Tổng quan nghiên cứu

Nghệ thuật múa Ballet, một thể loại nghệ thuật kinh viện có nguồn gốc từ châu Âu, đã tồn tại và phát triển hàng trăm năm, trở thành biểu tượng của sự tinh tế, thẩm mỹ và giáo dục trong đời sống văn hóa nghệ thuật toàn cầu. Tại thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM), với dân số hơn 10 triệu người, múa Ballet được xem là một loại hình nghệ thuật còn khá xa lạ và chưa phổ biến rộng rãi. Trong giai đoạn 2017-2019, Nhà hát Giao hưởng Nhạc Vũ kịch TP.HCM (HBSO) là đơn vị duy nhất tổ chức biểu diễn Ballet chuyên nghiệp, với số lượng khán giả thưởng thức Ballet chỉ chiếm khoảng một phần nghìn dân số thành phố.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng tổ chức hoạt động biểu diễn Ballet tại HBSO trong giai đoạn này nhằm đánh giá chất lượng nghệ thuật, công tác quản lý văn hóa, cũng như những khó khăn, tồn tại trong hoạt động biểu diễn. Mục tiêu cụ thể là phát hiện nguyên nhân các vấn đề, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả tổ chức biểu diễn Ballet, góp phần phát triển nghệ thuật Ballet tại TP.HCM. Nghiên cứu có phạm vi tập trung vào Đoàn Vũ kịch thuộc HBSO, với dữ liệu thu thập từ năm 2017 đến 2019, nhằm phản ánh chân thực bối cảnh và thực trạng hoạt động biểu diễn Ballet chuyên nghiệp tại thành phố.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý văn hóa nghệ thuật Ballet, đồng thời làm phong phú nguồn tài liệu tham khảo cho các nhà quản lý, nghệ sĩ, học viên và những người quan tâm đến nghệ thuật múa Ballet tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và khái niệm nền tảng về nghệ thuật múa, nghệ thuật biểu diễn và quản lý văn hóa để phân tích hoạt động biểu diễn Ballet tại TP.HCM.

  • Khái niệm nghệ thuật múa: Múa được định nghĩa là loại hình nghệ thuật phản ánh cuộc sống và cảm xúc con người thông qua các động tác, hình dáng, tiết tấu và chuyển động trong không gian và thời gian. Ballet là thể loại múa cổ điển châu Âu, mang tính kịch và biểu cảm cao, được xem là đỉnh cao của nghệ thuật múa.

  • Nghệ thuật biểu diễn: Là hình thức nghệ thuật trình diễn trên sân khấu trước khán giả, bao gồm các loại hình như ca, múa, nhạc, tuồng, chèo... Nghệ thuật biểu diễn vừa đáp ứng nhu cầu giải trí, vừa có chức năng giáo dục, nâng cao thẩm mỹ và phát triển đời sống tinh thần.

  • Quản lý văn hóa (QLVH): Là hoạt động của Nhà nước và các chủ thể quản lý nhằm xây dựng, tổ chức, kiểm tra và giám sát các hoạt động văn hóa, trong đó có nghệ thuật biểu diễn, nhằm phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao chất lượng đời sống văn hóa tinh thần của cộng đồng.

Các khái niệm này được liên kết để làm rõ vai trò của QLVH trong việc tổ chức và phát triển hoạt động biểu diễn Ballet, từ đó xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động biểu diễn.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp định lượng nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác trong phân tích.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập thông tin thứ cấp từ các tài liệu, văn bản pháp luật, báo cáo ngành, các công trình nghiên cứu liên quan đến múa, nghệ thuật biểu diễn và quản lý văn hóa. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý, biên đạo, diễn viên của Đoàn Vũ kịch HBSO, quan sát trực tiếp các chương trình biểu diễn Ballet và khảo sát ý kiến khán giả.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung, so sánh đối chiếu các chương trình biểu diễn, đánh giá thực trạng quản lý và biểu diễn Ballet. Sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp số liệu về cơ cấu tổ chức, nhân sự, trình độ chuyên môn, kinh phí hoạt động trong giai đoạn 2017-2019.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2019, thời điểm có nhiều chương trình Ballet kinh điển được biểu diễn tại HBSO, nhằm phản ánh thực trạng và xu hướng phát triển của nghệ thuật Ballet tại TP.HCM.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo thu thập dữ liệu đa chiều, từ đó đưa ra đánh giá khách quan và đề xuất giải pháp phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu tổ chức và nhân sự ổn định nhưng còn hạn chế về số lượng: Đoàn Vũ kịch HBSO có 21 nghệ sĩ, trong đó 8 biên chế chính thức và 13 hợp đồng, với trình độ đào tạo chuyên nghiệp từ các trường múa uy tín trong nước và quốc tế. Độ tuổi nghệ sĩ chủ yếu từ 20-40 tuổi, phù hợp với yêu cầu nghề nghiệp. Tuy nhiên, số lượng diễn viên còn hạn chế so với nhu cầu biểu diễn đa dạng, đặc biệt khi các vở Ballet kinh điển đòi hỏi biên chế lớn (30-40 người). (Biểu đồ số lượng và trình độ nghệ sĩ từ 2017-2019 thể hiện sự ổn định nhưng chưa phát triển mạnh về số lượng.)

