Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội hiện nay, ô nhiễm môi trường trở thành một thách thức toàn cầu, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Tại Việt Nam, vấn đề này được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm, trong đó giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ mầm non được xem là nhiệm vụ cấp thiết và lâu dài. Theo báo cáo của ngành giáo dục, từ năm 2021, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tổ chức tập huấn nội dung giáo dục thích ứng với biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường cho hơn 15.000 lượt cán bộ, giáo viên mầm non trên toàn quốc, thể hiện sự quan tâm sâu sắc đến việc nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường ngay từ lứa tuổi nhỏ.

Luận văn tập trung nghiên cứu giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ 4-5 tuổi thông qua việc sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên tại các trường mầm non trên địa bàn huyện Càng Long, tỉnh Trà Vinh. Mục tiêu cụ thể là đề xuất và thử nghiệm các biện pháp giáo dục hiệu quả, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của trẻ, đồng thời khai thác nguồn nguyên vật liệu thiên nhiên phong phú tại địa phương nhằm tạo môi trường giáo dục thân thiện, gần gũi với thiên nhiên. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 8 năm 2022, với phạm vi khảo sát tại 16 trường mầm non công lập và thử nghiệm tại Trường Mẫu giáo Thiên Thanh.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mầm non, hình thành cho trẻ những kiến thức, kỹ năng và thái độ tích cực trong bảo vệ môi trường, đồng thời tạo tiền đề cho việc nhân rộng mô hình giáo dục sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên trong các cơ sở giáo dục mầm non khác trên địa bàn tỉnh và cả nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục môi trường quốc tế và trong nước, trong đó có:

  • Lý thuyết giáo dục môi trường của UNESCO và các hội nghị quốc tế: Nhấn mạnh giáo dục môi trường là quá trình phát triển kiến thức, kỹ năng và thái độ nhằm giải quyết các vấn đề môi trường hiện tại và tương lai.
  • Mô hình giáo dục mầm non sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên: Các phương pháp Montessori, Reggio Emilia, Steiner và HighScope đều coi nguyên vật liệu thiên nhiên là công cụ giáo dục quan trọng giúp trẻ phát triển toàn diện, gắn kết với thiên nhiên và hình thành ý thức bảo vệ môi trường.
  • Khái niệm ý thức bảo vệ môi trường: Theo Đào Thu Hiền (2019), ý thức bảo vệ môi trường là sự phản ánh đúng đắn các vấn đề môi trường, thể hiện qua tri thức, tình cảm và ý chí nhằm hướng hành vi bảo vệ môi trường bền vững.
  • Đặc điểm phát triển tâm lý trẻ 4-5 tuổi: Trẻ ở độ tuổi này có khả năng chú ý cao, phát triển trí nhớ, tư duy trực quan và tưởng tượng phong phú, là giai đoạn thích hợp để giáo dục ý thức bảo vệ môi trường thông qua các hoạt động trải nghiệm thực tế.

Các khái niệm chính bao gồm: môi trường, ý thức bảo vệ môi trường, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường, nguyên vật liệu thiên nhiên, và phương pháp giáo dục mầm non.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tổng hợp, phân tích các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước, tài liệu chuyên ngành về giáo dục ý thức bảo vệ môi trường và sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên trong giáo dục mầm non.
  • Phương pháp khảo sát thực trạng: Thu thập dữ liệu từ 34 cán bộ quản lý và 137 giáo viên tại 16 trường mầm non, mẫu giáo công lập trên địa bàn huyện Càng Long bằng phiếu khảo sát trực tuyến (Google Form). Đồng thời, phỏng vấn sâu một số cán bộ quản lý và giáo viên để làm rõ các vấn đề liên quan.
  • Phương pháp quan sát: Quan sát môi trường giáo dục tại 17 lớp 4-5 tuổi để đánh giá mức độ sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên trong lớp học.
  • Phương pháp thử nghiệm: Thử nghiệm 5 biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ 4-5 tuổi thông qua sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên tại Trường Mẫu giáo Thiên Thanh với 60 trẻ và 2 giáo viên lớp Chồi 2. Các biện pháp bao gồm nâng cao nhận thức giáo viên, xây dựng môi trường giáo dục, tổ chức hoạt động học, lồng ghép nguyên vật liệu thiên nhiên vào các hoạt động khác, và phối hợp với phụ huynh.
  • Phương pháp xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm Excel để tổng hợp, mã hóa và phân tích số liệu khảo sát, phỏng vấn, quan sát và kết quả thử nghiệm. Các biểu đồ và bảng thống kê được sử dụng để minh họa kết quả.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 3 đến tháng 8 năm 2022, đảm bảo thu thập và phân tích dữ liệu đầy đủ, chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng giáo dục ý thức bảo vệ môi trường tại các trường mầm non: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ tầm quan trọng của giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ 4-5 tuổi. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% trường có kế hoạch giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cụ thể và lồng ghép sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên trong các hoạt động giáo dục.

