Tổng quan nghiên cứu

Tình trạng hàng giả trên thị trường Việt Nam, đặc biệt tại tỉnh Tây Ninh, đang là vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến sản xuất kinh doanh, sức khỏe người tiêu dùng và an ninh trật tự xã hội. Theo báo cáo của Cục Quản lý Thị trường (QLTT) tỉnh Tây Ninh giai đoạn 2020-2022, số vụ kiểm tra, xử lý vi phạm liên quan đến hàng giả tăng dần qua các năm, với hơn 1.000 vụ kiểm tra và số tiền phạt thu nộp ngân sách nhà nước đạt khoảng 1,7 tỷ đồng mỗi năm. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực, công tác kiểm tra, kiểm soát chống hàng giả vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu, do thủ đoạn ngày càng tinh vi và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các lực lượng chức năng.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng công tác kiểm tra, kiểm soát chống hàng giả tại Cục QLTT tỉnh Tây Ninh trong giai đoạn 2020-2022, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác này nhằm nâng cao hiệu quả phòng chống hàng giả. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động kiểm tra, kiểm soát thị trường của Cục QLTT tỉnh Tây Ninh, dựa trên số liệu thu thập trong 3 năm gần nhất. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, doanh nghiệp chân chính, đồng thời hỗ trợ ổn định thị trường và phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý kinh tế và pháp luật hành chính, trong đó:

  • Lý thuyết kiểm tra, kiểm soát thị trường: Định nghĩa kiểm tra là hoạt động xem xét, đánh giá thực trạng nhằm phát hiện vi phạm; kiểm soát là quá trình ngăn ngừa và xử lý các sai phạm theo quy định pháp luật. Kiểm tra, kiểm soát thị trường là chức năng thiết yếu của cơ quan quản lý nhà nước nhằm bảo đảm hoạt động thương mại minh bạch, công bằng.

  • Lý thuyết về hàng giả và gian lận thương mại: Hàng giả được hiểu là hàng hóa không đúng nguồn gốc, chất lượng hoặc giả mạo nhãn mác, xuất xứ theo quy định tại Nghị định 98/2020/NĐ-CP. Gian lận thương mại bao gồm các hành vi vi phạm pháp luật trong sản xuất, kinh doanh nhằm trục lợi bất chính.

  • Mô hình phối hợp liên ngành trong quản lý thị trường: Nhấn mạnh vai trò phối hợp giữa các cơ quan chức năng như Bộ Công Thương, Bộ Công an, Bộ Tài chính, UBND tỉnh và các lực lượng QLTT để tăng cường hiệu quả kiểm tra, kiểm soát.

Các khái niệm chính bao gồm: kiểm tra, kiểm soát, hàng giả, vi phạm hành chính, phối hợp liên ngành, và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thị trường.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Kết hợp dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo công tác của Cục QLTT Tây Ninh, các văn bản pháp luật liên quan, và dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 100 đối tượng gồm doanh nghiệp, cán bộ quản lý và người tiêu dùng trên địa bàn tỉnh.

  • Phương pháp thu thập số liệu: Sử dụng phương pháp quan sát trực tiếp, phỏng vấn bán định hướng và khảo sát bằng bảng hỏi. Dữ liệu thứ cấp được tổng hợp từ các báo cáo, văn bản quy phạm pháp luật và các nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng thống kê mô tả (tần suất, tỷ lệ phần trăm, số liệu tuyệt đối) để đánh giá thực trạng; phương pháp so sánh để phân tích sự biến động qua các năm; phân tích định tính để làm rõ các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2023-2024, tập trung vào số liệu từ năm 2020 đến 2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số vụ kiểm tra và xử lý vi phạm: Giai đoạn 2020-2022, Cục QLTT tỉnh Tây Ninh thực hiện tổng cộng hơn 1.400 vụ kiểm tra, với tỷ lệ hoàn thành kế hoạch kiểm tra luôn vượt trên 100%, ví dụ năm 2022 đạt 102,5% kế hoạch. Số vụ xử lý vi phạm hàng giả tăng từ 37 vụ năm 2020 lên 42 vụ năm 2022.

