Tổng quan nghiên cứu

Lễ hội truyền thống là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người Việt Nam, phản ánh bản sắc văn hóa và nhu cầu tinh thần của cộng đồng. Tại Thành phố Hồ Chí Minh, quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh chóng đã tạo ra nhiều biến đổi trong đời sống xã hội, ảnh hưởng trực tiếp đến các lễ hội truyền thống, trong đó có Đại lễ Kỳ Yên tại Đình Thần Phú Nhuận. Lễ hội này không chỉ là dịp cầu an, cầu phước mà còn là không gian văn hóa đặc sắc, gắn kết cộng đồng và bảo tồn giá trị truyền thống. Tuy nhiên, công tác quản lý lễ hội còn nhiều hạn chế như an ninh trật tự, vệ sinh môi trường, sự suy giảm số lượng người tham dự và thay đổi niềm tin tín ngưỡng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý Đại lễ Kỳ Yên tại Đình Thần Phú Nhuận từ năm 1997 đến 2020, đánh giá tác động của tiến trình đô thị hóa và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại Đình Thần Phú Nhuận, Quận Phú Nhuận, Thành phố Hồ Chí Minh, với thời gian khảo sát kéo dài hơn 20 năm. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong bối cảnh đô thị hiện đại, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng đời sống tinh thần của người dân địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết chính:

  • Thuyết tương đối văn hóa của Franz Boas nhấn mạnh sự bình đẳng giữa các nền văn hóa, đề cao việc tôn trọng sự khác biệt trong tín ngưỡng và nghi lễ, tránh áp đặt quan điểm đúng sai khi quản lý lễ hội truyền thống.

  • Lý thuyết về chức năng của Bronislav Malinowski cho rằng văn hóa là phương tiện thỏa mãn nhu cầu cá nhân và cộng đồng. Đại lễ Kỳ Yên được xem như một hoạt động văn hóa phục vụ nhu cầu tâm linh, giải tỏa căng thẳng trong xã hội đô thị.

  • Lý thuyết quản lý văn hóa của Harold Koong cung cấp các trường phái quản lý đa dạng, giúp phân tích các khía cạnh quản lý lễ hội như quản lý theo quá trình, quan hệ con người, hệ thống kỹ thuật xã hội và lý luận về quyết sách, từ đó nhận diện điểm mạnh, điểm yếu trong công tác quản lý Đại lễ Kỳ Yên.

Ba lý thuyết này tạo nền tảng để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý phù hợp với bối cảnh văn hóa và xã hội hiện đại.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định tính và định lượng:

  • Phương pháp định tính: Phỏng vấn sâu 19 người gồm khách tham dự, ban quản lý Đình, cán bộ quản lý lễ hội và người dân địa phương. Phỏng vấn nhằm thu thập quan điểm, cảm nhận và đánh giá về công tác tổ chức, quản lý lễ hội.

  • Phương pháp định lượng: Khảo sát 60 bảng hỏi ngẫu nhiên với khách tham dự Đại lễ Kỳ Yên, tập trung vào nhận thức, thái độ và mức độ hài lòng về công tác quản lý lễ hội.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm tài liệu lịch sử, văn bản pháp luật, báo cáo ngành, quan sát thực tế và số liệu khảo sát tại Đình Thần Phú Nhuận trong giai đoạn 1997-2020. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và phân tích nội dung nhằm làm rõ thực trạng, các yếu tố tác động và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng công tác tổ chức lễ hội: Ban tổ chức phân công rõ ràng 9 bộ phận chuyên trách với tổng số nhân sự khoảng 60 người, đảm bảo các khâu chuẩn bị, nghi lễ, an ninh, hậu cần và truyền thông. Công tác tuyên truyền chủ yếu mang tính nội bộ, chưa mở rộng ra cộng đồng rộng lớn hơn. Khoảng 58,3% khách tham dự là người trên 50 tuổi, cho thấy sự tham gia của người trẻ còn hạn chế.

  2. Thực hành nghi lễ và diễn xướng nghệ thuật: Các nghi lễ được tổ chức trang trọng, đúng truyền thống với sự tham gia của đoàn hát bội Ngọc Khanh – một trong những đoàn hát bội hiếm hoi còn hoạt động tại TP.HCM. Lượng khách tập trung đông nhất vào các buổi diễn hát bội, thể hiện giá trị văn hóa nghệ thuật được duy trì.

