Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng của Việt Nam, hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu quả quản lý hành chính nhà nước. Tại Quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh, với dân số khoảng 189.253 người và 14 phường, hoạt động này càng trở nên cấp thiết nhằm đảm bảo tính minh bạch, công khai và phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2015 đến 2018, nhằm đánh giá thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả giám sát, phản biện xã hội của Ủy ban MTTQVN Quận 3.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm: làm rõ cơ sở lý luận về giám sát và phản biện xã hội của MTTQVN; khảo sát thực trạng hoạt động tại Quận 3; phân tích các yếu tố tác động; đồng thời đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc củng cố chính quyền nhân dân, bảo vệ nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đồng thời góp phần xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Các chỉ số như mức độ hài lòng của người dân về cải cách hành chính (với tỷ lệ hài lòng đạt khoảng 36,55%) và số lượng cuộc giám sát (82 cuộc cấp quận, 458 cuộc cấp phường) được sử dụng làm thước đo hiệu quả hoạt động.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lenin và tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của nhân dân và MTTQVN trong giám sát và phản biện xã hội. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng là:

  1. Lý thuyết về giám sát xã hội: Giám sát được hiểu là hoạt động theo dõi, kiểm tra việc thực hiện các quy định pháp luật và chính sách nhằm đảm bảo tính hợp pháp, hợp lý trong hoạt động của cơ quan nhà nước và cán bộ công chức. Giám sát của MTTQVN mang tính nhân dân, không có quyền lực cưỡng chế nhưng có vai trò quan trọng trong việc phát hiện và kiến nghị xử lý sai phạm.

  2. Lý thuyết về phản biện xã hội: Phản biện xã hội là sự nhận xét, đánh giá có căn cứ khoa học đối với các chủ trương, chính sách, pháp luật của Nhà nước nhằm góp phần hoàn thiện chính sách, thúc đẩy dân chủ xã hội và củng cố thể chế xã hội. Phản biện xã hội của MTTQVN là hoạt động có tổ chức, đại diện cho tiếng nói của nhân dân, góp ý xây dựng Đảng và Nhà nước.

Các khái niệm chính bao gồm: giám sát xã hội, phản biện xã hội, quản lý hành chính nhà nước, quyền làm chủ của nhân dân, và vai trò của MTTQVN trong hệ thống chính trị.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Báo cáo hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Ủy ban MTTQVN Quận 3 từ năm 2015 đến 2018.
  • Khảo sát ý kiến của hơn 500 doanh nghiệp và người dân về mức độ hài lòng đối với cải cách hành chính.
  • Phỏng vấn sâu cán bộ MTTQ và các tổ chức thành viên tại 14 phường.
  • Tài liệu pháp luật, văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến giám sát và phản biện xã hội.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 500 phiếu khảo sát được phát hành cho các đối tượng sử dụng dịch vụ hành chính công trên địa bàn Quận 3. Phương pháp chọn mẫu là mẫu thuận tiện kết hợp mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng kỹ thuật thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích nội dung định tính từ các cuộc phỏng vấn. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2019 đến tháng 12/2019, bao gồm thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hoạt động giám sát đa dạng và hiệu quả tăng dần: Trong giai đoạn 2014-2018, Ủy ban MTTQVN Quận 3 đã tổ chức 82 cuộc giám sát cấp quận và 458 cuộc giám sát cấp phường, tập trung vào các lĩnh vực như cải cách hành chính, giải quyết khiếu nại tố cáo, phòng chống dịch bệnh, trật tự đô thị và chính sách dân tộc. Tỷ lệ các cuộc giám sát đầu tư cộng đồng chiếm khoảng 13,7% tổng số cuộc giám sát cấp phường.

  2. Mức độ hài lòng của người dân về cải cách hành chính còn hạn chế: Kết quả khảo sát với hơn 500 phiếu cho thấy chỉ khoảng 4,3% người dân rất hài lòng và 32,25% hài lòng với công tác cải cách thủ tục hành chính, trong khi 54,33% đánh giá mức độ bình thường và 3,5% không hài lòng. Điều này phản ánh nhu cầu cải thiện chất lượng dịch vụ công và thái độ phục vụ.

  3. Phản biện xã hội có chiều sâu nhưng chưa đồng đều: Ủy ban MTTQVN Quận 3 đã tổ chức phản biện xã hội đối với 3 dự thảo chính sách quan trọng trong năm 2017-2018, bao gồm sáp nhập trường học, sắp xếp kinh doanh hàng rong và chuyển đổi mô hình quản lý chợ. Các ý kiến phản biện đã được tiếp thu và điều chỉnh kế hoạch, tuy nhiên phản biện ở cấp phường còn mang tính góp ý nhiều hơn là phản biện sâu sắc.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động: Nhận thức của cán bộ và nhân dân, nguồn lực tài chính, trình độ chuyên môn của cán bộ Mặt trận, sự phối hợp giữa các cơ quan và sự quan tâm của cấp ủy, chính quyền là những yếu tố quyết định. Ví dụ, đội ngũ cán bộ Mặt trận ở 14 phường còn thiếu kinh nghiệm, ảnh hưởng đến hiệu quả giám sát và phản biện.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Ủy ban MTTQVN Quận 3 đã có nhiều chuyển biến tích cực, góp phần nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm của các cơ quan hành chính. Việc tổ chức nhiều cuộc giám sát chuyên sâu và khảo sát mức độ hài lòng của người dân giúp phát hiện kịp thời các tồn tại, từ đó kiến nghị xử lý hiệu quả. So với các nghiên cứu trước đây tại các địa phương khác, Quận 3 có sự tập trung hơn vào cải cách hành chính và quản lý đô thị, phù hợp với đặc thù đô thị trung tâm.

