Tổng quan nghiên cứu

Khả năng sáng tạo là một trong những yếu tố quan trọng hàng đầu trong giáo dục hiện đại, đặc biệt đối với trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi – giai đoạn phát triển mạnh mẽ về nhận thức, ngôn ngữ và tình cảm xã hội. Theo ước tính, khoảng 40 trẻ mẫu giáo và 40 giáo viên mầm non tại 4 trường mầm non ở Thành phố Hồ Chí Minh đã được khảo sát để đánh giá thực trạng phát triển khả năng sáng tạo trong hoạt động kể chuyện. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phát hiện thực trạng, từ đó đề xuất các biện pháp phát triển khả năng sáng tạo trong hoạt động kể chuyện cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mầm non.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường mầm non tại Thành phố Hồ Chí Minh trong năm 2018, với trọng tâm là hoạt động kể chuyện – một hoạt động giáo dục nghệ thuật có khả năng kích thích trí tưởng tượng và sáng tạo của trẻ. Việc phát triển khả năng sáng tạo trong hoạt động này không chỉ giúp trẻ phát triển tư duy độc lập, mà còn hình thành nhân cách sáng tạo, góp phần vào sự phát triển toàn diện của trẻ. Các chỉ số phát triển sáng tạo được đánh giá dựa trên khả năng đặt tên mới cho câu chuyện, thay đổi tình tiết, sử dụng ngôn ngữ độc lập và liên kết các nhân vật một cách hợp lý.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho giáo viên mầm non, giúp họ áp dụng các biện pháp phù hợp nhằm phát huy tối đa tiềm năng sáng tạo của trẻ trong hoạt động kể chuyện, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mầm non tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển khả năng sáng tạo, đặc biệt là lý thuyết về tưởng tượng sáng tạo của L. Vygotsky, người nhấn mạnh vai trò của tưởng tượng trong sự phát triển sáng tạo của trẻ. Vygotsky cho rằng sáng tạo không chỉ dành cho thiên tài mà là khả năng của mọi người trong việc phối hợp, biến đổi và tạo ra cái mới dù nhỏ bé. Ngoài ra, mô hình năm cấp độ sáng tạo của C. W. Taylor được áp dụng để phân loại mức độ sáng tạo của trẻ, trong đó trẻ mẫu giáo chủ yếu biểu hiện sáng tạo ở cấp độ biểu hiện – tự phát, độc lập và không bị ràng buộc.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Khả năng sáng tạo: Tiềm năng của cá nhân để tạo ra cái mới dựa trên kinh nghiệm sẵn có.
  • Hoạt động kể chuyện (HĐKC): Hình thức kể lại câu chuyện bằng lời nói, có sự sáng tạo trong cách diễn đạt và nội dung.
  • Phát triển khả năng sáng tạo trong HĐKC: Quá trình giáo viên tổ chức và tác động để trẻ thể hiện và nâng cao năng lực sáng tạo qua kể chuyện.
  • Biện pháp phát triển sáng tạo: Các cách thức cụ thể mà giáo viên sử dụng để kích thích và phát triển khả năng sáng tạo của trẻ trong hoạt động kể chuyện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa lý luận và thực tiễn, bao gồm:

  • Phân tích, tổng hợp tài liệu: Hệ thống hóa các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về sáng tạo và hoạt động kể chuyện cho trẻ mẫu giáo.
  • Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Thu thập dữ liệu từ 40 giáo viên mầm non phụ trách lớp mẫu giáo 5 – 6 tuổi tại 4 trường mầm non ở Thành phố Hồ Chí Minh nhằm đánh giá nhận thức và thực trạng tổ chức hoạt động kể chuyện.
  • Phương pháp quan sát: Ghi chép, chụp hình quá trình tổ chức hoạt động kể chuyện để đánh giá mức độ biểu hiện sáng tạo của trẻ.
  • Phương pháp phỏng vấn: Thu thập ý kiến chuyên gia, giáo viên về biểu hiện sáng tạo và khó khăn trong tổ chức hoạt động kể chuyện.
  • Phương pháp thử nghiệm: Thực hiện trên 32 trẻ tại trường mầm non Mai Hương, Quận Gò Vấp, trong 4 tuần với các biện pháp phát triển khả năng sáng tạo trong hoạt động kể chuyện. So sánh mức độ sáng tạo trước và sau thử nghiệm giữa nhóm thử nghiệm và nhóm đối chứng.
  • Phân tích thống kê: Sử dụng phần mềm Excel 2010 và SPSS 16.0 để xử lý dữ liệu định lượng, kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất.

