Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng, hoạt động khai thác than tại thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh đã đóng góp quan trọng vào nguồn năng lượng quốc gia với sản lượng khai thác nguyên khai hơn 40 triệu tấn/năm. Tuy nhiên, hoạt động này cũng gây ra những tác động tiêu cực nghiêm trọng đến môi trường tự nhiên và xã hội. Theo ước tính, mỗi năm có khoảng 100 triệu m³ chất thải rắn như đất, đá được thải ra, làm xuất hiện nhiều "núi chết" cao ngất ngưởng, gây nguy cơ sạt lở, vùi lấp sông suối, công trình và ảnh hưởng đến tính mạng người dân. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các giải pháp tăng cường công tác quản lý môi trường trong khai thác than trên địa bàn thị xã Đông Triều giai đoạn 2010-2016, hướng tới phát triển bền vững đến năm 2020. Nghiên cứu có phạm vi tập trung tại thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh, nơi có trữ lượng than lớn nhất cả nước, chiếm tới 90% trữ lượng than quốc gia. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc giảm thiểu ô nhiễm môi trường đất, nước, không khí, bảo vệ đa dạng sinh học và nâng cao chất lượng cuộc sống cộng đồng, đồng thời góp phần ổn định và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý môi trường và phát triển bền vững, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý môi trường: Định nghĩa quản lý môi trường là tổng hợp các biện pháp, luật pháp, chính sách kinh tế và kỹ thuật nhằm bảo vệ chất lượng môi trường sống và phát triển bền vững kinh tế xã hội quốc gia. Quản lý môi trường được thực hiện ở nhiều quy mô từ toàn cầu đến cơ sở sản xuất.

  • Mô hình phát triển bền vững: Tập trung vào sự hài hòa giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và công bằng xã hội, đảm bảo nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng của các thế hệ tương lai.

Các khái niệm chính bao gồm: môi trường tự nhiên (đất, nước, không khí), đa dạng sinh học, công cụ quản lý môi trường (luật pháp, kinh tế, kỹ thuật, giáo dục), và tác động môi trường của khai thác than (ô nhiễm không khí, nước, đất; suy thoái đa dạng sinh học; ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

  • Phương pháp điều tra khảo sát: Thu thập số liệu thực tế về hiện trạng môi trường, hoạt động khai thác than và công tác quản lý tại thị xã Đông Triều.

  • Phương pháp thống kê và phân tích so sánh: Xử lý số liệu về trữ lượng than, mức độ ô nhiễm không khí, nước và đất, so sánh các chỉ số môi trường qua các năm từ 2010 đến 2016.

  • Phương pháp hệ thống hóa và tổng hợp: Đánh giá các văn bản pháp luật, chính sách quản lý môi trường liên quan đến khai thác than.

  • Phương pháp chuyên gia: Thu thập ý kiến từ các cán bộ quản lý, chuyên gia môi trường và đại diện doanh nghiệp khai thác than.

Nguồn dữ liệu chính gồm số liệu khai thác than của Công ty than Mạo Khê, kết quả quan trắc môi trường không khí, nước và đất tại các khu vực khai thác, các báo cáo đánh giá tác động môi trường được phê duyệt. Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm 2010 đến 2016, với mục tiêu đề xuất giải pháp đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tác động đến môi trường không khí: Kết quả quan trắc năm 2016 cho thấy nồng độ bụi lơ lửng tại khu vực ngã tư Bến Cân vượt mức cho phép từ 20-40%, đặc biệt trong mùa khô và các giai đoạn khai thác cao điểm. Bụi phát sinh chủ yếu từ các hoạt động khoan nổ mìn, vận chuyển than và đất đá, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng.

  2. Ô nhiễm môi trường nước: Nước thải từ các khu khai thác và nhà máy tuyển than chứa hàm lượng kim loại nặng như Fe, Mn, Cu vượt tiêu chuẩn cho phép, làm suy giảm chất lượng nguồn nước mặt và nước ngầm. Mưa lớn gây xói mòn đất đá thải, cuốn trôi vào các hồ chứa và sông suối, làm giảm diện tích đất nông nghiệp khoảng 200 ha dọc tuyến đường 18 cũ.

  3. Suy thoái môi trường đất và đa dạng sinh học: Mỗi năm có khoảng 50 triệu m³ đất đá thải được thải ra, làm giảm diện tích rừng phòng hộ và đất canh tác, ảnh hưởng đến hệ sinh thái và đa dạng sinh học. Nhiều khu vực bị biến thành "núi chết" không thể trồng cây, đe dọa sự sống của các loài động thực vật quý hiếm.

  4. Ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và đời sống sản xuất: Khảo sát y tế cho thấy trên 40% công nhân ngành than mắc các bệnh về đường hô hấp như viêm mũi, viêm họng, viêm phế quản sau 5 năm làm việc. Tiếng ồn từ máy móc và hoạt động khai thác vượt tiêu chuẩn cho phép từ 20-40 dB, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống người dân xung quanh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tác động trên là do công nghệ khai thác than còn lạc hậu, quy hoạch khai thác chưa đồng bộ, công tác quản lý môi trường chưa hiệu quả và thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức độ ô nhiễm bụi và nước tại Đông Triều tương đương hoặc cao hơn nhiều khu vực khai thác than khác, phản ánh sự cần thiết phải nâng cao năng lực quản lý và áp dụng công nghệ thân thiện môi trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ nồng độ bụi theo tháng, bảng so sánh hàm lượng kim loại nặng trong nước thải qua các năm, và bản đồ phân bố các khu vực ô nhiễm đất đá thải. Những kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng các công cụ quản lý môi trường đồng bộ, từ luật pháp, kinh tế đến kỹ thuật và giáo dục nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quy hoạch và giám sát khai thác than: Xây dựng quy hoạch khai thác chi tiết, đồng bộ với kế hoạch bảo vệ môi trường, áp dụng hệ thống giám sát tự động nồng độ bụi, khí thải và chất lượng nước. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh Quảng Ninh, Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam. Thời gian: 2018-2020.

