Tổng quan nghiên cứu

Quảng Ninh, được mệnh danh là hình ảnh thu nhỏ của Việt Nam, không chỉ nổi tiếng với vùng than lớn nhất mà còn sở hữu kho tàng di sản văn hóa phong phú. Tỉnh có 609 di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh, trong đó 52 di tích cấp quốc gia và 4 di tích quốc gia đặc biệt như vịnh Hạ Long, khu di tích Yên Tử, nhà Trần Đông Triều và Bạch Đằng. Vịnh Hạ Long được UNESCO công nhận hai lần là Di sản thiên nhiên thế giới và là một trong 7 kỳ quan thiên nhiên mới của thế giới, tạo nên nguồn lực quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế của Quảng Ninh.

Nghiên cứu tập trung vào quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản vịnh Hạ Long trong giai đoạn 2010-2020, nhằm đề xuất giải pháp phát triển bền vững dựa trên lý luận văn hóa và phát triển. Mục tiêu là phân tích thực trạng, đánh giá các vấn đề liên quan đến phát triển bền vững du lịch và văn hóa tại vịnh Hạ Long, đồng thời đề xuất các chính sách quản lý hiệu quả. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ di sản, phát triển du lịch bền vững, góp phần nâng cao đời sống người dân và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng các lý thuyết về văn hóa và phát triển, trong đó:

  • Khái niệm văn hóa theo Edward B. Tylor: Văn hóa là tổng thể phức hợp bao gồm nhận thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, pháp luật, phong tục và các năng lực xã hội được con người thụ đắc.
  • Di sản văn hóa bao gồm di sản vật thể (di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh) và phi vật thể (phong tục, lễ hội, tri thức địa phương), được quy định trong Luật Di sản văn hóa 2001 và sửa đổi 2009.
  • Phát triển bền vững được hiểu là sự phát triển đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai, bao gồm phát triển kinh tế hiệu quả, xã hội công bằng, văn hóa phát triển và bảo vệ môi trường.
  • Mối quan hệ biện chứng giữa văn hóa và phát triển: Văn hóa là nền tảng tinh thần, mục tiêu và động lực của phát triển bền vững, đồng thời là yếu tố nội sinh thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp khoa học Kinh tế Chính trị kết hợp:

  • Phương pháp kế thừa: Tổng hợp các lý luận và kinh nghiệm phát triển bền vững du lịch từ các quốc gia.
  • Phương pháp trừu tượng hóa khoa học: Xây dựng mô hình lý thuyết về quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản.
  • Phương pháp thống kê: Thu thập và phân tích số liệu khách du lịch, doanh thu, các chỉ số phát triển du lịch tại Quảng Ninh giai đoạn 2010-2020.
  • Phương pháp phân tích và tổng hợp: Đánh giá thực trạng, so sánh các chính sách quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản vịnh Hạ Long.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm báo cáo của Ban Quản lý Vịnh Hạ Long, các văn bản pháp luật liên quan, số liệu thống kê du lịch Quảng Ninh và các nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các hoạt động quản lý, bảo tồn và phát triển du lịch tại vịnh Hạ Long trong giai đoạn 2010-2020. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính và định lượng nhằm đảm bảo tính khách quan và toàn diện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng khách du lịch và doanh thu: Năm 2019, vịnh Hạ Long đón 4,4 triệu lượt khách, trong đó 2,9 triệu khách quốc tế và 1,5 triệu khách trong nước, doanh thu đạt khoảng 1 nghìn tỷ đồng. Năm 2020, do ảnh hưởng dịch Covid-19, số khách giảm còn 1,5 triệu lượt, doanh thu thu phí tham quan đạt 232 tỷ đồng, bằng 18,8% so với năm 2019.

  2. Công tác quản lý và bảo tồn có nhiều tiến bộ: Quảng Ninh đã xây dựng quy hoạch tổng thể phát triển du lịch đến năm 2020 và tầm nhìn 2030, thu hút đầu tư hạ tầng giao thông, khách sạn, khu vui chơi giải trí hiện đại. Ban Quản lý Vịnh Hạ Long ứng dụng công nghệ thông tin như hệ thống GPS, camera giám sát và wifi miễn phí tại các điểm tham quan, nâng cao hiệu quả quản lý.