Cỡ mẫu gồm 40 giáo viên và 40 trẻ khảo sát thực trạng, 32 trẻ tham gia thử nghiệm. Phương pháp chọn mẫu là chọn ngẫu nhiên có chủ đích tại các trường mầm non tiêu biểu trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm 2018, với giai đoạn khảo sát, thử nghiệm và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về khả năng sáng tạo trong hoạt động kể chuyện còn hạn chế: Khoảng 65% giáo viên nhận thức đúng về vai trò của sáng tạo trong HĐKC, tuy nhiên chỉ 40% áp dụng các biện pháp phát triển sáng tạo một cách thường xuyên. Điều này cho thấy còn nhiều giáo viên chưa thực sự quan tâm hoặc chưa có kỹ năng tổ chức hoạt động kể chuyện sáng tạo.

  2. Tổ chức hoạt động kể chuyện chưa phát huy tối đa khả năng sáng tạo của trẻ: Thời gian dành cho trẻ kể chuyện thường rất ngắn, chỉ khoảng 10-15 phút mỗi buổi, và giáo cụ hỗ trợ còn nghèo nàn. Chỉ 30% giáo viên sử dụng các phương tiện trực quan sinh động để kích thích trí tưởng tượng của trẻ.

  3. Khả năng sáng tạo của trẻ trong hoạt động kể chuyện được cải thiện rõ rệt sau khi áp dụng biện pháp thử nghiệm: Kết quả thử nghiệm cho thấy nhóm trẻ tham gia biện pháp phát triển sáng tạo có mức độ biểu hiện sáng tạo tăng trung bình 25% so với nhóm đối chứng. Cụ thể, trẻ biết đặt tên mới cho câu chuyện tăng từ 35% lên 70%, trẻ thay đổi tình tiết câu chuyện tăng từ 30% lên 65%.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển khả năng sáng tạo gồm giáo viên, môi trường giáo dục và vốn kinh nghiệm của trẻ: Môi trường lớp học thân thiện, có nhiều đồ dùng, đồ chơi phù hợp giúp trẻ tự do thể hiện sáng tạo. Giáo viên sáng tạo, biết khơi gợi và đánh giá tích cực cũng là nhân tố quan trọng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của giáo viên và môi trường trong phát triển sáng tạo cho trẻ. Việc giáo viên chưa áp dụng thường xuyên các biện pháp sáng tạo có thể do thiếu kỹ năng hoặc chưa nhận thức đầy đủ tầm quan trọng của hoạt động kể chuyện sáng tạo. Thời gian kể chuyện ngắn và giáo cụ nghèo nàn làm hạn chế sự phát triển trí tưởng tượng của trẻ.

Biện pháp thử nghiệm đã chứng minh tính khả thi và hiệu quả trong việc nâng cao khả năng sáng tạo của trẻ, đặc biệt là qua việc khuyến khích trẻ tự đặt tên, thay đổi tình tiết và sử dụng ngôn ngữ độc lập. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ sáng tạo trước và sau thử nghiệm giữa nhóm thử nghiệm và nhóm đối chứng, giúp minh họa rõ ràng sự tiến bộ.

Việc phát triển khả năng sáng tạo trong hoạt động kể chuyện không chỉ giúp trẻ phát triển ngôn ngữ, trí tưởng tượng mà còn hình thành kỹ năng tư duy phản biện, giải quyết vấn đề và tự tin thể hiện bản thân. Đây là nền tảng quan trọng cho sự phát triển toàn diện của trẻ trong tương lai.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng tổ chức hoạt động kể chuyện sáng tạo cho giáo viên mầm non: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp kể chuyện sáng tạo, kỹ năng sử dụng giáo cụ trực quan, kỹ thuật đặt câu hỏi gợi mở. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên áp dụng biện pháp sáng tạo lên ít nhất 70% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường mầm non.

  2. Đa dạng hóa và nâng cao chất lượng giáo cụ, đồ dùng hỗ trợ hoạt động kể chuyện: Cung cấp tranh ảnh, mô hình, đồ chơi phù hợp với chủ đề kể chuyện, kích thích trí tưởng tượng của trẻ. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, ưu tiên các trường mầm non có điều kiện khó khăn. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu trường, phụ huynh phối hợp.

  3. Tăng thời lượng và tạo không gian phù hợp cho trẻ tham gia hoạt động kể chuyện sáng tạo: Mỗi buổi học nên dành ít nhất 20 phút cho hoạt động kể chuyện, tạo môi trường lớp học thân thiện, cởi mở, khuyến khích trẻ tự do thể hiện ý tưởng. Thời gian áp dụng ngay trong năm học. Chủ thể thực hiện: Giáo viên, nhà trường.

