Tổng quan nghiên cứu

Cây Thạch đen (Diospyros decandra) là một loại cây đặc sản có giá trị kinh tế và y học cao, được trồng phổ biến tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam, trong đó huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng là vùng trọng điểm phát triển cây này. Theo số liệu của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Cao Bằng, diện tích trồng cây Thạch đen toàn tỉnh năm 2022 đạt khoảng 563,7 ha, trong đó huyện Thạch An chiếm gần 497 ha, chiếm hơn 88% diện tích toàn tỉnh. Năng suất trung bình đạt khoảng 54,6 tạ/ha, sản lượng ước đạt trên 3.000 tấn. Cây Thạch đen không chỉ giúp người dân địa phương nâng cao thu nhập, mà còn góp phần tạo việc làm, xóa đói giảm nghèo cho hơn 2.000 hộ dân.

Tuy nhiên, thực trạng phát triển cây Thạch đen tại huyện Thạch An vẫn còn nhiều hạn chế như quy mô sản xuất nhỏ lẻ, công nghệ chế biến còn thô sơ, chất lượng sản phẩm chưa ổn định, phụ thuộc nhiều vào thị trường xuất khẩu tiểu ngạch sang Trung Quốc. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng sản xuất, chế biến và tiêu thụ cây Thạch đen tại huyện Thạch An trong giai đoạn 2020-2022, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động này, đồng thời đề xuất các giải pháp phát triển bền vững cây Thạch đen theo hướng hàng hóa, nâng cao hiệu quả kinh tế và giá trị sản phẩm trong giai đoạn 2023-2025.

Nghiên cứu có phạm vi tập trung tại 3 xã trọng điểm trồng Thạch đen gồm Trọng Con, Minh Khai và Đức Thông, với tổng số mẫu điều tra là 120 hộ dân. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền địa phương và người dân trong việc quy hoạch vùng nguyên liệu, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, đồng thời mở rộng thị trường tiêu thụ, góp phần phát triển kinh tế nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới tại huyện Thạch An.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kinh tế nông nghiệp nhằm phân tích hiệu quả sản xuất và tiêu thụ cây Thạch đen, bao gồm:

  • Lý thuyết về phát triển nông nghiệp hàng hóa: Nhấn mạnh vai trò của việc chuyển đổi từ sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất tập trung, áp dụng kỹ thuật hiện đại để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, đồng thời phát triển chuỗi giá trị nông sản.

  • Mô hình phân tích hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp: Sử dụng các chỉ tiêu như giá trị sản xuất, chi phí trung gian, giá trị gia tăng, thu nhập hỗn hợp, và các tỷ suất hiệu quả (theo diện tích, lao động, vốn) để đánh giá hiệu quả kinh tế của cây Thạch đen so với các cây trồng khác.

  • Khái niệm về chuỗi giá trị nông sản và liên kết thị trường: Phân tích vai trò của các bên liên quan trong chuỗi cung ứng từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ, đặc biệt là vai trò của hợp tác xã, doanh nghiệp và chính sách hỗ trợ của Nhà nước.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: năng suất cây trồng, hiệu quả kinh tế, chuỗi giá trị, thị trường tiêu thụ, và chính sách phát triển nông nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo của UBND huyện Thạch An, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Cao Bằng, các tài liệu nghiên cứu liên quan và số liệu thống kê chính thức giai đoạn 2020-2022.

  • Dữ liệu sơ cấp: Thực hiện điều tra khảo sát trực tiếp 120 hộ dân trồng và chế biến cây Thạch đen tại 6 thôn thuộc 3 xã Trọng Con, Minh Khai và Đức Thông. Phương pháp chọn mẫu là chọn có chủ đích các thôn có diện tích trồng lớn, mỗi thôn chọn 20 hộ đại diện.

  • Phương pháp phân tích số liệu: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh, phân tích hiệu quả kinh tế dựa trên các chỉ tiêu như năng suất, chi phí, thu nhập, lợi nhuận, tỷ suất giá trị sản xuất trên chi phí và lao động. Ngoài ra, áp dụng phương pháp chuyên gia khảo sát để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu sơ cấp từ tháng 3 năm 2023, xử lý và phân tích dữ liệu trong các tháng tiếp theo, hoàn thiện luận văn trong năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Diện tích và năng suất cây Thạch đen tăng trưởng ổn định: Diện tích trồng cây Thạch đen tại huyện Thạch An tăng từ 428 ha năm 2020 lên 535 ha năm 2022, tương ứng tăng khoảng 25%. Năng suất trung bình duy trì ở mức 56-58 tạ/ha, cao hơn nhiều so với các cây trồng truyền thống như ngô (khoảng 38 tạ/ha).

