Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những chương trình trọng điểm của Việt Nam nhằm phát triển kinh tế - xã hội khu vực nông thôn, nâng cao đời sống người dân và thu hẹp khoảng cách phát triển giữa nông thôn và thành thị. Tính đến năm 2017, cả nước đã có gần 2.900 xã đạt chuẩn NTM, trong đó tỉnh Hà Giang có 23 xã đạt chuẩn, huyện Quang Bình có 5 xã đạt chuẩn, trong đó xã Bằng Lang được công nhận đạt chuẩn NTM năm 2016, vượt kế hoạch một năm. Tuy nhiên, mặc dù đạt chuẩn, xã Bằng Lang vẫn còn nhiều thách thức trong việc duy trì và nâng cao chất lượng nhóm tiêu chí kinh tế và tổ chức sản xuất, đặc biệt là các tiêu chí về thu nhập, tỷ lệ hộ nghèo, lao động có việc làm và tổ chức sản xuất.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng nhóm tiêu chí kinh tế và tổ chức sản xuất trong xây dựng NTM tại xã Bằng Lang, huyện Quang Bình, tỉnh Hà Giang giai đoạn 2015-2017, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng nhóm tiêu chí này nhằm duy trì và phát triển bền vững xã đạt chuẩn NTM. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 3 thôn đại diện trong xã với tổng số 120 hộ được khảo sát, thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp trong khoảng thời gian từ năm 2015 đến 2017.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền địa phương trong việc hoạch định chính sách, nâng cao hiệu quả thực hiện chương trình xây dựng NTM, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn, giảm nghèo và nâng cao đời sống người dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nông thôn mới, trong đó:

  • Lý thuyết phát triển bền vững nông thôn: Nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và phát triển xã hội trong xây dựng NTM.
  • Mô hình tổ chức sản xuất hợp tác xã và liên kết chuỗi giá trị: Tập trung vào vai trò của các hợp tác xã (HTX), tổ hợp tác trong việc tổ chức sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp.
  • Khái niệm nhóm tiêu chí kinh tế và tổ chức sản xuất trong Bộ tiêu chí Quốc gia xây dựng NTM: Bao gồm 4 tiêu chí chính là thu nhập bình quân đầu người, tỷ lệ hộ nghèo, tỷ lệ lao động có việc làm và tổ chức sản xuất.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: thu nhập bình quân đầu người, hộ nghèo đa chiều, lao động có việc làm, hợp tác xã, tổ chức sản xuất, phát triển kinh tế nông thôn, xây dựng NTM.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản chính phủ, báo cáo của UBND tỉnh Hà Giang, huyện Quang Bình và xã Bằng Lang; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát trực tiếp 120 hộ tại 3 thôn đại diện (Hạ, Hạ Thành, Trung) trong xã Bằng Lang.
  • Phương pháp thu thập số liệu: Phỏng vấn trực tiếp, hội thảo đánh giá nhanh (PRA), phỏng vấn chuyên gia địa phương.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu, áp dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tổ, so sánh, phân tích SWOT nhằm đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến nhóm tiêu chí kinh tế và tổ chức sản xuất.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu từ tháng 6/2017 đến tháng 6/2018, tập trung đánh giá giai đoạn 2015-2017.

Cỡ mẫu 120 hộ được chọn theo phương pháp chọn mẫu đại diện nhằm đảm bảo tính khách quan và phản ánh đúng thực trạng địa phương. Phương pháp phân tích kết hợp định lượng và định tính giúp làm rõ các vấn đề thực tiễn và đề xuất giải pháp phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thu nhập bình quân đầu người tăng nhưng chưa bền vững: Thu nhập bình quân đầu người xã Bằng Lang đạt 26,2 triệu đồng/người/năm năm 2017, vượt mức quy định tối thiểu 26 triệu đồng/người/năm theo Bộ tiêu chí Quốc gia. Tuy nhiên, thu nhập chủ yếu dựa vào nông nghiệp truyền thống, chưa đa dạng và dễ bị ảnh hưởng bởi biến động thị trường và thiên tai.

  2. Tỷ lệ hộ nghèo giảm nhưng vẫn còn cao: Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều giảm từ 9,8% năm 2016 xuống còn 9% năm 2017, thấp hơn mức quy định 12%. Tuy nhiên, nguy cơ tái nghèo vẫn hiện hữu do sản xuất nhỏ lẻ, thiếu liên kết và nguồn vốn hạn chế.

