I. Thực trạng tái cơ cấu nông nghiệp huyện Yên Thủy hiện nay
Huyện Yên Thủy, Hòa Bình, sở hữu những điều kiện tự nhiên và kinh tế-xã hội đặc thù, tạo nên nền tảng vững chắc cho việc thực hiện đề án tái cơ cấu nông nghiệp Hòa Bình. Với vị trí chiến lược, là cửa ngõ nối vùng Tây Bắc với đồng bằng Sông Hồng, cùng hệ thống giao thông thuận lợi, huyện có nhiều tiềm năng để phát triển sản xuất hàng hóa quy mô lớn. Quá trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp tại đây đã ghi nhận những bước chuyển biến tích cực, thể hiện qua việc từng bước hình thành các vùng sản xuất chuyên canh, áp dụng khoa học kỹ thuật và chuyển dịch cơ cấu nội ngành. Tốc độ tăng trưởng ngành nông nghiệp giai đoạn 2011-2019 đạt trên 3%, cho thấy sự nỗ lực của chính quyền và người dân. Tuy nhiên, quá trình này vẫn còn nhiều hạn chế, sản xuất chủ yếu vẫn mang tính truyền thống, nhỏ lẻ và chưa khai thác hết tiềm năng sẵn có. Việc đánh giá đúng thực trạng, nhận diện rõ cơ hội và thách thức là bước đi tiên quyết để xây dựng các giải pháp đột phá, hướng tới mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững Yên Thủy, nâng cao giá trị gia tăng và cải thiện đời sống người nông dân.
1.1. Đánh giá tiềm năng và lợi thế phát triển nông nghiệp
Yên Thủy có diện tích đất nông nghiệp dồi dào, chiếm 73,53% tổng diện tích tự nhiên, bao gồm cả đất trồng cây hàng năm và cây lâu năm. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc đa dạng hóa sản xuất, phát triển cả trồng trọt, chăn nuôi và lâm nghiệp. Đặc điểm địa hình của huyện là sự kết hợp của cả ba vùng đồng bằng, trung du và miền núi, cho phép phát triển nhiều loại cây trồng, vật nuôi có giá trị kinh tế khác nhau. Nguồn nhân lực tại chỗ với dân số trong độ tuổi lao động chiếm 61% là một lợi thế lớn. Bên cạnh đó, các tuyến giao thông huyết mạch như đường Hồ Chí Minh và Quốc lộ 12B đi qua đã tạo ra một hành lang kinh tế quan trọng, thúc đẩy giao thương hàng hóa, kết nối Yên Thủy với các thị trường lớn như Hà Nội và các tỉnh lân cận. Những tiềm năng này là cơ sở vững chắc để huyện thực hiện thu hút đầu tư vào nông nghiệp và xây dựng các vùng sản xuất hàng hóa tập trung, quy mô lớn.
1.2. Kết quả ban đầu trong đề án tái cơ cấu nông nghiệp
Trong những năm qua, huyện Yên Thủy đã đạt được những thành tựu đáng ghi nhận trong việc tái cơ cấu nông nghiệp. Nổi bật là công tác dồn điền đổi thửa thành công trên 1.400 ha, phá vỡ tình trạng manh mún, tạo điều kiện cho cơ giới hóa và hình thành các cánh đồng lớn. Nhiều mô hình nông nghiệp hiệu quả đã được triển khai, tập trung vào các sản phẩm có thế mạnh như cây có múi, bí xanh, góp phần nâng cao thu nhập cho nông dân. Việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng được chú trọng, nhiều giống cây, con mới có năng suất và chất lượng cao đã được đưa vào sản xuất. Nhờ đó, bộ mặt kinh tế nông thôn có nhiều khởi sắc. Các chính sách hỗ trợ sản xuất, vốn vay ưu đãi và chuyển giao khoa học kỹ thuật đã bước đầu phát huy hiệu quả, thúc đẩy người dân mạnh dạn đầu tư, thay đổi tư duy sản xuất từ tự cung tự cấp sang sản xuất hàng hóa, hướng tới thị trường.