  2. Số tiền phạt thu nộp ngân sách tăng mạnh: Tổng số tiền phạt vi phạm hành chính từ kiểm tra, kiểm soát thị trường đạt khoảng 1,75 tỷ đồng mỗi năm, trong đó năm 2022 số tiền phạt vượt kế hoạch đến 161,9% ở một số đội QLTT.

  3. Phân loại hàng giả phát hiện: Các mặt hàng giả phổ biến gồm phân bón (132.850 kg), rượu (528 chai), thuốc lá (9.460 kg), LPG (36 chai), bột ngọt (2.160 gói), phụ tùng xe máy (1.100 bộ). Hàng giả tập trung ở cả khu vực thành thị và nông thôn, với hàng cao cấp chủ yếu ở thành phố và hàng tiêu dùng phổ thông ở vùng nông thôn.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến công tác kiểm tra, kiểm soát: Bao gồm hệ thống pháp luật chưa đồng bộ, trình độ chuyên môn của cán bộ QLTT còn hạn chế, ý thức tự giác của doanh nghiệp và người tiêu dùng chưa cao, công tác phối hợp liên ngành chưa chặt chẽ, và hạn chế về cơ sở vật chất, công nghệ thông tin.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác kiểm tra, kiểm soát chống hàng giả tại Tây Ninh đã có nhiều tiến bộ với số vụ kiểm tra và xử lý vi phạm tăng đều qua các năm, đồng thời số tiền phạt thu nộp ngân sách cũng tăng, phản ánh sự quyết liệt trong đấu tranh chống hàng giả. Tuy nhiên, tình trạng hàng giả vẫn diễn biến phức tạp do lợi nhuận cao và thủ đoạn ngày càng tinh vi.

So sánh với các địa phương khác như Kiên Giang và Nam Định, Tây Ninh có nhiều điểm tương đồng về khó khăn trong kiểm soát hàng giả, đặc biệt là vị trí địa lý biên giới tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động buôn lậu, hàng giả. Việc phối hợp liên ngành và nâng cao trình độ cán bộ được xác định là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả công tác.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số vụ kiểm tra, xử lý vi phạm và số tiền phạt qua các năm, bảng phân loại mặt hàng giả phát hiện, cũng như sơ đồ mô tả các yếu tố ảnh hưởng đến công tác kiểm tra, kiểm soát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ QLTT: Tổ chức các khóa bồi dưỡng nghiệp vụ, kỹ năng phát hiện và xử lý hàng giả, cập nhật kiến thức pháp luật mới. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ có trình độ đại học trở lên lên trên 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Cục QLTT phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và quy trình kiểm tra, kiểm soát: Rà soát, đề xuất sửa đổi các văn bản pháp luật liên quan để đảm bảo tính đồng bộ, rõ ràng, dễ áp dụng. Xây dựng quy trình kiểm tra chuẩn hóa, giảm thiểu chồng chéo. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể: Cục QLTT phối hợp với Bộ Công Thương và các cơ quan liên quan.

  3. Tăng cường phối hợp liên ngành và chia sẻ thông tin: Thiết lập kênh thông tin liên tục giữa các lực lượng chức năng, tổ chức các đoàn kiểm tra liên ngành định kỳ và đột xuất. Mục tiêu nâng cao hiệu quả phát hiện và xử lý vi phạm trong 12 tháng tới. Chủ thể: Cục QLTT, Công an, Hải quan, UBND tỉnh.

  4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và trang thiết bị hiện đại: Đầu tư hệ thống quản lý dữ liệu, phần mềm giám sát thị trường, thiết bị kiểm tra nhanh hàng giả. Mục tiêu hoàn thành trong 2 năm, giảm thời gian kiểm tra và tăng độ chính xác. Chủ thể: Cục QLTT phối hợp với các đơn vị công nghệ.

  5. Tuyên truyền nâng cao nhận thức doanh nghiệp và người tiêu dùng: Triển khai các chương trình truyền thông, hội thảo, ký cam kết không kinh doanh hàng giả, tổ chức trưng bày mẫu hàng giả - hàng thật. Mục tiêu tăng tỷ lệ nhận biết hàng giả của người tiêu dùng lên 70% trong 1 năm. Chủ thể: Cục QLTT, Sở Công Thương, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức lực lượng Quản lý Thị trường: Nghiên cứu để nâng cao nghiệp vụ, áp dụng các giải pháp kiểm tra, kiểm soát hiệu quả hơn trong công tác chống hàng giả.