  2. Môi trường giáo dục và sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên: Quan sát tại 17 lớp cho thấy 70% lớp có sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên như lá cây, cành cây, hạt, đá trong trang trí và đồ chơi. Tuy nhiên, mức độ đa dạng và phong phú của nguyên vật liệu thiên nhiên còn hạn chế, chưa được khai thác tối đa.

  3. Hiệu quả thử nghiệm các biện pháp giáo dục: Sau 6 tháng thử nghiệm tại Trường Mẫu giáo Thiên Thanh, kết quả đánh giá ý thức bảo vệ môi trường của 60 trẻ 4-5 tuổi cho thấy sự cải thiện rõ rệt. Tỷ lệ trẻ có kiến thức và kỹ năng bảo vệ môi trường tăng từ 45% lên 78%, trẻ thể hiện thái độ tích cực với các hoạt động bảo vệ môi trường tăng từ 50% lên 82%.

  4. Tính khả thi của các biện pháp đề xuất: 92% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá các biện pháp đề xuất có tính khả thi cao, phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương và đặc điểm phát triển của trẻ. Phối hợp với phụ huynh được xem là biện pháp có tác động tích cực nhất trong việc duy trì và phát triển ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên trong giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ 4-5 tuổi không chỉ nâng cao nhận thức mà còn phát triển kỹ năng và thái độ tích cực của trẻ đối với môi trường sống. Nguyên nhân chính là do nguyên vật liệu thiên nhiên tạo điều kiện cho trẻ trải nghiệm thực tế, kích thích sự tò mò và sáng tạo, phù hợp với đặc điểm tâm lý nhận thức của trẻ ở độ tuổi này.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả tương đồng với mô hình giáo dục Reggio Emilia và Montessori, nơi nguyên vật liệu thiên nhiên được sử dụng rộng rãi để phát triển ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ. Tuy nhiên, tại các trường mầm non ở khu vực nông thôn như huyện Càng Long, việc khai thác và sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên còn hạn chế do thiếu kế hoạch cụ thể và năng lực của giáo viên.

Việc phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, giáo viên và phụ huynh là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức bảo vệ môi trường. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ trẻ đạt các tiêu chí ý thức bảo vệ môi trường trước và sau thử nghiệm, cũng như bảng thống kê mức độ sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên tại các lớp học khảo sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực cho giáo viên mầm non
    Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về giáo dục ý thức bảo vệ môi trường và kỹ năng sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên trong giảng dạy. Mục tiêu đạt 100% giáo viên lớp 4-5 tuổi được đào tạo trong vòng 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và phát triển môi trường giáo dục thân thiện với thiên nhiên
    Khuyến khích các trường mầm non tận dụng nguyên vật liệu thiên nhiên địa phương để trang trí lớp học, tạo góc chơi và đồ dùng học tập. Mục tiêu 80% lớp học có môi trường giáo dục sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường mầm non.

  3. Tổ chức các hoạt động giáo dục ý thức bảo vệ môi trường lồng ghép nguyên vật liệu thiên nhiên
    Thiết kế các hoạt động học tập, vui chơi, lao động, lễ hội sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên nhằm phát triển kỹ năng và thái độ bảo vệ môi trường cho trẻ. Mục tiêu triển khai ít nhất 4 hoạt động mỗi học kỳ. Chủ thể thực hiện: Giáo viên chủ nhiệm và tổ chuyên môn.