  3. Quản lý các nguồn lực và thực hiện văn bản pháp quy: Phòng Văn hóa Thông tin Quận Phú Nhuận là đơn vị quản lý trực tiếp từ năm 2017, phối hợp với Ban quản lý Đình. Kinh phí hỗ trợ hàng năm khoảng bằng 2 tháng lương tối thiểu công chức, phần lớn kinh phí tổ chức do Đình tự huy động. Việc thực hiện Nghị định 110/2018/NĐ-CP về quản lý lễ hội được tuân thủ nghiêm túc, hạn chế các hành vi tiêu cực như mê tín dị đoan, mất trật tự.

  4. An toàn vệ sinh môi trường và bảo vệ di tích: Công tác vệ sinh môi trường được chú trọng, lễ vật sau khi dâng được phân phát cho người nghèo, hạn chế rác thải và ô nhiễm. Tuyến đường sắt cắt ngang sân Đình tạo ra thách thức về an toàn giao thông, được quản lý chặt chẽ trong lễ hội.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy Đại lễ Kỳ Yên tại Đình Thần Phú Nhuận duy trì được các giá trị lịch sử, tâm linh, kinh tế - xã hội và giáo dục trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng. Sự tham gia chủ yếu của người cao tuổi phản ánh xu hướng giảm dần sự quan tâm của thế hệ trẻ, cần có giải pháp thu hút và giáo dục để bảo tồn lâu dài. Việc phối hợp quản lý giữa Ban quản lý Đình và Phòng Văn hóa Thông tin còn hạn chế do khác biệt về tuổi tác, trình độ chuyên môn và nguồn lực tài chính.

So với các nghiên cứu về quản lý lễ hội truyền thống tại các đô thị lớn, công tác quản lý tại Đình Phú Nhuận đã có nhiều tiến bộ trong việc áp dụng văn bản pháp luật và bảo vệ môi trường, tuy nhiên vẫn còn thiếu sự đổi mới trong truyền thông và thu hút cộng đồng. Việc duy trì nghệ thuật hát bội là điểm sáng, góp phần bảo tồn văn hóa phi vật thể đặc sắc của vùng Nam Bộ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố độ tuổi khách tham dự, bảng phân công nhân sự tổ chức, và biểu đồ so sánh mức độ hài lòng về các khía cạnh quản lý lễ hội qua các năm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác truyền thông và giáo dục cộng đồng: Phòng Văn hóa Thông tin phối hợp với Ban quản lý Đình xây dựng kế hoạch truyền thông đa phương tiện, mở rộng đối tượng tiếp cận, đặc biệt hướng tới thế hệ trẻ nhằm nâng cao nhận thức và thu hút sự tham gia. Thời gian thực hiện: 1-2 năm.

  2. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức và nâng cao năng lực quản lý: Đề xuất bổ sung nhân sự trẻ, có kiến thức chuyên môn về quản lý văn hóa và lễ hội vào Ban quản lý Đình, đồng thời tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ hiện tại. Chủ thể thực hiện: UBND Quận Phú Nhuận, Phòng Văn hóa Thông tin. Thời gian: 1 năm.

  3. Ứng dụng công nghệ trong quản lý lễ hội: Lắp đặt hệ thống camera giám sát, sử dụng phần mềm quản lý sự kiện để theo dõi an ninh, vệ sinh và điều phối nhân sự hiệu quả hơn. Chủ thể: Ban quản lý Đình phối hợp Phòng Văn hóa Thông tin. Thời gian: 6-12 tháng.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và bảo vệ môi trường: Thiết lập đội ngũ kiểm tra chuyên trách trong suốt thời gian diễn ra lễ hội, phối hợp với các lực lượng chức năng để đảm bảo an toàn thực phẩm, vệ sinh môi trường và trật tự công cộng. Chủ thể: Phòng Văn hóa Thông tin, Công an Quận. Thời gian: Hàng năm.

