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ y tế. Bệnh viện Đa Khoa Khu Vực Phía Nam Bình Thuận, với quy mô 380 giường bệnh và đội ngũ 350 nhân sự, là một trong những đơn vị sự nghiệp y tế công lập đang trong quá trình tự chủ tài chính theo Nghị định số 16/2015/NĐ-CP. Tuy đã có hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) quy trình mua sắm tài sản công, nhưng qua thanh tra năm 2018, bệnh viện vẫn tồn tại nhiều sai phạm như phê duyệt hồ sơ mời thầu không phù hợp, đánh giá hồ sơ dự thầu và thẩm định kết quả lựa chọn nhà thầu chưa chặt chẽ, gây thất thoát tài chính khoảng 224 triệu đồng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ quy trình mua sắm tài sản công tại Bệnh viện ĐKKV Phía Nam Bình Thuận, giảm thiểu rủi ro sai sót và ngăn chặn kịp thời các sai phạm, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động tài chính và chất lượng dịch vụ bệnh viện. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào quy trình mua sắm tài sản công trong giai đoạn 2016-2018, bao gồm các bước mua tài sản, thanh toán, ghi nhận và báo cáo. Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học để bệnh viện xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý tài chính trong bối cảnh tự chủ tài chính của các đơn vị sự nghiệp y tế công lập.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình năm thành phần của hệ thống kiểm soát nội bộ do Tổ chức quốc tế các cơ quan Kiểm toán Tối cao (INTOSAI) ban hành, bao gồm: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Mô hình này được áp dụng để phân tích và đánh giá tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ trong quy trình mua sắm tài sản công tại bệnh viện.

Ngoài ra, nghiên cứu còn dựa trên các văn bản pháp luật quan trọng như Luật Đấu thầu số 43/2013/QH13, Luật Quản lý, sử dụng tài sản công số 15/2017/QH14, Nghị định số 63/2014/NĐ-CP, Nghị định số 151/2017/NĐ-BTC và Thông tư số 58/2016/TT-BTC của Bộ Tài chính. Các văn bản này cung cấp cơ sở pháp lý cho việc xây dựng và hoàn thiện quy trình mua sắm tài sản công, đồng thời làm căn cứ để đánh giá sự tuân thủ và hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Kiểm soát nội bộ (KSNB): Hệ thống các chính sách, thủ tục và hoạt động nhằm đảm bảo tính chính xác, minh bạch và hiệu quả trong quản lý tài chính và hoạt động của tổ chức.
  • Môi trường kiểm soát: Văn hóa, thái độ và nhận thức của lãnh đạo và nhân viên về kiểm soát nội bộ.
  • Đánh giá rủi ro: Quá trình nhận diện và phân tích các rủi ro có thể ảnh hưởng đến mục tiêu của tổ chức.
  • Hoạt động kiểm soát: Các biện pháp và thủ tục được thiết lập để giảm thiểu rủi ro.
  • Thông tin và truyền thông: Hệ thống thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin liên quan đến kiểm soát nội bộ.
  • Giám sát: Hoạt động theo dõi và đánh giá tính hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính với trọng tâm là phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm nhằm thu thập thông tin thực tế về hệ thống kiểm soát nội bộ quy trình mua sắm tài sản công tại Bệnh viện ĐKKV Phía Nam Bình Thuận. Đối tượng phỏng vấn gồm Ban giám đốc bệnh viện, trưởng và nhân viên các phòng Vật tư - thiết bị y tế, Tài chính kế toán, cùng các trưởng, phó khoa có nhu cầu mua sắm tài sản.

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ các cuộc phỏng vấn mở và đóng, kết hợp với việc tổng hợp số liệu thực tế từ hồ sơ, báo cáo thanh tra và tài liệu nội bộ của bệnh viện. Phương pháp phân tích dữ liệu chủ yếu là phân tích nội dung, so sánh và đối chiếu các quan điểm, nhận định từ các đối tượng tham gia nghiên cứu.

Thời gian nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2018-2019, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ quy trình mua sắm tài sản công trong bối cảnh bệnh viện đang thực hiện cơ chế tự chủ tài chính.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Môi trường kiểm soát chưa được chú trọng đầy đủ: Qua phỏng vấn, Ban giám đốc và các phòng ban thừa nhận bệnh viện chưa có quy định cụ thể về việc nghiêm cấm nhận quà tặng từ nhà cung cấp, cũng như chưa có biện pháp xử lý kỷ luật rõ ràng đối với các hành vi vi phạm. Việc xây dựng văn hóa kiểm soát nội bộ còn mang tính hình thức, chưa tạo được sự cam kết sâu sắc từ nhân viên.