II. Top 5 thách thức trong tái cơ cấu nông nghiệp Yên Thủy
Mặc dù đã có những kết quả tích cực, quá trình tái cơ cấu nông nghiệp tại huyện Yên Thủy vẫn đối mặt với nhiều khó khăn, rào cản. Thách thức lớn nhất đến từ quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, manh mún, thiếu tính liên kết chặt chẽ. Điều này làm giảm hiệu quả sản xuất, tăng chi phí và gây khó khăn trong việc kiểm soát chất lượng, xây dựng thương hiệu. Nguồn vốn đầu tư vào nông nghiệp, đặc biệt là nông nghiệp công nghệ cao, còn hạn chế, chưa tương xứng với tiềm năng. Chất lượng nguồn nhân lực nông thôn chưa đáp ứng được yêu cầu của nền sản xuất hiện đại, việc ứng dụng khoa học công nghệ tiên tiến vào sản xuất còn chậm. Bên cạnh đó, sự biến động của thị trường, thiên tai, dịch bệnh vẫn là những yếu tố rủi ro, ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập và đời sống của người dân. Việc giải quyết triệt để những thách thức này đòi hỏi một hệ thống giải pháp đồng bộ và quyết tâm chính trị cao, nhằm tạo ra sự đột phá trong xây dựng nông thôn mới Yên Thủy.
2.1. Sản xuất nhỏ lẻ và thiếu liên kết chuỗi giá trị nông sản
Tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, phân tán là trở ngại cố hữu của nông nghiệp Yên Thủy. Hầu hết các hộ nông dân sản xuất trên diện tích nhỏ, thiếu quy hoạch đồng bộ, dẫn đến khó khăn trong việc áp dụng cơ giới hóa và quy trình sản xuất tiên tiến. Theo tài liệu nghiên cứu, hình thức liên kết 4 nhà (Nhà nước - Nhà khoa học - Nhà doanh nghiệp - Nhà nông) còn lỏng lẻo, thiếu tính ràng buộc pháp lý. Điều này khiến chuỗi giá trị nông sản bị đứt gãy, người nông dân thường bị ép giá, trong khi doanh nghiệp gặp khó trong việc xây dựng vùng nguyên liệu ổn định. Việc thiếu các doanh nghiệp "đầu tàu" đủ mạnh để dẫn dắt, tổ chức sản xuất và bao tiêu sản phẩm khiến nông sản của huyện khó xây dựng được thương hiệu và cạnh tranh trên thị trường.
2.2. Hạn chế về vốn và thu hút đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao
Nông nghiệp là ngành có rủi ro cao nhưng tỷ suất lợi nhuận thấp, do đó việc thu hút đầu tư vào nông nghiệp, đặc biệt là các dự án nông nghiệp công nghệ cao Yên Thủy, gặp rất nhiều khó khăn. Nguồn vốn tín dụng cho nông nghiệp tuy đã được cải thiện nhưng vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu, thủ tục vay vốn đôi khi còn phức tạp đối với các hộ nông dân và hợp tác xã. Các doanh nghiệp còn e ngại đầu tư do thiếu cơ sở hạ tầng đồng bộ, chính sách ưu đãi chưa đủ hấp dẫn và rủi ro về thị trường. Thiếu vốn đầu tư khiến việc đổi mới công nghệ, xây dựng cơ sở chế biến, bảo quản sau thu hoạch bị hạn chế, làm giảm giá trị gia tăng của nông sản.
2.3. Chất lượng lao động và ứng dụng khoa học kỹ thuật còn thấp
Lao động nông nghiệp tại Yên Thủy chiếm tỷ lệ lớn nhưng chủ yếu là lao động phổ thông, trình độ học vấn và tay nghề hạn chế. Tỷ lệ lao động qua đào tạo chuyên môn kỹ thuật thấp, gây cản trở cho việc tiếp thu và ứng dụng các tiến bộ khoa học công nghệ vào sản xuất. Công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn chưa thực sự gắn với nhu cầu thực tiễn. Việc áp dụng các quy trình sản xuất an toàn như VietGAP, GlobalGAP còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng và khả năng cạnh tranh của sản phẩm. Sự thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao là một trong những nguyên nhân chính khiến quá trình hiện đại hóa nông nghiệp và phát triển kinh tế nông thôn diễn ra chậm.