Tuy nhiên, mức độ hài lòng của người dân còn thấp phản ánh những hạn chế trong cải cách thủ tục hành chính và thái độ phục vụ công. Điều này đồng nhất với nhận định về sự thiếu kinh nghiệm và nguồn lực của cán bộ Mặt trận tại cơ sở. So sánh với các nghiên cứu về phản biện xã hội, hoạt động phản biện tại Quận 3 còn mang tính hình thức, chưa phát huy hết vai trò tư vấn, góp ý xây dựng chính sách một cách sâu sắc và toàn diện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện số lượng cuộc giám sát theo năm và lĩnh vực, biểu đồ tròn phân bố mức độ hài lòng của người dân, cũng như bảng tổng hợp các nội dung phản biện và kết quả tiếp thu. Những phân tích này giúp minh họa rõ nét hiệu quả và hạn chế của hoạt động giám sát, phản biện xã hội tại Quận 3.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực cán bộ Mặt trận: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ về giám sát và phản biện xã hội cho cán bộ Mặt trận tại 14 phường, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Ban Thường trực Ủy ban MTTQVN Quận chủ trì phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức nhân dân: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền về quyền và trách nhiệm giám sát, phản biện xã hội của nhân dân thông qua các kênh truyền thông, hội nghị đối thoại trực tiếp với người dân. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân hài lòng về cải cách hành chính lên trên 50% trong 2 năm tới.

  3. Củng cố nguồn lực tài chính và kỹ thuật: Đề nghị cấp ủy, chính quyền Quận 3 bố trí kinh phí ổn định cho hoạt động giám sát, phản biện xã hội; đồng thời trang bị các thiết bị hỗ trợ như camera giám sát, hệ thống phần mềm quản lý thông tin để nâng cao hiệu quả thu thập và xử lý dữ liệu.

  4. Tăng cường phối hợp giữa MTTQ và các cơ quan liên quan: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Ủy ban MTTQVN, các tổ chức chính trị - xã hội, cơ quan hành chính và báo chí nhằm nâng cao chất lượng phản biện xã hội, đảm bảo các kiến nghị được tiếp thu và xử lý kịp thời. Thời gian triển khai trong 6 tháng đầu năm 2024.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, nhân viên Ủy ban MTTQVN các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về vai trò, phương pháp và thực tiễn giám sát, phản biện xã hội, từ đó cải thiện hiệu quả công tác.

  2. Lãnh đạo chính quyền địa phương: Có cơ sở để điều chỉnh chính sách, tăng cường phối hợp với MTTQ trong quản lý hành chính, nâng cao chất lượng phục vụ nhân dân.

  3. Nhà nghiên cứu, học giả ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về hoạt động giám sát, phản biện xã hội trong hệ thống chính trị Việt Nam.

  4. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể nhân dân: Tham khảo để phát huy vai trò đại diện, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các tầng lớp nhân dân thông qua hoạt động giám sát và phản biện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giám sát xã hội của MTTQVN khác gì so với giám sát của cơ quan nhà nước?
    Giám sát của MTTQVN mang tính nhân dân, không có quyền lực cưỡng chế mà chủ yếu theo dõi, phát hiện và kiến nghị. Trong khi đó, giám sát của cơ quan nhà nước có quyền lực pháp lý để xử lý vi phạm.

  2. Phản biện xã hội có vai trò gì trong xây dựng chính sách?
    Phản biện xã hội giúp cung cấp ý kiến khách quan, khoa học từ xã hội để hoàn thiện chính sách, đảm bảo phù hợp với thực tiễn và nhu cầu nhân dân, góp phần nâng cao chất lượng quản lý nhà nước.

  3. Những khó khăn chính trong hoạt động giám sát, phản biện xã hội tại Quận 3 là gì?
    Bao gồm thiếu kinh nghiệm của cán bộ Mặt trận, nguồn lực hạn chế, sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các cơ quan và nhận thức của một bộ phận nhân dân còn thấp.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả phản biện xã hội?
    Cần đào tạo cán bộ chuyên môn, tăng cường phối hợp liên ngành, sử dụng công nghệ thông tin và đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng.

  5. Hoạt động giám sát, phản biện xã hội có ảnh hưởng thế nào đến cải cách hành chính?
    Giám sát, phản biện giúp phát hiện tồn tại, hạn chế trong thủ tục hành chính và thái độ phục vụ, từ đó kiến nghị cải tiến, nâng cao sự hài lòng của người dân và doanh nghiệp.

Kết luận

  • Hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Ủy ban MTTQVN Quận 3 đã được triển khai đa dạng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý hành chính nhà nước.
  • Mức độ hài lòng của người dân về cải cách hành chính còn thấp, phản ánh nhu cầu cải thiện chất lượng dịch vụ công.
  • Phản biện xã hội đã có chiều sâu nhưng cần nâng cao tính xây dựng và toàn diện hơn, đặc biệt ở cấp phường.
  • Các yếu tố như năng lực cán bộ, nguồn lực tài chính và sự phối hợp liên ngành ảnh hưởng lớn đến hiệu quả hoạt động.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường tuyên truyền, củng cố nguồn lực và phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan.

Tiếp theo, cần triển khai các khóa đào tạo cán bộ, đồng thời xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả để phát huy tối đa vai trò giám sát và phản biện xã hội. Mời các cơ quan, tổ chức và cá nhân quan tâm tham khảo và áp dụng các kết quả nghiên cứu nhằm góp phần xây dựng chính quyền trong sạch, vững mạnh và phục vụ nhân dân tốt hơn.