Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức về an ninh chính trị, trong đó có hiện tượng “tự diễn biến” và “tự chuyển hóa” trong nội bộ, đặc biệt là trong đội ngũ cán bộ, đảng viên và học viên các học viện quân sự. Theo ước tính, các biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” đã và đang ảnh hưởng trực tiếp đến bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức và lối sống của học viên Học viện Khoa học Quân sự, một lực lượng trẻ, trí thức, có vai trò quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao nhận thức cho học viên Học viện Khoa học Quân sự nhằm ngăn chặn và đẩy lùi các biểu hiện tiêu cực này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học viên Việt Nam cấp phân đội hệ chính quy của Học viện trong giai đoạn từ năm 2018 đến 2023, với khảo sát thực tế trên 200 học viên thuộc 4 khóa học. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần củng cố nền tảng tư tưởng, nâng cao bản lĩnh chính trị, đồng thời bảo vệ sự trong sạch, vững mạnh của đội ngũ cán bộ, sĩ quan tương lai của Quân đội nhân dân Việt Nam.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhận thức, sự biến đổi tư tưởng và chính trị trong đội ngũ cán bộ, đảng viên. Hai khái niệm trọng tâm là “tự diễn biến” – quá trình suy thoái tư tưởng, đạo đức, lối sống theo chiều hướng tiêu cực, và “tự chuyển hóa” – sự biến đổi về chất trong quan điểm, thái độ và hành vi của cá nhân, dẫn đến sự phản bội lý tưởng cách mạng. Mô hình nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ hữu cơ giữa hai hiện tượng này, trong đó “tự diễn biến” là tiền đề và điều kiện cho “tự chuyển hóa”. Ba khái niệm chính được làm rõ gồm: nhận thức (quá trình phản ánh biện chứng hiện thực khách quan), “tự diễn biến” (sự suy thoái nội bộ về tư tưởng chính trị), và “tự chuyển hóa” (biến đổi về chất trong nhận thức và hành vi). Luận văn cũng vận dụng các lý thuyết về môi trường giáo dục chính trị, tự ý thức và tự giáo dục cách mạng để phân tích các yếu tố tác động đến nhận thức của học viên.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp bao gồm phân tích - tổng hợp, so sánh, logic - lịch sử, điều tra xã hội học và phương pháp chuyên gia. Nguồn dữ liệu chính là khảo sát thực tế trên 200 học viên cấp phân đội hệ chính quy của Học viện Khoa học Quân sự, thuộc 4 khóa học từ năm học thứ nhất đến năm học thứ tư, trong giai đoạn 2018-2023. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các khóa học và đặc điểm nhân khẩu học. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính và định lượng, tập trung đánh giá thực trạng nhận thức, các biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” và các yếu tố tác động. Timeline nghiên cứu kéo dài trong 6 tháng, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Thực trạng nhận thức về “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” còn hạn chế: Khoảng 35% học viên chưa nhận thức đầy đủ về bản chất và tác hại của “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Tỷ lệ này cao hơn ở các học viên khóa đầu tiên (khoảng 42%) so với khóa cuối (khoảng 28%), cho thấy sự cải thiện theo thời gian nhưng vẫn còn nhiều hạn chế.
Biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” xuất hiện ở một bộ phận học viên: Khoảng 15% học viên có biểu hiện giảm sút niềm tin vào chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, thể hiện qua thái độ thờ ơ, giảm sút kỷ luật và vi phạm quy định đơn vị. So với báo cáo của ngành, con số này tương đối thấp nhưng vẫn là dấu hiệu đáng lo ngại.
Môi trường giáo dục chính trị và văn hóa có ảnh hưởng tích cực: Hơn 70% học viên đánh giá môi trường giáo dục chính trị tại Học viện lành mạnh, tạo điều kiện nâng cao nhận thức về “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Các hoạt động giáo dục, bồi dưỡng chính trị được tổ chức thường xuyên, góp phần củng cố bản lĩnh chính trị.
Vai trò tự ý thức và tự giáo dục của học viên còn hạn chế: Chỉ khoảng 60% học viên chủ động tham gia các hoạt động tự giáo dục, tự rèn luyện nhằm nâng cao nhận thức về “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Điều này cho thấy cần tăng cường động lực và phương pháp tự giáo dục cho học viên.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân của thực trạng nhận thức chưa đồng đều là do đặc điểm tuổi trẻ, kinh nghiệm sống hạn chế và sự tác động phức tạp của chiến lược “diễn biến hòa bình” từ các thế lực thù địch. Kết quả khảo sát cho thấy môi trường giáo dục chính trị và văn hóa là nhân tố quyết định giúp học viên nâng cao nhận thức, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của môi trường giáo dục trong phòng chống “tự diễn biến”. Tuy nhiên, sự thiếu chủ động trong tự giáo dục của học viên là điểm nghẽn cần khắc phục, đồng thời cần đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục để phù hợp với đặc điểm tâm lý, nhu cầu của học viên hiện nay. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức theo từng khóa học và bảng phân tích các biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” theo nhóm tuổi và giới tính, giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng và xu hướng.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường giáo dục chính trị, tư tưởng cho học viên: Cần tổ chức các lớp bồi dưỡng, tọa đàm chuyên sâu về bản chất, biểu hiện và tác hại của “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” với mục tiêu nâng tỷ lệ học viên nhận thức đầy đủ lên trên 90% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là Ban Giám đốc Học viện phối hợp với các khoa chuyên môn.
Đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục: Áp dụng phương pháp giảng dạy tương tác, sử dụng công nghệ thông tin và các tình huống thực tế để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả. Mục tiêu là nâng cao sự chủ động, tích cực tham gia của học viên, giảm tỷ lệ học viên thờ ơ xuống dưới 5% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện là các giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục.
Xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh, văn hóa học tập tích cực: Tăng cường các hoạt động phong trào, thi đua học tập, rèn luyện, tạo không khí đoàn kết, gương mẫu trong học viên. Mục tiêu là duy trì trên 70% học viên tham gia các hoạt động tự giáo dục, tự rèn luyện hàng năm. Chủ thể thực hiện là các tổ chức Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ và các đơn vị trực thuộc.
Phát huy vai trò tự ý thức, tự giáo dục của học viên: Tổ chức các chương trình đào tạo kỹ năng tự quản lý bản thân, tự giáo dục chính trị tư tưởng, kết hợp với công tác tư vấn tâm lý để hỗ trợ học viên. Mục tiêu là nâng tỷ lệ học viên chủ động tham gia các hoạt động tự giáo dục lên trên 85% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện là Ban Tư vấn học viên và các tổ chức quần chúng.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý và giảng viên các học viện, nhà trường quân sự: Giúp hiểu rõ về thực trạng và giải pháp nâng cao nhận thức chính trị cho học viên, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác giáo dục, đào tạo.
Các nhà nghiên cứu chính trị học và an ninh quốc phòng: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về hiện tượng “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong lực lượng quân đội, góp phần phát triển nghiên cứu chuyên sâu.
Lãnh đạo các tổ chức Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ trong quân đội: Hỗ trợ xây dựng các chương trình, hoạt động phù hợp nhằm nâng cao nhận thức và bản lĩnh chính trị cho thanh niên quân đội.
Học viên và sinh viên các ngành chính trị, quốc phòng: Giúp nâng cao hiểu biết về các nguy cơ nội bộ và cách thức phòng chống, từ đó tự giác rèn luyện, giữ vững lập trường chính trị.
Câu hỏi thường gặp
“Tự diễn biến” và “tự chuyển hóa” khác nhau như thế nào?
“Tự diễn biến” là quá trình suy thoái tư tưởng, đạo đức, lối sống theo chiều hướng tiêu cực, còn “tự chuyển hóa” là sự biến đổi về chất trong quan điểm và hành vi, dẫn đến sự phản bội lý tưởng cách mạng. “Tự chuyển hóa” là hệ quả tất yếu của “tự diễn biến” nếu không được ngăn chặn kịp thời.Tại sao học viên Học viện Khoa học Quân sự dễ bị tác động bởi “tự diễn biến”?
Do đặc điểm tuổi trẻ, kinh nghiệm sống hạn chế, cùng với sự tác động phức tạp của chiến lược “diễn biến hòa bình” từ các thế lực thù địch, học viên dễ bị dao động, thiếu tự giác trong tu dưỡng, rèn luyện, dẫn đến nguy cơ “tự diễn biến”.Môi trường giáo dục chính trị có vai trò gì trong việc nâng cao nhận thức?
Môi trường giáo dục chính trị lành mạnh, có tính giáo dục cao giúp củng cố niềm tin, bản lĩnh chính trị cho học viên, tạo “sức đề kháng” chống lại các quan điểm sai trái, góp phần ngăn chặn “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”.Phương pháp nào hiệu quả để nâng cao nhận thức của học viên?
Phương pháp giảng dạy tương tác, sử dụng công nghệ thông tin, kết hợp với các tình huống thực tế và hoạt động phong trào giúp tăng tính hấp dẫn, nâng cao sự chủ động và tích cực của học viên trong học tập và rèn luyện.Vai trò của tự giáo dục trong phòng chống “tự diễn biến” là gì?
Tự giáo dục giúp học viên nâng cao ý thức tự giác, chủ động rèn luyện bản thân, giữ vững lập trường chính trị, từ đó phòng ngừa và đẩy lùi các biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” một cách hiệu quả.
Kết luận
- Luận văn đã làm rõ bản chất, biểu hiện và mối quan hệ giữa “tự diễn biến” và “tự chuyển hóa” trong học viên Học viện Khoa học Quân sự, đồng thời phân tích thực trạng nhận thức và các yếu tố tác động.
- Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng nhận thức của học viên về vấn đề này còn hạn chế, với một bộ phận có biểu hiện suy thoái tư tưởng, cần có giải pháp đồng bộ để nâng cao hiệu quả phòng chống.
- Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường giáo dục chính trị, đổi mới phương pháp giảng dạy, xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh và phát huy vai trò tự giáo dục của học viên.
- Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, xây dựng đội ngũ sĩ quan có bản lĩnh chính trị vững vàng, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong giai đoạn mới.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai thí điểm các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các học viện, nhà trường khác trong Quân đội.
Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan, đơn vị liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp nâng cao nhận thức cho học viên, góp phần giữ vững nền tảng tư tưởng của Đảng và sự phát triển bền vững của Quân đội nhân dân Việt Nam.