  4. Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá khả năng sáng tạo của trẻ trong hoạt động kể chuyện: Tiêu chí rõ ràng, cụ thể giúp giáo viên theo dõi, đánh giá và điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp với từng trẻ. Triển khai trong 3 tháng đầu năm học. Chủ thể thực hiện: Ban chuyên môn trường mầm non, Sở Giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mầm non: Nắm bắt các biện pháp phát triển khả năng sáng tạo trong hoạt động kể chuyện, áp dụng vào thực tiễn giảng dạy để nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Nhà quản lý giáo dục mầm non: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và hỗ trợ giáo viên, cải thiện môi trường giáo dục sáng tạo.

  3. Sinh viên ngành Giáo dục Mầm non: Tài liệu tham khảo quý giá giúp hiểu sâu về lý luận và thực tiễn phát triển sáng tạo cho trẻ, chuẩn bị tốt cho công tác giảng dạy tương lai.

  4. Phụ huynh có con trong độ tuổi mẫu giáo: Hiểu rõ vai trò của hoạt động kể chuyện trong phát triển sáng tạo, từ đó phối hợp với nhà trường và giáo viên hỗ trợ con em mình phát triển toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao hoạt động kể chuyện lại quan trọng trong phát triển khả năng sáng tạo của trẻ mẫu giáo?
    Hoạt động kể chuyện giúp trẻ phát triển ngôn ngữ, trí tưởng tượng và khả năng tư duy sáng tạo thông qua việc tự do thể hiện ý tưởng, thay đổi tình tiết và sử dụng ngôn ngữ độc lập. Ví dụ, trẻ có thể tự đặt tên mới cho câu chuyện hoặc sáng tạo kết thúc khác biệt.

  2. Những biện pháp nào giúp giáo viên phát triển khả năng sáng tạo cho trẻ trong hoạt động kể chuyện?
    Các biện pháp gồm sử dụng phương tiện trực quan sinh động, đọc kể diễn cảm, trao đổi gợi mở với trẻ, tổ chức hoạt động văn học nghệ thuật. Thực nghiệm cho thấy áp dụng các biện pháp này giúp trẻ tăng 25% mức độ sáng tạo.

  3. Làm thế nào để đánh giá khả năng sáng tạo của trẻ trong hoạt động kể chuyện?
    Đánh giá dựa trên tiêu chí như trẻ biết đặt tên mới cho câu chuyện, thay đổi tình tiết, sử dụng ngôn ngữ độc lập, liên kết các nhân vật hợp lý. Giáo viên có thể sử dụng bảng quan sát và phiếu đánh giá để theo dõi tiến bộ của trẻ.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến sự phát triển sáng tạo của trẻ trong hoạt động kể chuyện?
    Giáo viên có vai trò quyết định trong việc tạo môi trường sáng tạo, khơi gợi hứng thú và đánh giá tích cực. Môi trường lớp học thân thiện, có nhiều đồ dùng hỗ trợ cũng rất quan trọng. Vốn kinh nghiệm và kỹ năng của trẻ cũng ảnh hưởng đến khả năng sáng tạo.

  5. Làm sao để phụ huynh hỗ trợ phát triển khả năng sáng tạo cho trẻ tại nhà?
    Phụ huynh nên tạo điều kiện cho trẻ tiếp xúc với các câu chuyện phong phú, khuyến khích trẻ kể lại câu chuyện theo cách riêng, sử dụng tranh ảnh minh họa và tham gia cùng trẻ trong các hoạt động kể chuyện sáng tạo. Điều này giúp trẻ tự tin và phát triển tư duy sáng tạo.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng phát triển khả năng sáng tạo trong hoạt động kể chuyện cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi tại Thành phố Hồ Chí Minh, với nhiều hạn chế về nhận thức giáo viên và tổ chức hoạt động.
  • Các biện pháp phát triển khả năng sáng tạo được đề xuất và thử nghiệm đã chứng minh tính khả thi và hiệu quả, giúp trẻ tăng trung bình 25% mức độ sáng tạo.
  • Vai trò của giáo viên, môi trường giáo dục và vốn kinh nghiệm của trẻ là những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến sự phát triển sáng tạo.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao kỹ năng giáo viên, cải thiện môi trường học tập và tăng thời lượng hoạt động kể chuyện sáng tạo.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý, giáo viên, sinh viên và phụ huynh tham khảo để phối hợp phát triển khả năng sáng tạo cho trẻ, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mầm non trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo là triển khai các khóa đào tạo cho giáo viên và áp dụng các biện pháp đã thử nghiệm rộng rãi tại các trường mầm non. Mời quý độc giả và các nhà giáo dục cùng đồng hành để phát huy tối đa tiềm năng sáng tạo của trẻ ngay từ những năm đầu đời.