  2. Lãnh đạo các cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Sử dụng luận văn làm cơ sở để xây dựng chính sách, kế hoạch phối hợp liên ngành và đầu tư trang thiết bị phục vụ công tác quản lý thị trường.

  3. Doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh: Hiểu rõ về các quy định pháp luật, thủ đoạn hàng giả để chủ động phòng ngừa, bảo vệ quyền lợi và hợp tác với cơ quan chức năng.

  4. Người tiêu dùng và tổ chức bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng: Nâng cao nhận thức về hàng giả, cách phân biệt hàng thật - giả, từ đó bảo vệ quyền lợi chính đáng khi tham gia thị trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác kiểm tra, kiểm soát chống hàng giả tại Tây Ninh có hiệu quả không?
    Công tác này đã đạt nhiều kết quả tích cực với số vụ kiểm tra và xử lý vi phạm tăng qua các năm, số tiền phạt thu nộp ngân sách cũng tăng. Tuy nhiên, hàng giả vẫn còn diễn biến phức tạp do thủ đoạn tinh vi và sự phối hợp chưa đồng bộ.

  2. Những mặt hàng nào thường bị làm giả tại Tây Ninh?
    Các mặt hàng phổ biến gồm phân bón, rượu, thuốc lá, LPG, bột ngọt, phụ tùng xe máy. Hàng giả xuất hiện ở cả thành thị và nông thôn, với hàng cao cấp tập trung ở thành phố.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả kiểm tra, kiểm soát?
    Hệ thống pháp luật chưa đồng bộ, trình độ chuyên môn cán bộ còn hạn chế, ý thức tự giác của doanh nghiệp và người tiêu dùng chưa cao, công tác phối hợp liên ngành chưa chặt chẽ, và hạn chế về cơ sở vật chất, công nghệ.

  4. Cục QLTT Tây Ninh đã áp dụng những biện pháp gì để chống hàng giả?
    Cục đã xây dựng kế hoạch kiểm tra định kỳ, chuyên đề và đột xuất; phối hợp liên ngành; tuyên truyền nâng cao nhận thức; sử dụng các ấn chỉ, biên bản kiểm tra; và xử lý nghiêm các vi phạm.

  5. Làm thế nào để người tiêu dùng nhận biết hàng giả?
    Người tiêu dùng cần chú ý đến nhãn mác, bao bì, nguồn gốc xuất xứ, giá cả bất thường và nên tham gia các chương trình tuyên truyền, trưng bày mẫu hàng giả - hàng thật do các cơ quan chức năng tổ chức.

Kết luận

  • Công tác kiểm tra, kiểm soát chống hàng giả tại Cục QLTT tỉnh Tây Ninh trong giai đoạn 2020-2022 đã đạt nhiều kết quả tích cực với số vụ kiểm tra và xử lý vi phạm tăng đều qua các năm.
  • Hàng giả vẫn còn diễn biến phức tạp, đòi hỏi sự quyết tâm và phối hợp chặt chẽ hơn từ các lực lượng chức năng và cộng đồng.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính gồm hệ thống pháp luật, trình độ cán bộ, ý thức doanh nghiệp và người tiêu dùng, công tác phối hợp liên ngành và cơ sở vật chất.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao trình độ cán bộ, hoàn thiện pháp luật, tăng cường phối hợp liên ngành, ứng dụng công nghệ và tuyên truyền nâng cao nhận thức.
  • Nghiên cứu này là cơ sở khoa học quan trọng để Cục QLTT tỉnh Tây Ninh tiếp tục hoàn thiện công tác kiểm tra, kiểm soát chống hàng giả trong thời gian tới, góp phần bảo vệ thị trường và quyền lợi người tiêu dùng.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và doanh nghiệp cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời. Người tiêu dùng được khuyến khích nâng cao cảnh giác và tham gia tích cực vào công tác phòng chống hàng giả.