  2. Đánh giá rủi ro chưa được thực hiện hiệu quả: Bệnh viện chưa xây dựng cơ chế nhận diện và đánh giá rủi ro trong quy trình mua sắm tài sản công. Việc thiếu đánh giá rủi ro dẫn đến khó khăn trong việc phòng ngừa các sai phạm và thất thoát tài sản. Ví dụ, việc không mua bảo hiểm cho tài sản do hạn chế kinh phí làm tăng nguy cơ thiệt hại không được bồi thường.

  3. Hoạt động kiểm soát còn nhiều hạn chế: Mặc dù có quy trình mua sắm tài sản công được xây dựng từ năm 2015, nhưng việc phân công nhiệm vụ chưa chi tiết, chưa có Ban kiểm soát nội bộ độc lập để giám sát quá trình thực hiện. Việc chuẩn bị ba bảng báo giá do phòng Vật tư - thiết bị y tế thực hiện có nguy cơ thông đồng với nhà cung cấp, chưa có biện pháp kiểm soát chặt chẽ.

  4. Thông tin và truyền thông chưa kịp thời và minh bạch: Thông tin về tài sản và quy trình mua sắm không được truyền đạt đầy đủ giữa các phòng ban. Bệnh viện chưa thiết lập kênh thông báo sai phạm như đường dây nóng hay hộp thư điện tử dành riêng cho việc phản ánh các vấn đề liên quan đến mua sắm tài sản công.

  5. Giám sát và báo cáo kiểm soát nội bộ chưa được thực hiện: Ban giám đốc bày tỏ khó khăn trong việc giám sát chi tiết do áp lực công việc và thiếu báo cáo kiểm soát nội bộ về sự tuân thủ quy trình mua sắm tài sản công. Việc này làm giảm khả năng phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hệ thống kiểm soát nội bộ quy trình mua sắm tài sản công tại Bệnh viện ĐKKV Phía Nam Bình Thuận còn nhiều điểm yếu, đặc biệt là trong môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây trong lĩnh vực y tế công lập, khi mà việc thiếu sự cam kết từ lãnh đạo và nhân viên, cùng với việc chưa có cơ chế đánh giá rủi ro hiệu quả, là nguyên nhân chính dẫn đến sai phạm và thất thoát tài sản.

So sánh với nghiên cứu tại các bệnh viện công lập khác, việc thiếu Ban kiểm soát nội bộ độc lập và báo cáo kiểm soát nội bộ là điểm chung phổ biến, ảnh hưởng đến tính minh bạch và hiệu quả quản lý tài chính. Việc chưa có kênh truyền thông nội bộ hiệu quả cũng làm giảm khả năng phát hiện và xử lý sai phạm kịp thời.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ các yếu tố kiểm soát nội bộ được thực hiện đầy đủ (môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin truyền thông, giám sát) và biểu đồ so sánh mức độ tuân thủ quy trình mua sắm tài sản công trước và sau thanh tra năm 2018. Bảng tổng hợp các sai phạm và nguyên nhân cũng giúp minh họa rõ nét các điểm yếu trong hệ thống hiện tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và ban hành quy định cụ thể về đạo đức nghề nghiệp và xử lý vi phạm: Ban giám đốc cần thiết lập quy định nghiêm cấm nhận quà tặng, hối lộ từ nhà cung cấp, đồng thời xây dựng cơ chế xử lý kỷ luật rõ ràng cho từng hành vi vi phạm. Mục tiêu là nâng cao tính chính trực và ý thức trách nhiệm của nhân viên trong vòng 6 tháng tới.

  2. Thiết lập hệ thống đánh giá rủi ro toàn diện: Xây dựng quy trình nhận diện, phân tích và quản lý rủi ro trong quy trình mua sắm tài sản công, bao gồm cả rủi ro về tài chính, kỹ thuật và pháp lý. Đào tạo nhân viên liên quan về kỹ năng đánh giá rủi ro trong vòng 9 tháng, nhằm giảm thiểu sai sót và thất thoát tài sản.

  3. Thành lập Ban kiểm soát nội bộ độc lập: Thiết lập Ban kiểm soát nội bộ chuyên trách giám sát toàn bộ quy trình mua sắm tài sản công, báo cáo trực tiếp Ban giám đốc. Ban này sẽ thực hiện kiểm tra định kỳ và đột xuất, đảm bảo tính minh bạch và tuân thủ pháp luật. Thời gian triển khai dự kiến trong 12 tháng.

  4. Cải thiện hệ thống thông tin và truyền thông nội bộ: Xây dựng kênh thông báo sai phạm như đường dây nóng, hộp thư điện tử riêng biệt dành cho việc phản ánh các vấn đề liên quan đến mua sắm tài sản công. Đồng thời, tăng cường truyền thông nội bộ về quy trình và các quy định liên quan để nâng cao nhận thức nhân viên. Mục tiêu hoàn thành trong 6 tháng.