  3. Bảo vệ môi trường và văn hóa truyền thống: Các dự án thu gom rác thải, hạn chế sử dụng nhựa dùng một lần, di dời dân cư khỏi vùng lõi di sản đã góp phần giảm áp lực môi trường. Dự án bảo tồn văn hóa làng chài với các hoạt động truyền dạy hát giao duyên, đan lưới, phục dựng lớp học nổi được triển khai hiệu quả.

  4. Thách thức trong quy hoạch và phối hợp quản lý: Quy hoạch chi tiết bảo tồn và phát huy giá trị vịnh Hạ Long còn chậm triển khai, một số dự án xây dựng chưa đồng bộ, gây áp lực lên cảnh quan và môi trường. Nhận thức của một bộ phận cán bộ và người dân về bảo vệ di sản còn hạn chế, thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý và doanh nghiệp.

Thảo luận kết quả

Việc tăng trưởng khách du lịch và doanh thu cho thấy tiềm năng phát triển du lịch bền vững của vịnh Hạ Long, tuy nhiên, sự giảm sút do dịch bệnh cũng phản ánh tính nhạy cảm của ngành du lịch trước các biến động bên ngoài. Công tác quản lý hiện đại hóa với ứng dụng CNTT đã nâng cao hiệu quả giám sát và bảo vệ di sản, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho du khách.

Bảo vệ môi trường và duy trì văn hóa truyền thống là yếu tố then chốt để phát triển bền vững, giúp giữ gìn giá trị di sản và tạo sản phẩm du lịch đặc sắc. Tuy nhiên, các tồn tại về quy hoạch và phối hợp quản lý cho thấy cần có sự điều chỉnh kịp thời để tránh phá vỡ cảnh quan và làm suy giảm giá trị di sản. So sánh với các nghiên cứu quốc tế về quản lý di sản thiên nhiên, việc kết hợp hài hòa giữa bảo tồn và phát triển là thách thức phổ biến, đòi hỏi sự đồng thuận và phối hợp liên ngành.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng khách du lịch, bảng so sánh doanh thu các năm và sơ đồ mạng lưới quản lý, phối hợp các cơ quan liên quan nhằm minh họa hiệu quả và hạn chế trong công tác quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện và chi tiết hóa quy hoạch quản lý di sản: Rà soát, bổ sung quy hoạch bảo tồn và phát triển du lịch vịnh Hạ Long giai đoạn 2020-2030, tăng cường tính cụ thể và khả thi. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh Quảng Ninh, Ban Quản lý Vịnh Hạ Long. Thời gian: 2022-2025.

  2. Tăng cường kiểm tra, giám sát và điều chỉnh quy hoạch: Thiết lập lịch trình kiểm tra định kỳ 3-6 tháng, phân định rõ trách nhiệm các sở, ngành, xử lý kịp thời các vi phạm quy hoạch. Chủ thể: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Ban Quản lý Vịnh Hạ Long. Thời gian: liên tục.

  3. Ban hành chính sách đồng bộ hỗ trợ phát triển bền vững: Xây dựng chính sách khuyến khích đầu tư xanh, hỗ trợ vốn cho doanh nghiệp du lịch thân thiện môi trường, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ di sản. Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Kế hoạch và Đầu tư. Thời gian: 2022-2024.

  4. Đổi mới và nâng cao năng lực quản lý: Đào tạo cán bộ quản lý du lịch, học tập kinh nghiệm quốc tế, áp dụng công nghệ quản lý hiện đại, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước. Chủ thể: Ban Quản lý Vịnh Hạ Long, các cơ quan đào tạo. Thời gian: 2022-2025.

  5. Mở rộng hợp tác liên ngành và quốc tế: Tăng cường phối hợp quản lý liên ngành, ký kết quy chế phối hợp với các địa phương lân cận, tranh thủ nguồn lực quốc tế hỗ trợ nghiên cứu và bảo tồn. Chủ thể: Ban Quản lý Vịnh Hạ Long, Sở Ngoại vụ. Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về văn hóa và du lịch: Hỗ trợ hoạch định chính sách, quy hoạch phát triển du lịch bền vững, bảo tồn di sản thiên nhiên và văn hóa.