  2. Áp dụng công nghệ khai thác và xử lý môi trường hiện đại: Đầu tư thiết bị giảm bụi, xử lý nước thải đạt chuẩn, sử dụng công nghệ khai thác ít gây ô nhiễm. Chủ thể: Doanh nghiệp khai thác than, phối hợp với các viện nghiên cứu. Thời gian: 2017-2020.

  3. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục môi trường: Nâng cao nhận thức cộng đồng và người lao động về bảo vệ môi trường, tổ chức các lớp đào tạo, hội thảo chuyên đề. Chủ thể: Sở Tài nguyên và Môi trường, các tổ chức xã hội. Thời gian: liên tục từ 2017.

  4. Phát triển nguồn nhân lực và nâng cao năng lực quản lý: Đào tạo cán bộ quản lý môi trường chuyên sâu, tăng cường phối hợp liên ngành trong công tác quản lý. Chủ thể: Trường Đại học, cơ quan quản lý nhà nước. Thời gian: 2017-2019.

  5. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng và doanh nghiệp: Xây dựng cơ chế hỗ trợ, khuyến khích doanh nghiệp và người dân tham gia bảo vệ môi trường, áp dụng các công cụ kinh tế như thuế, phí môi trường. Chủ thể: UBND địa phương, các tổ chức cộng đồng. Thời gian: 2018-2021.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về tài nguyên và môi trường: Sử dụng luận văn để xây dựng chính sách, quy hoạch khai thác than và bảo vệ môi trường phù hợp với thực tiễn địa phương.

  2. Doanh nghiệp khai thác than và các nhà máy chế biến than: Áp dụng các giải pháp kỹ thuật và quản lý nhằm giảm thiểu tác động môi trường, nâng cao hiệu quả sản xuất bền vững.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành môi trường, địa chất, khai thác mỏ: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội tại địa phương: Nâng cao nhận thức về tác động của khai thác than đến môi trường và sức khỏe, từ đó tham gia tích cực vào công tác bảo vệ môi trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Khai thác than ảnh hưởng như thế nào đến môi trường không khí?
    Hoạt động khai thác than phát sinh bụi lơ lửng và khí độc như CO, SO₂, NOₓ, gây ô nhiễm không khí nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe người dân và công nhân. Ví dụ, nồng độ bụi tại một số khu vực Đông Triều vượt mức cho phép 20-40%.

  2. Các biện pháp kỹ thuật nào được đề xuất để giảm ô nhiễm môi trường?
    Sử dụng thiết bị phun nước giảm bụi, hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn, áp dụng công nghệ khai thác hiện đại thân thiện môi trường và tái chế chất thải. Đây là các giải pháp đã được áp dụng thành công tại một số mỏ than trong nước.

  3. Vai trò của công tác quản lý nhà nước trong bảo vệ môi trường khai thác than là gì?
    Quản lý nhà nước xây dựng chính sách, quy chuẩn kỹ thuật, giám sát và xử lý vi phạm, đồng thời phối hợp với doanh nghiệp và cộng đồng để bảo vệ môi trường hiệu quả.

  4. Làm thế nào để nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường?
    Thông qua các chương trình tuyên truyền, giáo dục môi trường tại trường học, cộng đồng, tổ chức hội thảo, chiến dịch truyền thông và đào tạo chuyên sâu cho cán bộ quản lý.

  5. Tại sao cần phát triển nguồn nhân lực chuyên môn trong quản lý môi trường?
    Nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn cao giúp áp dụng hiệu quả các công cụ quản lý, công nghệ mới, đồng thời nâng cao năng lực giám sát và xử lý các vấn đề môi trường phức tạp trong khai thác than.

Kết luận

  • Hoạt động khai thác than tại thị xã Đông Triều gây ra nhiều tác động tiêu cực đến môi trường không khí, nước, đất và đa dạng sinh học, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế - xã hội.
  • Công tác quản lý môi trường hiện nay còn nhiều hạn chế do công nghệ lạc hậu, quy hoạch chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa các bên liên quan.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp đồng bộ về quy hoạch, công nghệ, giáo dục, quản lý và kinh tế nhằm tăng cường bảo vệ môi trường trong khai thác than.
  • Việc triển khai các giải pháp cần sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương, doanh nghiệp, cộng đồng và các tổ chức liên quan trong giai đoạn 2017-2021.
  • Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nhà quản lý, doanh nghiệp, nhà nghiên cứu và cộng đồng trong việc phát triển ngành than bền vững, bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ môi trường khai thác than tại Đông Triều, góp phần xây dựng tương lai xanh, sạch và bền vững cho thế hệ mai sau!