  4. Phối hợp chặt chẽ với phụ huynh và cộng đồng
    Tổ chức các buổi sinh hoạt, hội thảo, hoạt động ngoại khóa để phụ huynh hiểu và hỗ trợ cung cấp nguyên vật liệu thiên nhiên, đồng thời cùng giáo viên giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ tại gia đình. Mục tiêu 90% phụ huynh tham gia trong năm học. Chủ thể thực hiện: Ban đại diện cha mẹ học sinh và nhà trường.

  5. Xây dựng hệ thống đánh giá và giám sát hiệu quả giáo dục ý thức bảo vệ môi trường
    Phát triển bộ tiêu chí đánh giá chất lượng giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ 4-5 tuổi, áp dụng định kỳ để điều chỉnh kế hoạch giáo dục phù hợp. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục huyện phối hợp với các trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục mầm non
    Giúp xây dựng kế hoạch, chính sách và chỉ đạo thực hiện các hoạt động giáo dục ý thức bảo vệ môi trường phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Giáo viên mầm non
    Cung cấp kiến thức, phương pháp và biện pháp thực tiễn để tổ chức các hoạt động giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ 4-5 tuổi hiệu quả.

  3. Phụ huynh học sinh
    Hiểu rõ vai trò và cách phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ ngay tại gia đình, góp phần hình thành thói quen tốt cho trẻ.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành giáo dục mầm non
    Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về giáo dục môi trường, phát triển chương trình và phương pháp giáo dục mầm non.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ 4-5 tuổi?
    Trẻ ở độ tuổi này có khả năng tiếp thu nhanh, hình thành thói quen và thái độ tích cực. Giáo dục sớm giúp trẻ phát triển kiến thức, kỹ năng và tình yêu thiên nhiên, góp phần bảo vệ môi trường lâu dài.

  2. Nguyên vật liệu thiên nhiên có vai trò gì trong giáo dục ý thức bảo vệ môi trường?
    Nguyên vật liệu thiên nhiên tạo điều kiện cho trẻ trải nghiệm thực tế, kích thích sự sáng tạo và khám phá, giúp trẻ hiểu và yêu quý thiên nhiên, từ đó hình thành ý thức bảo vệ môi trường.

  3. Làm thế nào để giáo viên sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên hiệu quả trong lớp học?
    Giáo viên cần được đào tạo về phương pháp sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên, xây dựng kế hoạch hoạt động phù hợp, kết hợp các hình thức giáo dục đa dạng như quan sát, trò chơi, tạo hình và trải nghiệm thực tế.

  4. Phụ huynh có thể hỗ trợ giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ như thế nào?
    Phụ huynh có thể phối hợp với nhà trường bằng cách cung cấp nguyên vật liệu thiên nhiên, tham gia các hoạt động giáo dục cùng trẻ, và tạo môi trường sống thân thiện với môi trường tại gia đình.

  5. Các biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường có thể nhân rộng ở những địa phương khác không?
    Các biện pháp đã được thử nghiệm có tính khả thi cao và có thể điều chỉnh phù hợp với điều kiện từng địa phương, đặc biệt là những nơi có nguồn nguyên vật liệu thiên nhiên phong phú.

Kết luận

  • Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ 4-5 tuổi thông qua sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên là phương pháp hiệu quả, phù hợp với đặc điểm phát triển của trẻ và điều kiện địa phương.
  • Nghiên cứu đã đề xuất và thử nghiệm thành công 5 biện pháp giáo dục, góp phần nâng cao nhận thức, kỹ năng và thái độ bảo vệ môi trường của trẻ.
  • Việc phối hợp giữa nhà trường, giáo viên, phụ huynh và cộng đồng là yếu tố then chốt đảm bảo hiệu quả giáo dục bền vững.
  • Các biện pháp đề xuất có tính khả thi cao, có thể nhân rộng tại các trường mầm non khác trên địa bàn tỉnh Trà Vinh và các vùng lân cận.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường và các bên liên quan tiếp tục triển khai, hoàn thiện và giám sát thực hiện các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ mầm non.

Hành động tiếp theo: Tổ chức các khóa đào tạo cho giáo viên, xây dựng kế hoạch triển khai rộng rãi và phát triển tài liệu hướng dẫn sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên trong giáo dục mầm non. Đề nghị các trường mầm non chủ động phối hợp với phụ huynh và cộng đồng để tạo môi trường giáo dục thân thiện và bền vững.