III. Phương pháp chuyển đổi cơ cấu cây trồng vật nuôi hiệu quả
Giải pháp then chốt để tái cơ cấu nông nghiệp thành công là thực hiện một cuộc chuyển đổi cơ cấu cây trồng vật nuôi một cách khoa học và quyết liệt. Quá trình này không chỉ đơn thuần là thay thế cây này bằng cây khác, mà phải dựa trên cơ sở phân tích lợi thế so sánh của từng vùng, nhu cầu thị trường và khả năng ứng dụng công nghệ. Mục tiêu là hình thành các vùng sản xuất hàng hóa tập trung, quy mô lớn, chuyên canh các sản phẩm chủ lực có giá trị kinh tế cao và khả năng cạnh tranh. Thay vì sản xuất dàn trải, huyện cần tập trung nguồn lực để phát triển các sản phẩm đặc sản, có tiềm năng xây dựng thương hiệu và trở thành sản phẩm OCOP huyện Yên Thủy. Việc đẩy mạnh ứng dụng nông nghiệp công nghệ cao Yên Thủy như nhà màng, nhà lưới, hệ thống tưới tiêu tự động, và công nghệ sinh học sẽ là đòn bẩy tạo ra sự đột phá về năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế, góp phần thực hiện thắng lợi đề án tái cơ cấu nông nghiệp Hòa Bình.
3.1. Quy hoạch vùng sản xuất hàng hóa tập trung theo lợi thế
Để khắc phục tình trạng sản xuất manh mún, huyện cần tiến hành rà soát, quy hoạch lại đất đai để hình thành các vùng sản xuất chuyên canh quy mô lớn. Dựa trên điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu của 3 tiểu vùng (đồng bằng, trung du, miền núi), cần xác định các cây trồng, vật nuôi chủ lực phù hợp. Ví dụ, vùng thấp có thể tập trung phát triển cây lương thực chất lượng cao, rau màu an toàn; vùng đồi gò phát triển cây ăn quả có múi, cây công nghiệp ngắn ngày; vùng núi cao phù hợp với lâm nghiệp và chăn nuôi gia súc lớn. Việc quy hoạch phải gắn liền với đầu tư cơ sở hạ tầng đồng bộ (giao thông, thủy lợi, điện) để tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất và thu hút doanh nghiệp đầu tư, hình thành các mô hình nông nghiệp hiệu quả.
3.2. Ứng dụng mô hình nông nghiệp công nghệ cao và sản xuất an toàn
Đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ là con đường tất yếu để nâng cao giá trị gia tăng. Huyện cần có chính sách khuyến khích, hỗ trợ người dân và doanh nghiệp đầu tư vào các mô hình nông nghiệp công nghệ cao Yên Thủy. Các mô hình này bao gồm việc sử dụng giống mới có năng suất, chất lượng vượt trội; áp dụng hệ thống tưới tiết kiệm nước; xây dựng nhà màng, nhà lưới để sản xuất rau, hoa trái vụ; ứng dụng công nghệ sinh học trong chăn nuôi và xử lý môi trường. Song song đó, cần nhân rộng các mô hình sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ để tạo ra sản phẩm sạch, an toàn, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường và hướng tới xuất khẩu, từ đó xây dựng nền phát triển nông nghiệp bền vững Yên Thủy.
IV. Bí quyết xây dựng chuỗi giá trị và liên kết 4 nhà bền vững
Để nông sản Yên Thủy có đầu ra ổn định và giá trị cao, việc xây dựng các chuỗi giá trị nông sản hoàn chỉnh là nhiệm vụ cấp bách. Thay vì mua bán qua nhiều tầng lớp trung gian, cần hình thành mối liên kết trực tiếp và hài hòa lợi ích giữa các bên tham gia. Mô hình liên kết 4 nhà phải được củng cố và thực chất hóa, trong đó doanh nghiệp đóng vai trò hạt nhân, kết nối sản xuất với thị trường. Các hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới sẽ là cầu nối, đại diện cho các hộ nông dân, tổ chức sản xuất theo kế hoạch và giám sát chất lượng. Nhà nước tạo môi trường pháp lý thuận lợi, cung cấp thông tin, hỗ trợ chính sách, trong khi các nhà khoa học cung cấp giải pháp kỹ thuật, giống mới. Một chuỗi giá trị bền vững sẽ giúp giảm chi phí, tăng hiệu quả, truy xuất được nguồn gốc sản phẩm và là nền tảng để xây dựng các thương hiệu nông sản mạnh, đặc biệt là các sản phẩm OCOP huyện Yên Thủy.