  2. Chất lượng nghệ thuật có tiến bộ nhưng thiếu đột phá sáng tạo: Các chương trình Ballet kinh điển như “Hồ Thiên Nga”, “Người đẹp ngủ trong rừng”, “Kẹp hạt dẻ” được biểu diễn đúng quy chuẩn quốc tế, thu hút sự quan tâm của khán giả chuyên nghiệp. Tuy nhiên, các sáng tạo mới, tác phẩm đương đại hoặc các ý tưởng đột phá còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng thu hút khán giả đại chúng.

  3. Kinh phí và cơ sở vật chất còn nhiều khó khăn: Kinh phí tổ chức biểu diễn Ballet chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước, chưa có nguồn tài trợ đa dạng. Cơ sở vật chất như sân khấu, phòng tập, thiết bị âm thanh ánh sáng chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu của nghệ thuật Ballet chuyên nghiệp. Điều này ảnh hưởng đến chất lượng biểu diễn và khả năng tổ chức các chương trình lớn.

  4. Khán giả Ballet còn hạn chế và chưa đa dạng: Số lượng khán giả thưởng thức Ballet tại TP.HCM chỉ chiếm khoảng một phần nghìn dân số, chủ yếu là khán giả chuyên nghiệp hoặc có trình độ thưởng thức cao. Ballet được xem là loại hình nghệ thuật “kén khán giả” trong bối cảnh thị trường giải trí đa dạng và cạnh tranh gay gắt.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại trên xuất phát từ đặc thù của nghệ thuật Ballet đòi hỏi đầu tư lớn về nhân lực, vật lực và thời gian tập luyện. So với các loại hình nghệ thuật khác, Ballet có tính chuyên môn cao, yêu cầu trình độ cảm thụ nghệ thuật của khán giả cũng cao hơn. Điều này dẫn đến khó khăn trong việc mở rộng đối tượng khán giả và thu hút sự quan tâm đại chúng.

So sánh với các nghiên cứu về quản lý văn hóa và nghệ thuật biểu diễn tại các thành phố lớn khác, TP.HCM còn thiếu các chính sách hỗ trợ phát triển nghệ thuật Ballet một cách bài bản, đặc biệt trong việc huy động nguồn lực xã hội hóa và phát triển thị trường khán giả. Các biểu đồ và bảng số liệu về cơ cấu nhân sự, kinh phí và độ tuổi nghệ sĩ minh họa rõ sự ổn định nhưng chưa phát triển bền vững của Đoàn Vũ kịch.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò quan trọng của công tác quản lý văn hóa trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển nghệ thuật Ballet, từ việc đào tạo nhân lực, đầu tư cơ sở vật chất đến xây dựng chính sách thu hút khán giả. Việc nâng cao chất lượng nghệ thuật và đa dạng hóa chương trình biểu diễn cũng là yếu tố then chốt để Ballet phát triển bền vững tại TP.HCM.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư và xã hội hóa nguồn lực cho hoạt động Ballet: Chủ động huy động nguồn tài trợ từ các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân để bổ sung kinh phí cho các chương trình biểu diễn và đầu tư cơ sở vật chất. Mục tiêu nâng kinh phí hoạt động lên ít nhất 30% trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa, Thể thao TP.HCM phối hợp với HBSO.

  2. Phát triển nguồn nhân lực chuyên nghiệp và kế thừa thế hệ trẻ: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng diễn viên và biên đạo múa thông qua các khóa học trong nước và quốc tế. Xây dựng kế hoạch đào tạo dài hạn, đảm bảo mỗi năm có ít nhất 5 diễn viên trẻ được đào tạo bài bản. Chủ thể thực hiện: Đoàn Vũ kịch HBSO phối hợp với Trường Múa TP.HCM.

  3. Đa dạng hóa chương trình biểu diễn và nâng cao chất lượng nghệ thuật: Khuyến khích sáng tạo các tác phẩm Ballet đương đại, kết hợp với các loại hình nghệ thuật khác để thu hút đa dạng đối tượng khán giả. Lập kế hoạch tổ chức ít nhất 2 chương trình mới mỗi năm. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc HBSO và các biên đạo múa.