  2. Doanh nghiệp du lịch và nhà đầu tư: Cung cấp thông tin về tiềm năng, thách thức và các giải pháp phát triển sản phẩm du lịch thân thiện môi trường, nâng cao hiệu quả kinh doanh.

  3. Nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực văn hóa, du lịch và phát triển bền vững: Là tài liệu tham khảo về lý luận và thực tiễn quản lý di sản, phát triển du lịch bền vững tại Việt Nam.

  4. Cộng đồng dân cư địa phương và các tổ chức xã hội: Nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, tham gia tích cực vào công tác bảo tồn và phát triển du lịch.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao vịnh Hạ Long được UNESCO công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới?
    Vịnh Hạ Long có giá trị nổi bật toàn cầu về cảnh quan tự nhiên với gần 2000 đảo đá vôi hình thành qua hơn 500 triệu năm, đa dạng sinh học phong phú và các di tích văn hóa lịch sử lâu đời. UNESCO công nhận vịnh hai lần vào năm 1994 và 2000 vì giá trị địa chất, địa mạo và cảnh quan độc đáo.

  2. Những thách thức lớn nhất trong quản lý di sản vịnh Hạ Long là gì?
    Bao gồm áp lực từ lượng khách du lịch tăng nhanh, quy hoạch chưa đồng bộ, nhận thức bảo vệ môi trường và di sản của một số bộ phận còn hạn chế, cũng như sự phối hợp liên ngành chưa hiệu quả, gây ảnh hưởng đến cảnh quan và môi trường vịnh.

  3. Các giải pháp chính để phát triển du lịch bền vững tại vịnh Hạ Long là gì?
    Hoàn thiện quy hoạch chi tiết, tăng cường kiểm tra giám sát, ban hành chính sách hỗ trợ đầu tư xanh, nâng cao năng lực quản lý, mở rộng hợp tác liên ngành và quốc tế, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao ý thức cộng đồng.

  4. Vai trò của cộng đồng dân cư trong bảo tồn di sản vịnh Hạ Long như thế nào?
    Cộng đồng dân cư là người trực tiếp sinh sống và khai thác tài nguyên tại vịnh, do đó việc nâng cao nhận thức, tham gia bảo vệ môi trường, duy trì văn hóa truyền thống và hợp tác với các cơ quan quản lý là rất quan trọng để bảo tồn giá trị di sản.

  5. Công nghệ thông tin được ứng dụng ra sao trong quản lý vịnh Hạ Long?
    Ban Quản lý Vịnh Hạ Long đã triển khai hệ thống định vị GPS cho tàu thuyền, camera giám sát, wifi miễn phí tại các điểm tham quan và phần mềm quản lý dữ liệu khách du lịch, giúp nâng cao hiệu quả giám sát, an ninh và phục vụ du khách tốt hơn.

Kết luận

  • Vịnh Hạ Long là di sản thiên nhiên thế giới có giá trị toàn cầu, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Quảng Ninh.
  • Công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản đã đạt nhiều kết quả tích cực, góp phần phát triển du lịch bền vững.
  • Thách thức về quy hoạch, phối hợp quản lý và bảo vệ môi trường vẫn cần được giải quyết đồng bộ và hiệu quả hơn.
  • Giải pháp trọng tâm bao gồm hoàn thiện quy hoạch, nâng cao năng lực quản lý, chính sách hỗ trợ và tăng cường hợp tác liên ngành, quốc tế.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cơ quan chức năng, doanh nghiệp và cộng đồng cùng tham gia bảo tồn và phát triển bền vững di sản vịnh Hạ Long.

Hành trình tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, tăng cường giám sát và đánh giá định kỳ để đảm bảo sự phát triển hài hòa giữa bảo tồn và khai thác giá trị di sản. Đề nghị các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng cùng chung tay bảo vệ và phát huy giá trị vịnh Hạ Long, góp phần xây dựng Quảng Ninh trở thành điểm đến du lịch quốc tế hàng đầu.