Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế số và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, việc thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt (KSDTM) trở thành một xu hướng tất yếu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và giảm thiểu rủi ro liên quan đến tiền mặt. Tại huyện Xuân Lộc, tỉnh Đồng Nai, tỷ lệ khách hàng sử dụng điện hộ gia đình chiếm khoảng 91,64%, trong đó hơn 90% khách hàng khu vực nông thôn chưa có tài khoản ngân hàng, gây khó khăn cho việc triển khai thanh toán KSDTM. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn thanh toán tiền điện KSDTM của khách hàng hộ gia đình trên địa bàn huyện Xuân Lộc, đồng thời đề xuất các giải pháp gia tăng tỷ lệ sử dụng hình thức thanh toán này. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 8 đến tháng 12 năm 2019, tập trung khảo sát 647 khách hàng sử dụng điện hộ gia đình tại các xã thuộc huyện Xuân Lộc. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần hoàn thiện công tác xóa thu tiền điện tại nhà mà còn hỗ trợ Điện lực Xuân Lộc và các tổ chức trung gian phát triển các dịch vụ thanh toán điện tử phù hợp với đặc điểm vùng miền, nâng cao tỷ lệ thanh toán KSDTM lên mục tiêu 45% vào cuối năm 2020.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết chính: Lý thuyết hành vi hợp lý (TRA), Lý thuyết hành vi có kế hoạch (TPB) và Mô hình chấp nhận công nghệ (TAM). TRA tập trung vào ý định hành vi được hình thành từ thái độ và chuẩn chủ quan, trong khi TPB mở rộng thêm yếu tố nhận thức kiểm soát hành vi nhằm giải thích các hành vi không hoàn toàn do kiểm soát lý trí. Mô hình TAM nhấn mạnh vai trò của nhận thức về sự hữu ích và tính dễ sử dụng trong việc chấp nhận công nghệ mới. Trên cơ sở đó, nghiên cứu đề xuất mô hình gồm 7 nhân tố ảnh hưởng đến quyết định thanh toán tiền điện KSDTM: nhận thức về sự hữu ích, nhận thức tính dễ sử dụng, hình ảnh tổ chức thanh toán trung gian, chi phí, an toàn - bảo mật, đa dạng hình thức thanh toán và tính linh hoạt.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính sử dụng phỏng vấn chuyên gia và thảo luận nhóm với các lãnh đạo, quản lý Điện lực Xuân Lộc và tổ chức thanh toán trung gian nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng và hiệu chỉnh bảng câu hỏi. Giai đoạn định lượng tiến hành khảo sát 647 khách hàng sử dụng điện hộ gia đình bằng bảng câu hỏi Likert 5 mức độ, thu thập dữ liệu sơ cấp trực tiếp tại nhà khách hàng. Mẫu được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm SPSS 20, sử dụng thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy thang đo, phân tích nhân tố và hồi quy đa biến để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến quyết định thanh toán KSDTM. Thời gian nghiên cứu chính thức từ tháng 9 đến tháng 10 năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về sự hữu ích: 82% khách hàng đồng ý rằng thanh toán tiền điện KSDTM giúp tiết kiệm thời gian, công sức và chi phí, với điểm trung bình 4,2 trên thang Likert. Điều này cho thấy nhận thức về lợi ích là động lực quan trọng thúc đẩy khách hàng lựa chọn hình thức thanh toán này.

  2. Nhận thức tính dễ sử dụng: 75% khách hàng đánh giá cao tính đơn giản, dễ cài đặt và thao tác của các ứng dụng thanh toán điện tử, điểm trung bình đạt 3,9. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 25% khách hàng gặp khó khăn trong việc sử dụng công nghệ, đặc biệt là nhóm người cao tuổi.

  3. Chi phí: 68% khách hàng cho rằng chi phí mở tài khoản, phí duy trì và chi phí dịch vụ thanh toán là rào cản, với điểm trung bình 3,2. Chi phí thiết bị như điện thoại thông minh cũng là yếu tố hạn chế đối với một bộ phận khách hàng.

  4. An toàn và bảo mật: 79% khách hàng tin tưởng vào tính bảo mật của các dịch vụ thanh toán KSDTM, điểm trung bình 4,0. Tuy nhiên, vẫn còn một số lo ngại về rủi ro kỹ thuật và pháp lý.

  5. Đa dạng hình thức thanh toán và tính linh hoạt: Khách hàng đánh giá cao sự đa dạng các kênh thanh toán (ví điện tử, ngân hàng, điểm thu trung gian) và khả năng thanh toán mọi lúc mọi nơi, với điểm trung bình lần lượt là 4,1 và 4,3.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức về sự hữu ích và tính dễ sử dụng là hai nhân tố có ảnh hưởng mạnh mẽ đến quyết định lựa chọn thanh toán KSDTM, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về mô hình TAM và TPB. Chi phí vẫn là rào cản đáng kể, đặc biệt trong khu vực nông thôn với thu nhập trung bình thấp và tỷ lệ sở hữu smartphone chưa cao. Mức độ tin tưởng vào an toàn, bảo mật được củng cố nhờ các quy định pháp lý và cam kết của tổ chức thanh toán trung gian, góp phần giảm bớt lo ngại của khách hàng. Sự đa dạng và tính linh hoạt của các hình thức thanh toán tạo điều kiện thuận lợi cho khách hàng lựa chọn phương thức phù hợp với nhu cầu cá nhân. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đồng ý của khách hàng với từng nhân tố và bảng phân tích hồi quy đa biến minh họa mức độ ảnh hưởng tương đối của các nhân tố đến quyết định thanh toán KSDTM.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông và đào tạo sử dụng dịch vụ thanh toán KSDTM nhằm nâng cao nhận thức về sự hữu ích và tính dễ sử dụng, đặc biệt tập trung vào nhóm khách hàng lớn tuổi và chưa quen với công nghệ. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Điện lực Xuân Lộc phối hợp với tổ chức thanh toán trung gian.