  5. Phát huy giá trị văn hóa và nghệ thuật truyền thống: Hỗ trợ đoàn hát bội Ngọc Khanh và các hoạt động nghệ thuật dân gian trong lễ hội, tổ chức các chương trình giới thiệu, giáo dục về nghệ thuật truyền thống cho cộng đồng. Chủ thể: Ban quản lý Đình, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch TP.HCM. Thời gian: Liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên và học viên ngành quản lý văn hóa: Nghiên cứu cung cấp kiến thức thực tiễn về quản lý lễ hội truyền thống trong bối cảnh đô thị hóa, giúp nâng cao kỹ năng phân tích và đề xuất giải pháp quản lý văn hóa.

  2. Cán bộ quản lý văn hóa tại địa phương: Tài liệu tham khảo hữu ích để hiểu rõ thực trạng, thách thức và phương pháp quản lý lễ hội truyền thống, từ đó áp dụng vào công tác quản lý tại các địa phương khác.

  3. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian và lễ hội truyền thống: Luận văn cung cấp dữ liệu thực tế, phân tích sâu sắc về lễ hội Kỳ Yên, góp phần làm phong phú thêm kho tàng nghiên cứu văn hóa dân gian Nam Bộ.

  4. Các tổ chức, cá nhân hoạt động trong lĩnh vực bảo tồn di sản văn hóa: Thông tin về giá trị lịch sử, tâm linh và nghệ thuật của Đại lễ Kỳ Yên giúp định hướng các hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đại lễ Kỳ Yên tại Đình Thần Phú Nhuận diễn ra trong bao lâu?
    Đại lễ Kỳ Yên diễn ra trong 3 ngày, từ 16 đến 18 tháng giêng âm lịch hàng năm, với các nghi lễ truyền thống và chương trình nghệ thuật hát bội đặc sắc.

  2. Ai là người chịu trách nhiệm chính trong công tác tổ chức lễ hội?
    Ban quản lý Đình Thần Phú Nhuận là đơn vị chủ trì tổ chức, phối hợp với Phòng Văn hóa Thông tin Quận Phú Nhuận trong công tác quản lý và hỗ trợ kỹ thuật.

  3. Lễ hội có thu hút được sự tham gia của giới trẻ không?
    Hiện nay, phần lớn khách tham dự là người trên 50 tuổi (chiếm 58,3%), do đó cần có các giải pháp truyền thông và giáo dục để thu hút thế hệ trẻ tham gia nhiều hơn.

  4. Công tác bảo vệ môi trường và an toàn thực phẩm được thực hiện như thế nào?
    Ban quản lý Đình phân phát lễ vật cho người nghèo, kiểm soát vệ sinh thực phẩm, hạn chế rác thải và phối hợp với các lực lượng chức năng đảm bảo an toàn vệ sinh môi trường trong suốt lễ hội.

  5. Lễ hội có ảnh hưởng như thế nào đến đời sống kinh tế - xã hội địa phương?
    Lễ hội tạo không khí vui tươi, thu hút khách tham dự, góp phần phát triển kinh tế địa phương thông qua các hoạt động dịch vụ, đồng thời tăng cường sự gắn kết cộng đồng và bảo tồn văn hóa truyền thống.

Kết luận

  • Đại lễ Kỳ Yên tại Đình Thần Phú Nhuận là lễ hội truyền thống quan trọng, giữ vai trò thiết yếu trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân Thành phố Hồ Chí Minh.
  • Công tác quản lý lễ hội đã có nhiều tiến bộ, thực hiện nghiêm túc các văn bản pháp luật, bảo vệ môi trường và duy trì các nghi lễ truyền thống.
  • Thách thức lớn là sự tham gia hạn chế của thế hệ trẻ và sự phối hợp quản lý còn chưa tối ưu giữa các đơn vị liên quan.
  • Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý cần tập trung vào truyền thông, đào tạo nhân sự, ứng dụng công nghệ và tăng cường kiểm tra, giám sát.
  • Nghiên cứu này cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cơ quan quản lý văn hóa, nhà nghiên cứu và cộng đồng cùng chung tay bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội truyền thống trong bối cảnh đô thị hóa.

Để tiếp tục phát triển, các đơn vị quản lý cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời mở rộng nghiên cứu về các lễ hội truyền thống khác tại TP.HCM nhằm xây dựng mô hình quản lý hiệu quả, bền vững. Hãy cùng chung tay bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống để giữ gìn bản sắc dân tộc trong thời đại mới!