4.1. Vai trò của hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới và doanh nghiệp
Phát triển kinh tế tập thể, mà nòng cốt là các hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới, là giải pháp để khắc phục tình trạng sản xuất nhỏ lẻ. Các HTX này hoạt động theo Luật Hợp tác xã 2012, không chỉ cung cấp dịch vụ đầu vào (giống, vật tư) và đầu ra (bao tiêu sản phẩm) mà còn tổ chức sản xuất, áp dụng quy trình kỹ thuật đồng bộ và đại diện cho nông dân ký kết hợp đồng với doanh nghiệp. Song song, huyện cần có chính sách mạnh mẽ để thu hút đầu tư vào nông nghiệp từ các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp chế biến sâu và xuất khẩu. Doanh nghiệp sẽ đóng vai trò "đầu tàu", định hướng thị trường, đầu tư công nghệ và dẫn dắt chuỗi giá trị, đảm bảo đầu ra ổn định cho nông sản.
4.2. Xây dựng thương hiệu và phát triển sản phẩm OCOP Yên Thủy
Xây dựng thương hiệu là bước đi chiến lược để nâng cao giá trị nông sản. Huyện cần hỗ trợ các HTX, doanh nghiệp xây dựng nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý cho các sản phẩm đặc trưng. Chương trình "Mỗi xã một sản phẩm" (OCOP) là cơ hội vàng để chuẩn hóa và nâng tầm các sản phẩm địa phương. Cần tập trung nguồn lực để phát triển các sản phẩm OCOP huyện Yên Thủy tiềm năng, từ khâu hoàn thiện chất lượng, thiết kế bao bì, truy xuất nguồn gốc đến xúc tiến thương mại, quảng bá trên các nền tảng số. Việc có được các sản phẩm OCOP được xếp hạng sao cấp tỉnh, cấp quốc gia sẽ giúp nông sản Yên Thủy khẳng định vị thế, mở rộng thị trường và nâng cao thu nhập cho nông dân một cách bền vững.
V. Hướng dẫn hoàn thiện chính sách tam nông và nguồn lực
Để các giải pháp tái cơ cấu nông nghiệp đi vào thực tiễn và phát huy hiệu quả, cần có một hệ thống chính sách tam nông (nông nghiệp, nông dân, nông thôn) đồng bộ và đủ mạnh. Các chính sách này phải tập trung vào việc tháo gỡ các "nút thắt" về đất đai, vốn, khoa học công nghệ và nguồn nhân lực. Cần tạo ra một môi trường đầu tư thông thoáng, minh bạch để thu hút đầu tư vào nông nghiệp, đặc biệt là từ khu vực tư nhân. Nguồn vốn tín dụng cần được khơi thông, với các gói vay ưu đãi và thủ tục đơn giản hóa. Song song đó, việc đầu tư cho nghiên cứu, chuyển giao khoa học công nghệ và đào tạo nghề cho lao động nông thôn phải được xem là nhiệm vụ chiến lược. Một hệ thống chính sách hiệu quả sẽ tạo ra động lực, giải phóng các nguồn lực và thúc đẩy quá trình tái cơ cấu nông nghiệp theo hướng hiện đại, bền vững, gắn liền với mục tiêu xây dựng nông thôn mới Yên Thủy.
5.1. Cải thiện chính sách đất đai và khơi thông nguồn vốn đầu tư
Chính sách đất đai cần được cải thiện theo hướng khuyến khích tích tụ, tập trung ruộng đất để hình thành các vùng sản xuất lớn. Cần đơn giản hóa các thủ tục cho thuê, chuyển nhượng quyền sử dụng đất nông nghiệp, tạo điều kiện cho doanh nghiệp và các trang trại lớn đầu tư dài hạn. Về vốn, cần đa dạng hóa các kênh huy động, không chỉ trông chờ vào ngân sách nhà nước. Cần triển khai hiệu quả Nghị định 55/2015/NĐ-CP về chính sách tín dụng phục vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn. Đồng thời, xây dựng các chính sách ưu đãi đặc thù (về thuế, mặt bằng...) để thu hút doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực chế biến, bảo quản và các mô hình nông nghiệp công nghệ cao Yên Thủy.