  2. Hiệu quả kinh tế vượt trội so với cây trồng khác: Thu nhập bình quân từ cây Thạch đen đạt khoảng 80-100 triệu đồng/ha, cao hơn đáng kể so với cây ngô và lúa. Lợi nhuận trên 1 ha trồng Thạch đen năm 2022 đạt khoảng 50-60 triệu đồng, cho thấy hiệu quả kinh tế rõ rệt.

  3. Thị trường tiêu thụ đa dạng nhưng phụ thuộc vào xuất khẩu tiểu ngạch: Khoảng 70% sản phẩm Thạch đen được các hộ bán cho tư thương thu mua tại vườn, sau đó được xuất khẩu chủ yếu sang Trung Quốc qua các cửa khẩu biên giới. Thị trường trong nước cũng đang mở rộng với các sản phẩm chế biến đóng hộp được tiêu thụ tại các siêu thị lớn.

  4. Cơ sở vật chất và công nghệ chế biến còn hạn chế: Việc bảo quản nguyên liệu chủ yếu bằng phương pháp truyền thống, kho chứa không đảm bảo vệ sinh và an toàn thực phẩm. Công nghệ chế biến sâu chưa phát triển, phần lớn sản phẩm xuất khẩu là nguyên liệu thô, làm giảm giá trị gia tăng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân diện tích và năng suất cây Thạch đen tăng trưởng ổn định là do điều kiện khí hậu, đất đai huyện Thạch An phù hợp với đặc tính sinh trưởng của cây, cùng với kinh nghiệm sản xuất truyền thống của người dân. So với các cây trồng truyền thống như ngô, lúa, cây Thạch đen mang lại giá trị kinh tế cao hơn, góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống nông dân.

Tuy nhiên, việc phụ thuộc lớn vào thị trường xuất khẩu tiểu ngạch sang Trung Quốc khiến sản xuất cây Thạch đen dễ bị ảnh hưởng bởi các chính sách nhập khẩu và biến động thị trường bên ngoài. Công nghệ chế biến còn lạc hậu làm hạn chế khả năng nâng cao giá trị sản phẩm và mở rộng thị trường tiêu thụ trong nước và quốc tế.

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo ngành và các nghiên cứu trước đây về tiềm năng phát triển cây Thạch đen tại các tỉnh miền núi phía Bắc. Việc trình bày dữ liệu qua các bảng biểu về diện tích, năng suất, thu nhập và sơ đồ chuỗi tiêu thụ giúp minh họa rõ nét thực trạng và các điểm nghẽn trong phát triển cây Thạch đen tại huyện Thạch An.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Quy hoạch vùng sản xuất tập trung và mở rộng diện tích trồng

    • Động từ hành động: Xây dựng, quy hoạch
    • Target metric: Tăng diện tích trồng lên khoảng 700 ha vào năm 2025
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện Thạch An phối hợp với Sở NN&PTNT
    • Timeline: 2023-2025

  2. Nâng cao chất lượng giống và áp dụng tiến bộ kỹ thuật canh tác

    • Động từ hành động: Đào tạo, chuyển giao kỹ thuật
    • Target metric: Tăng năng suất trung bình lên 65 tạ/ha
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm khuyến nông, các hợp tác xã
    • Timeline: Triển khai từ năm 2023, đánh giá hàng năm

  3. Đầu tư công nghệ chế biến sâu và cải thiện bảo quản sản phẩm

    • Động từ hành động: Đầu tư, hiện đại hóa
    • Target metric: Tăng tỷ lệ sản phẩm chế biến sâu lên 30% tổng sản lượng
    • Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp, hợp tác xã, chính quyền địa phương
    • Timeline: 2023-2024

  4. Xây dựng hệ thống quản lý chất lượng và phát triển thương hiệu sản phẩm

    • Động từ hành động: Xây dựng, chứng nhận
    • Target metric: 100% sản phẩm đạt tiêu chuẩn OCOP 3 sao trở lên
    • Chủ thể thực hiện: Sở Công Thương, UBND huyện, các tổ chức chứng nhận
    • Timeline: 2023-2025

  5. Tăng cường xúc tiến thương mại và mở rộng thị trường tiêu thụ trong nước và quốc tế

    • Động từ hành động: Tổ chức, xúc tiến
    • Target metric: Mở rộng thị trường tiêu thụ thêm 2 tỉnh/thành phố lớn trong nước và 2 thị trường quốc tế mới
    • Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, các doanh nghiệp xuất khẩu
    • Timeline: 2023-2025

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý nông nghiệp

    • Lợi ích: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phát triển cây Thạch đen, quy hoạch vùng sản xuất, hỗ trợ kỹ thuật và xúc tiến thương mại.
    • Use case: Lập kế hoạch phát triển nông nghiệp hàng hóa, hỗ trợ nông dân và doanh nghiệp.