  4. Tăng cường công tác quảng bá, truyền thông và thu hút khán giả: Xây dựng chiến lược truyền thông bài bản, sử dụng các kênh truyền thông hiện đại để giới thiệu Ballet đến công chúng rộng rãi hơn. Tổ chức các chương trình giao lưu, workshop để nâng cao nhận thức và cảm thụ nghệ thuật Ballet. Mục tiêu tăng lượng khán giả đến xem biểu diễn lên 20% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tổ chức biểu diễn HBSO phối hợp với các đơn vị truyền thông.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý văn hóa và nghệ thuật: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển nghệ thuật Ballet, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý văn hóa tại TP.HCM và các địa phương khác.

  2. Nghệ sĩ, biên đạo múa và diễn viên Ballet: Tài liệu giúp hiểu rõ thực trạng, khó khăn và cơ hội phát triển nghề nghiệp, từ đó có định hướng nâng cao trình độ chuyên môn và sáng tạo nghệ thuật.

  3. Sinh viên, học viên các ngành nghệ thuật biểu diễn và quản lý văn hóa: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về nghệ thuật múa Ballet, quản lý văn hóa nghệ thuật và phương pháp nghiên cứu thực tiễn.

  4. Các tổ chức, đơn vị đào tạo và biểu diễn nghệ thuật: Giúp các đơn vị xây dựng chương trình đào tạo, kế hoạch biểu diễn phù hợp với thực tế, đồng thời phát triển các hoạt động nghệ thuật chuyên nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ballet là gì và có đặc điểm gì nổi bật?
    Ballet là loại hình nghệ thuật múa cổ điển châu Âu, mang tính kịch và biểu cảm cao, sử dụng ngôn ngữ hình thể để truyền tải cảm xúc và câu chuyện. Ballet đòi hỏi kỹ thuật cao, sự phối hợp hài hòa giữa động tác, âm nhạc và biểu cảm.

  2. Tại sao Ballet ở TP.HCM còn ít phổ biến?
    Do Ballet yêu cầu đầu tư lớn về nhân lực, cơ sở vật chất và có tính “kén” khán giả, trong khi thị trường giải trí tại TP.HCM rất đa dạng và cạnh tranh. Ngoài ra, công tác quản lý và quảng bá chưa thực sự hiệu quả cũng là nguyên nhân.

  3. Những khó khăn chính trong tổ chức biểu diễn Ballet tại HBSO là gì?
    Bao gồm hạn chế về kinh phí, cơ sở vật chất chưa đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, số lượng diễn viên còn ít, thiếu các tác phẩm sáng tạo mới và khó khăn trong thu hút khán giả đại chúng.

  4. Làm thế nào để nâng cao chất lượng biểu diễn Ballet?
    Cần tăng cường đào tạo chuyên môn, mời chuyên gia quốc tế tập huấn, đa dạng hóa chương trình biểu diễn, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng chiến lược quảng bá hiệu quả.

  5. Ai nên tham gia nghiên cứu hoặc phát triển nghệ thuật Ballet?
    Nhà quản lý văn hóa, nghệ sĩ, biên đạo, diễn viên, sinh viên ngành nghệ thuật biểu diễn và các đơn vị đào tạo, biểu diễn nghệ thuật đều có thể hưởng lợi từ nghiên cứu này để phát triển nghệ thuật Ballet bền vững.

Kết luận

  • Ballet là loại hình nghệ thuật đỉnh cao, mang giá trị thẩm mỹ, giáo dục, khoa học và văn hóa quan trọng tại TP.HCM.
  • Đoàn Vũ kịch HBSO là đơn vị duy nhất tổ chức biểu diễn Ballet chuyên nghiệp, với đội ngũ nghệ sĩ có trình độ chuyên môn cao nhưng còn hạn chế về số lượng và nguồn lực.
  • Hoạt động biểu diễn Ballet gặp nhiều khó khăn về kinh phí, cơ sở vật chất và thu hút khán giả, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của nghệ thuật này.
  • Cần có các giải pháp đồng bộ về đầu tư, đào tạo, sáng tạo chương trình và quảng bá để nâng cao hiệu quả tổ chức biểu diễn Ballet.
  • Nghiên cứu này cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các nhà quản lý, nghệ sĩ và đơn vị liên quan phát triển nghệ thuật Ballet tại TP.HCM trong những năm tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và HBSO cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi để phát triển nghệ thuật Ballet phù hợp với xu hướng hội nhập và phát triển văn hóa nghệ thuật hiện đại.