  2. Giảm chi phí sử dụng dịch vụ bằng cách hợp tác với ngân hàng và tổ chức trung gian để miễn hoặc giảm phí mở tài khoản, phí duy trì và phí giao dịch cho khách hàng hộ gia đình khu vực nông thôn. Thời gian thực hiện: 12 tháng; Chủ thể: Công ty Điện lực Đồng Nai và các ngân hàng.

  3. Nâng cao tính an toàn và bảo mật thông qua việc áp dụng các công nghệ bảo mật tiên tiến, đồng thời tăng cường công tác tuyên truyền về các quy định pháp lý bảo vệ người tiêu dùng. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Điện lực Xuân Lộc và tổ chức thanh toán trung gian.

  4. Mở rộng đa dạng hình thức thanh toán và phát triển các điểm thu tiện lợi tại các khu vực nông thôn, đồng thời phát triển ứng dụng thanh toán trên điện thoại phổ thông để phù hợp với điều kiện khách hàng. Thời gian thực hiện: 9 tháng; Chủ thể: Điện lực Xuân Lộc, tổ chức thanh toán trung gian và chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các đơn vị điện lực và công ty cung cấp dịch vụ điện: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chiến lược phát triển thanh toán KSDTM, nâng cao hiệu quả thu tiền điện và giảm thiểu rủi ro liên quan đến tiền mặt.

  2. Ngân hàng và tổ chức thanh toán trung gian: Giúp hiểu rõ hành vi và nhu cầu của khách hàng hộ gia đình khu vực nông thôn, từ đó thiết kế sản phẩm, dịch vụ phù hợp, tăng tỷ lệ khách hàng sử dụng dịch vụ thanh toán điện tử.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương: Cung cấp dữ liệu và giải pháp hỗ trợ chính sách phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, góp phần thực hiện các đề án phát triển kinh tế số và tài chính toàn diện.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh, tài chính, công nghệ thông tin: Tài liệu tham khảo hữu ích về mô hình nghiên cứu hành vi người tiêu dùng trong lĩnh vực thanh toán điện tử, phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao thanh toán không dùng tiền mặt lại quan trọng trong lĩnh vực điện lực?
    Thanh toán KSDTM giúp giảm thiểu rủi ro mất mát, tăng tính an toàn cho nhân viên và khách hàng, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và giảm chi phí vận hành.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quyết định sử dụng thanh toán KSDTM?
    Nhận thức về sự hữu ích và tính dễ sử dụng là hai yếu tố quan trọng nhất, theo sau là chi phí, an toàn bảo mật và sự đa dạng của hình thức thanh toán.

  3. Làm thế nào để khắc phục rào cản về chi phí đối với khách hàng nông thôn?
    Có thể hợp tác với ngân hàng và tổ chức trung gian để giảm hoặc miễn phí các khoản phí liên quan, đồng thời phát triển các ứng dụng phù hợp với điện thoại phổ thông.

  4. Thanh toán KSDTM có an toàn không?
    Các dịch vụ thanh toán KSDTM hiện nay được bảo mật bằng công nghệ mã hóa, xác thực đa lớp và được pháp luật bảo vệ, tuy nhiên khách hàng cần tuân thủ các quy định an toàn khi sử dụng.

  5. Làm sao để tăng tỷ lệ khách hàng sử dụng thanh toán KSDTM tại khu vực nông thôn?
    Cần đẩy mạnh truyền thông, đào tạo sử dụng dịch vụ, đa dạng hóa hình thức thanh toán, nâng cao tính linh hoạt và giảm chi phí sử dụng dịch vụ.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định 7 nhân tố chính ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn thanh toán tiền điện không dùng tiền mặt của khách hàng hộ gia đình tại huyện Xuân Lộc, trong đó nhận thức về sự hữu ích và tính dễ sử dụng đóng vai trò quan trọng nhất.
  • Tỷ lệ khách hàng thanh toán KSDTM hiện đạt khoảng 17%, còn nhiều tiềm năng phát triển đặc biệt tại khu vực nông thôn với hơn 90% khách hàng chưa có tài khoản ngân hàng.
  • Chi phí và rào cản công nghệ là những thách thức cần được giải quyết để thúc đẩy thanh toán KSDTM.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức, giảm chi phí, đảm bảo an toàn bảo mật và đa dạng hóa hình thức thanh toán.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho Điện lực Xuân Lộc và các tổ chức liên quan trong việc phát triển dịch vụ thanh toán điện tử, hướng tới mục tiêu xóa thu tiền điện tại nhà và tăng tỷ lệ thanh toán KSDTM lên 45% vào cuối năm 2020.

Hành động tiếp theo: Các bên liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nhằm hoàn thiện mô hình thanh toán không dùng tiền mặt trong lĩnh vực điện lực.