  2. Hợp tác xã và doanh nghiệp chế biến, kinh doanh cây Thạch đen

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng sản xuất, thị trường và các yếu tố ảnh hưởng để nâng cao hiệu quả sản xuất, cải tiến công nghệ chế biến và mở rộng thị trường.
    • Use case: Đầu tư dây chuyền chế biến, xây dựng thương hiệu và phát triển chuỗi giá trị.

  3. Nông dân và người trồng cây Thạch đen tại huyện Thạch An và các vùng lân cận

    • Lợi ích: Nắm bắt các kỹ thuật canh tác, bảo quản, chế biến và thị trường tiêu thụ để nâng cao thu nhập và phát triển bền vững.
    • Use case: Áp dụng kỹ thuật mới, tham gia liên kết sản xuất và tiêu thụ.

  4. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn

    • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tiễn và các giải pháp phát triển cây đặc sản trong điều kiện địa phương.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, hoặc dự án phát triển nông nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Cây Thạch đen có đặc điểm sinh trưởng như thế nào phù hợp với điều kiện huyện Thạch An?
    Cây Thạch đen phát triển tốt ở nhiệt độ từ 20-25°C, lượng mưa trung bình khoảng 1.000 mm/năm, độ ẩm đất 70-80%, và đất tơi xốp, thoát nước tốt. Huyện Thạch An có khí hậu mát mẻ, đất đỏ vàng và đất phù sa phù hợp với đặc điểm này.

  2. Hiệu quả kinh tế của cây Thạch đen so với các cây trồng truyền thống ra sao?
    Thu nhập bình quân từ cây Thạch đen đạt khoảng 80-100 triệu đồng/ha, cao hơn nhiều so với cây ngô và lúa. Lợi nhuận trên 1 ha trồng Thạch đen năm 2022 đạt khoảng 50-60 triệu đồng, cho thấy hiệu quả kinh tế vượt trội.

  3. Thị trường tiêu thụ cây Thạch đen hiện nay như thế nào?
    Khoảng 70% sản phẩm được bán cho tư thương thu mua tại vườn, chủ yếu xuất khẩu tiểu ngạch sang Trung Quốc. Thị trường trong nước cũng đang mở rộng với các sản phẩm chế biến đóng hộp được tiêu thụ tại các siêu thị lớn.

  4. Những khó khăn chính trong sản xuất và tiêu thụ cây Thạch đen là gì?
    Quy mô sản xuất nhỏ lẻ, công nghệ chế biến còn thô sơ, bảo quản chưa đảm bảo vệ sinh, phụ thuộc nhiều vào thị trường xuất khẩu tiểu ngạch, và thiếu vùng sản xuất tập trung quy mô lớn.

  5. Các giải pháp chính để phát triển cây Thạch đen bền vững tại huyện Thạch An là gì?
    Quy hoạch vùng sản xuất tập trung, nâng cao chất lượng giống và kỹ thuật canh tác, đầu tư công nghệ chế biến sâu, xây dựng hệ thống quản lý chất lượng và thương hiệu, đồng thời tăng cường xúc tiến thương mại mở rộng thị trường.

Kết luận

  • Diện tích trồng cây Thạch đen tại huyện Thạch An tăng từ 428 ha năm 2020 lên 535 ha năm 2022, với năng suất trung bình khoảng 56-58 tạ/ha.
  • Cây Thạch đen mang lại hiệu quả kinh tế cao, thu nhập bình quân 80-100 triệu đồng/ha, vượt trội so với các cây trồng truyền thống.
  • Thị trường tiêu thụ đa dạng, chủ yếu xuất khẩu tiểu ngạch sang Trung Quốc, nhưng còn hạn chế về công nghệ chế biến và bảo quản.
  • Các giải pháp phát triển tập trung vào quy hoạch vùng sản xuất, nâng cao kỹ thuật, đầu tư chế biến, xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho chính quyền, doanh nghiệp và nông dân trong việc phát triển bền vững cây Thạch đen tại huyện Thạch An giai đoạn 2023-2025.

Call-to-action: Các bên liên quan cần phối hợp triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất để khai thác tối đa tiềm năng cây Thạch đen, góp phần phát triển kinh tế nông nghiệp và nâng cao đời sống người dân địa phương.