Tổng quan nghiên cứu

Giảm nghèo bền vững là một trong những chủ trương trọng tâm của Đảng và Nhà nước Việt Nam nhằm đảm bảo an sinh xã hội và phát triển kinh tế - xã hội ổn định. Tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, với vị trí địa lý chiến lược, tài nguyên thiên nhiên phong phú và nền kinh tế phát triển đa ngành, đang đối mặt với thách thức giảm nghèo bền vững trong bối cảnh chuyển đổi phương pháp tiếp cận nghèo từ đơn chiều sang đa chiều. Theo số liệu năm 2019, dân số tỉnh đạt khoảng 1,3 triệu người với mật độ 556 người/km², trong đó tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo vẫn còn tồn tại, đặc biệt ở các vùng nông thôn và huyện đảo.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu giai đoạn 2016-2020, đánh giá các chính sách hiện hành và đề xuất giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả công tác giảm nghèo. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 8 huyện, thị xã, thành phố trong tỉnh, tập trung vào các khu vực nông thôn, đô thị và huyện đảo. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý địa phương trong việc hoạch định chính sách giảm nghèo đa chiều, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững kinh tế xã hội tỉnh nhà.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết nghèo đa chiều và mô hình chỉ số nghèo đa chiều (MPI) của Alkire và Foster (2007). Khái niệm nghèo đa chiều được UNDP và OPHI phát triển, bao gồm các chiều đo lường như giáo dục, y tế và điều kiện sống cơ bản. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Nghèo đa chiều: Tình trạng thiếu hụt một hoặc nhiều nhu cầu cơ bản như giáo dục, y tế, nhà ở, nước sạch, và tiếp cận thông tin.
  • Chỉ số nghèo đa chiều (MPI): Đo lường sự thiếu hụt dựa trên 10 chỉ số thuộc 3 chiều chính, phản ánh phạm vi và cường độ nghèo.
  • Chuẩn nghèo đa chiều: Tiêu chí xác định hộ nghèo dựa trên thu nhập và mức độ thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ bản.
  • Chính sách giảm nghèo bền vững: Các biện pháp đồng bộ nhằm nâng cao thu nhập, cải thiện điều kiện sống và tạo cơ hội phát triển cho người nghèo.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp phân tích định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Số liệu thống kê hộ nghèo, cận nghèo giai đoạn 2011-2020 từ Sở Lao động – Thương binh và Xã hội tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu.
  • Báo cáo tổng hợp các chính sách giảm nghèo và kết quả thực hiện tại địa phương.
  • Phỏng vấn sâu với cán bộ phụ trách công tác giảm nghèo và người dân thuộc hộ nghèo.

Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ hộ nghèo qua các năm, phân tích nguyên nhân và đánh giá hiệu quả chính sách. Cỡ mẫu khảo sát khoảng vài trăm hộ nghèo được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có trọng số nhằm đảm bảo tính đại diện. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2020, phù hợp với giai đoạn áp dụng chuẩn nghèo đa chiều mới.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ hộ nghèo giảm nhưng còn tồn tại tái nghèo: Tỷ lệ hộ nghèo toàn tỉnh giảm từ khoảng 4% năm 2016 xuống còn khoảng 1,5% năm 2019, tuy nhiên vẫn còn hiện tượng tái nghèo, đặc biệt ở các huyện nông thôn và huyện đảo. Ví dụ, năm 2018, tỉnh ghi nhận 23 hộ tái nghèo do bệnh tật và khó khăn sản xuất.

  2. Chênh lệch giàu nghèo rõ nét giữa khu vực đô thị và nông thôn: Thu nhập bình quân đầu người khu vực thành thị cao hơn gấp 1,5 lần so với khu vực nông thôn. Tỷ lệ hộ nghèo tập trung chủ yếu ở vùng nông thôn, chiếm trên 70% tổng số hộ nghèo toàn tỉnh.

  3. Hiệu quả chính sách giảm nghèo đa chiều: Các chính sách hỗ trợ về y tế, giáo dục, tín dụng ưu đãi và nhà ở đã giúp cải thiện điều kiện sống cho người nghèo. Ví dụ, hơn 2 triệu lượt học sinh nghèo được miễn giảm học phí hàng năm, và trên 98% hộ nông thôn được sử dụng điện và nước sạch năm 2020.

  4. Hạn chế trong công tác giảm nghèo: Nguồn lực phân tán do nhiều chính sách cùng lúc, việc xác định chuẩn nghèo đa chiều còn khó khăn, và một số hộ nghèo có tâm lý trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước. Công tác tuyên truyền và vận động ý chí vươn lên thoát nghèo chưa đồng đều ở các địa phương.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tình trạng tái nghèo và chênh lệch giàu nghèo là do sự khác biệt về điều kiện tự nhiên, trình độ dân trí và khả năng tiếp cận nguồn lực giữa các vùng. Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo của UNDP và Ngân hàng Thế giới về nghèo đa chiều tại Việt Nam, nhấn mạnh vai trò của các yếu tố phi thu nhập như giáo dục và y tế trong giảm nghèo bền vững.