  5. Tăng cường giám sát và báo cáo kiểm soát nội bộ: Ban giám đốc cần phân bổ thời gian và nguồn lực để giám sát chặt chẽ quy trình mua sắm tài sản công, đồng thời yêu cầu bộ phận kiểm soát nội bộ lập báo cáo định kỳ về sự tuân thủ quy trình. Việc này giúp phát hiện sớm sai phạm và điều chỉnh kịp thời, thực hiện trong vòng 6 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban giám đốc và quản lý các bệnh viện công lập: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và giải pháp thực tiễn để hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, giúp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và giảm thiểu sai phạm trong quy trình mua sắm tài sản công.

  2. Phòng Tài chính kế toán và Phòng Vật tư - thiết bị y tế: Các bộ phận trực tiếp tham gia quy trình mua sắm có thể áp dụng các giải pháp đề xuất để cải thiện hoạt động kiểm soát, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả công việc.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về y tế và tài chính: Các cơ quan này có thể tham khảo để xây dựng hoặc điều chỉnh chính sách, quy định liên quan đến kiểm soát nội bộ và quản lý tài sản công trong lĩnh vực y tế.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Quản trị y tế: Luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích về phương pháp nghiên cứu định tính, áp dụng mô hình kiểm soát nội bộ trong thực tiễn quản lý tài chính y tế công lập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống kiểm soát nội bộ là gì và tại sao quan trọng trong mua sắm tài sản công?
    Hệ thống kiểm soát nội bộ là tập hợp các chính sách và thủ tục nhằm đảm bảo hoạt động mua sắm tài sản công minh bạch, hiệu quả và tuân thủ pháp luật. Nó giúp ngăn ngừa sai phạm, thất thoát tài sản và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính. Ví dụ, việc phân công nhiệm vụ rõ ràng và kiểm tra độc lập giúp giảm rủi ro gian lận.

  2. Những sai phạm phổ biến trong quy trình mua sắm tài sản công tại bệnh viện là gì?
    Các sai phạm thường gặp gồm phê duyệt hồ sơ mời thầu không đúng quy định, đánh giá hồ sơ dự thầu thiếu chặt chẽ, lựa chọn nhà thầu không minh bạch, và không tuân thủ thủ tục mua sắm. Tại Bệnh viện ĐKKV Phía Nam Bình Thuận, sai phạm đã gây thất thoát tài chính khoảng 224 triệu đồng.

  3. Làm thế nào để đánh giá rủi ro trong quy trình mua sắm tài sản công?
    Đánh giá rủi ro bao gồm nhận diện các yếu tố có thể gây thiệt hại, phân tích khả năng và mức độ ảnh hưởng, sau đó đề xuất biện pháp quản lý. Ví dụ, rủi ro về giá cả có thể được giảm thiểu bằng cách yêu cầu nhiều bảng báo giá từ nhà cung cấp độc lập.

  4. Vai trò của Ban kiểm soát nội bộ trong quy trình mua sắm tài sản công là gì?
    Ban kiểm soát nội bộ giám sát việc thực hiện quy trình mua sắm, đảm bảo tuân thủ các quy định, phát hiện và xử lý sai phạm kịp thời. Việc thành lập Ban kiểm soát độc lập giúp tăng tính minh bạch và hiệu quả quản lý tài chính.

  5. Làm thế nào để cải thiện truyền thông nội bộ trong quy trình mua sắm tài sản công?
    Cần thiết lập các kênh thông tin như đường dây nóng, hộp thư điện tử để nhân viên và các bên liên quan có thể phản ánh sai phạm. Đồng thời, tổ chức các buổi đào tạo, họp giao ban để cập nhật quy trình và nâng cao nhận thức về kiểm soát nội bộ.

Kết luận

  • Hệ thống kiểm soát nội bộ quy trình mua sắm tài sản công tại Bệnh viện ĐKKV Phía Nam Bình Thuận còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro.
  • Sai phạm trong quy trình mua sắm đã gây thất thoát tài chính và ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của bệnh viện.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể như xây dựng quy định đạo đức, thiết lập hệ thống đánh giá rủi ro, thành lập Ban kiểm soát nội bộ độc lập, cải thiện truyền thông và tăng cường giám sát.
  • Các giải pháp được đề xuất có thể triển khai trong vòng 6-12 tháng nhằm nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý tài chính.
  • Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các bệnh viện công lập, cơ quan quản lý và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực kiểm soát nội bộ và quản lý tài sản công.

Hành động tiếp theo: Ban giám đốc bệnh viện và các phòng ban liên quan nên nhanh chóng xây dựng kế hoạch triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đào tạo nâng cao nhận thức cho nhân viên nhằm đảm bảo hệ thống kiểm soát nội bộ được hoàn thiện và vận hành hiệu quả.