5.2. Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho kinh tế nông thôn
Con người là yếu tố quyết định. Huyện cần xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực cho nông nghiệp, nông thôn. Chương trình đào tạo nghề cần được thiết kế lại, bám sát nhu cầu thực tế của sản xuất và thị trường lao động. Nội dung đào tạo cần tập trung vào các kỹ năng vận hành máy móc hiện đại, áp dụng quy trình sản xuất an toàn, kỹ năng quản trị hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới và kinh doanh nông nghiệp. Cần có chính sách thu hút cán bộ kỹ thuật, các chuyên gia giỏi về làm việc tại địa phương để tư vấn, hỗ trợ nông dân. Việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực sẽ là nền tảng vững chắc để thúc đẩy kinh tế nông thôn phát triển toàn diện.
VI. Tương lai phát triển nông nghiệp bền vững huyện Yên Thủy
Tái cơ cấu nông nghiệp là một quá trình dài hạn, đòi hỏi sự kiên trì và đồng bộ trong hành động. Tương lai của ngành nông nghiệp Yên Thủy gắn liền với việc chuyển đổi thành công từ mô hình sản xuất truyền thống sang nền nông nghiệp hàng hóa hiện đại, ứng dụng công nghệ cao và hội nhập thị trường. Mục tiêu cuối cùng là tạo ra một nền phát triển nông nghiệp bền vững Yên Thủy, không chỉ hiệu quả về kinh tế mà còn hài hòa về xã hội và thân thiện với môi trường. Khi các giải pháp về chuyển đổi sản xuất, xây dựng chuỗi giá trị và hoàn thiện chính sách được thực thi hiệu quả, nông nghiệp sẽ thực sự trở thành trụ đỡ vững chắc của nền kinh tế huyện. Điều này sẽ góp phần quan trọng vào việc nâng cao thu nhập cho nông dân, giảm nghèo bền vững và hoàn thành các mục tiêu của chương trình xây dựng nông thôn mới Yên Thủy trong giai đoạn tới.
6.1. Mục tiêu nâng cao thu nhập cho nông dân giai đoạn 2025 2030
Định hướng phát triển nông nghiệp Yên Thủy đến năm 2030 tập trung vào việc gia tăng giá trị trên một đơn vị diện tích đất canh tác. Mục tiêu cụ thể là nâng cao thu nhập cho nông dân lên mức cao hơn so với bình quân chung của tỉnh. Để đạt được điều này, huyện sẽ tập trung phát triển các sản phẩm OCOP huyện Yên Thủy đạt tiêu chuẩn 4-5 sao, đẩy mạnh chế biến sâu để tăng giá trị gia tăng ít nhất 20%. Đồng thời, phát triển các loại hình kinh tế phi nông nghiệp ở nông thôn như du lịch sinh thái, dịch vụ để tạo thêm việc làm và đa dạng hóa nguồn thu nhập, góp phần cải thiện toàn diện đời sống vật chất và tinh thần cho người dân.
6.2. Tầm nhìn xây dựng nông thôn mới gắn liền tái cơ cấu nông nghiệp
Tái cơ cấu nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới Yên Thủy là hai nhiệm vụ song hành, có mối quan hệ hữu cơ. Tái cơ cấu nông nghiệp thành công sẽ tạo ra nguồn lực kinh tế để đầu tư xây dựng hạ tầng nông thôn (đường, trường, trạm), cải thiện môi trường và nâng cao đời sống văn hóa. Ngược lại, một nền tảng nông thôn mới vững chắc với hạ tầng hiện đại, môi trường sống trong lành sẽ là điều kiện lý tưởng để thu hút đầu tư, phát triển sản xuất nông nghiệp quy mô lớn. Tầm nhìn của Yên Thủy là xây dựng một nền nông nghiệp thịnh vượng trong một không gian nông thôn đáng sống, nơi người nông dân là chủ thể, được hưởng lợi và làm giàu trên chính mảnh đất quê hương.