Việc áp dụng chuẩn nghèo đa chiều giúp đánh giá chính xác hơn tình trạng thiếu hụt của hộ nghèo, từ đó phân bổ nguồn lực hiệu quả hơn. Tuy nhiên, dữ liệu thu thập và phân tích cần được cập nhật thường xuyên để phản ánh đúng thực tế. Biểu đồ so sánh tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn đơn chiều và đa chiều qua các năm sẽ minh họa rõ sự khác biệt và hiệu quả của phương pháp mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề và tạo việc làm cho người nghèo: Phát triển các chương trình đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu thị trường lao động địa phương, đặc biệt cho lao động nông thôn và huyện đảo, nhằm nâng cao thu nhập và giảm tái nghèo. Thời gian thực hiện: 2022-2025, chủ thể: Sở Lao động – Thương binh và Xã hội phối hợp với các doanh nghiệp.

  2. Hoàn thiện hệ thống chính sách giảm nghèo đa chiều: Rà soát, điều chỉnh các tiêu chí chuẩn nghèo phù hợp với đặc thù địa phương, đồng thời tập trung nguồn lực cho các chính sách hỗ trợ y tế, giáo dục và nhà ở. Thời gian: 2022-2023, chủ thể: UBND tỉnh và các sở ngành liên quan.

  3. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền và vận động ý chí thoát nghèo: Tăng cường truyền thông về các mô hình giảm nghèo thành công, khuyến khích người nghèo tự lực vươn lên, hạn chế tâm lý trông chờ, ỷ lại. Thời gian: liên tục, chủ thể: Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị xã hội.

  4. Phát triển cơ sở hạ tầng nông thôn và huyện đảo: Đầu tư nâng cấp hệ thống giao thông, điện, nước sạch và viễn thông nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển sản xuất và nâng cao chất lượng cuộc sống. Thời gian: 2022-2025, chủ thể: Sở Giao thông Vận tải, Sở Xây dựng và UBND các huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Sở Lao động – Thương binh và Xã hội, UBND các huyện, thị xã sử dụng luận văn để xây dựng và điều chỉnh chính sách giảm nghèo phù hợp với thực tiễn địa phương.

  2. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức quốc tế: Các đơn vị tham gia hỗ trợ phát triển kinh tế xã hội có thể áp dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế chương trình hỗ trợ hiệu quả hơn.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, phát triển xã hội: Tài liệu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về giảm nghèo đa chiều, phương pháp nghiên cứu và phân tích chính sách.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư xã hội: Tham khảo để hiểu rõ bối cảnh kinh tế xã hội tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, từ đó phát triển các dự án hỗ trợ sinh kế và phát triển cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chuẩn nghèo đa chiều khác gì so với chuẩn nghèo đơn chiều?
    Chuẩn nghèo đa chiều không chỉ dựa trên thu nhập mà còn xét đến các yếu tố như giáo dục, y tế, nhà ở, nước sạch và tiếp cận thông tin, giúp đánh giá toàn diện hơn về mức sống của hộ gia đình.

  2. Tại sao tỷ lệ tái nghèo vẫn còn tồn tại dù đã có nhiều chính sách hỗ trợ?
    Nguyên nhân chính là do hạn chế về năng lực sản xuất, bệnh tật, thiếu việc làm ổn định và tâm lý trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước.

  3. Các chính sách giảm nghèo hiện nay tập trung vào những lĩnh vực nào?
    Chính sách tập trung vào hỗ trợ sản xuất, đào tạo nghề, tín dụng ưu đãi, giáo dục, y tế, nhà ở và trợ giúp pháp lý cho người nghèo.

  4. Làm thế nào để người nghèo có thể tiếp cận tốt hơn các dịch vụ xã hội cơ bản?
    Cần đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, nâng cao chất lượng dịch vụ y tế, giáo dục, đồng thời tăng cường tuyên truyền và hỗ trợ pháp lý để người nghèo hiểu và sử dụng các dịch vụ này.

  5. Vai trò của cộng đồng và các tổ chức xã hội trong giảm nghèo bền vững là gì?
    Cộng đồng và các tổ chức xã hội giúp vận động, hỗ trợ người nghèo phát triển sinh kế, giám sát thực hiện chính sách và tạo môi trường thuận lợi để người nghèo tự lực vươn lên.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về giảm nghèo bền vững, đặc biệt là áp dụng chuẩn nghèo đa chiều tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu.
  • Phân tích thực trạng cho thấy tỷ lệ hộ nghèo giảm đáng kể nhưng vẫn còn tồn tại tái nghèo và chênh lệch giàu nghèo giữa các vùng.
  • Các chính sách giảm nghèo đa chiều đã phát huy hiệu quả, song cần hoàn thiện và tập trung nguồn lực hơn nữa.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao thu nhập, cải thiện điều kiện sống và phát huy ý chí tự lực của người nghèo.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, tổ chức xã hội và cộng đồng phối hợp thực hiện đồng bộ để đạt mục tiêu giảm nghèo bền vững trong giai đoạn tiếp theo.

Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nhà hoạch định chính sách và các bên liên quan trong công tác giảm nghèo tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Để tiếp tục phát huy hiệu quả, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 3-5 năm tới, đồng thời cập nhật dữ liệu và đánh giá định kỳ. Hành động ngay hôm nay để xây dựng một cộng đồng phát triển bền vững và không ai bị bỏ lại phía sau.