  3. Tỷ lệ lao động có việc làm tăng ổn định: Tỷ lệ lao động có việc làm đạt 95% năm 2017, tăng 2% so với năm 2016. Lao động chủ yếu tập trung trong lĩnh vực nông nghiệp (chiếm 85%), còn lại là công nghiệp, xây dựng và dịch vụ. Việc đào tạo nghề và giải quyết việc làm được chú trọng với hơn 980 lao động được đào tạo trong 5 năm.

  4. Tổ chức sản xuất phát triển nhưng chưa đồng bộ: Xã đã thành lập các hợp tác xã và tổ hợp tác sản xuất như HTX Cam VietGAP, tổ chăn nuôi lợn nái sinh sản, tổ sản xuất lúa hàng hóa. Tuy nhiên, liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm còn hạn chế, quy mô nhỏ, chưa tạo được chuỗi giá trị bền vững.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy xã Bằng Lang đã đạt được nhiều thành tựu trong xây dựng NTM, đặc biệt là nhóm tiêu chí kinh tế và tổ chức sản xuất. Thu nhập và tỷ lệ lao động có việc làm tăng trưởng tích cực nhờ sự hỗ trợ của các chương trình phát triển sản xuất, đào tạo nghề và cải thiện cơ sở hạ tầng. Tuy nhiên, thu nhập chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp truyền thống, dễ bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu và thị trường, dẫn đến nguy cơ tái nghèo vẫn còn.

So sánh với các địa phương khác như Quảng Ninh và Tuyên Quang, việc quy hoạch sản xuất theo vùng, phát triển hợp tác xã và liên kết chuỗi giá trị được xem là giải pháp hiệu quả để nâng cao chất lượng nhóm tiêu chí kinh tế. Xã Bằng Lang cần học hỏi kinh nghiệm này để phát triển sản xuất tập trung, mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả sản xuất.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu nhập, tỷ lệ hộ nghèo qua các năm, cơ cấu lao động theo ngành nghề và sơ đồ tổ chức các HTX, tổ hợp tác nhằm minh họa rõ nét hơn thực trạng và xu hướng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phát triển sản xuất hàng hóa tập trung: Hướng dẫn và hỗ trợ nông dân chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo vùng sản xuất chuyên canh, áp dụng kỹ thuật canh tác tiên tiến nhằm nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Chủ thể thực hiện: UBND xã phối hợp với Phòng Nông nghiệp huyện. Thời gian: 2024-2026.

  2. Mở rộng và củng cố các hợp tác xã, tổ hợp tác sản xuất: Tăng cường năng lực quản lý, hỗ trợ liên kết chuỗi giá trị, kết nối thị trường tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Chủ thể thực hiện: Hội Nông dân xã, các HTX. Thời gian: 2024-2025.

  3. Đào tạo nghề và nâng cao kỹ năng lao động: Tổ chức các lớp đào tạo nghề ngắn hạn, tập huấn kỹ thuật sản xuất, quản lý kinh doanh cho lao động nông thôn nhằm nâng cao tỷ lệ lao động qua đào tạo và tạo việc làm bền vững. Chủ thể thực hiện: Trung tâm dạy nghề huyện, UBND xã. Thời gian: 2024-2027.

  4. Hỗ trợ giảm nghèo bền vững: Xây dựng kế hoạch hỗ trợ vốn, kỹ thuật, tiếp cận dịch vụ xã hội cho hộ nghèo, đồng thời giám sát chặt chẽ để tránh tái nghèo. Chủ thể thực hiện: UBND xã, các tổ chức chính trị - xã hội. Thời gian: liên tục từ 2024.

  5. Nâng cao hiệu quả quản lý và tuyên truyền: Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia xây dựng NTM, phát huy vai trò chủ thể của người dân trong tổ chức sản xuất và phát triển kinh tế. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo xây dựng NTM xã, các đoàn thể. Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao chất lượng nhóm tiêu chí kinh tế trong xây dựng NTM, từ đó hoạch định chính sách phù hợp.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành phát triển nông thôn, kinh tế nông nghiệp: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng NTM, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực địa.

  3. Các tổ chức hợp tác xã, tổ hợp tác sản xuất nông nghiệp: Tham khảo kinh nghiệm tổ chức sản xuất, liên kết chuỗi giá trị và phát triển mô hình sản xuất hiệu quả.

  4. Các cơ quan quản lý chương trình xây dựng NTM cấp tỉnh, huyện: Hỗ trợ đánh giá hiệu quả thực hiện chương trình, từ đó đề xuất các chính sách hỗ trợ và điều chỉnh phù hợp với điều kiện địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xã Bằng Lang đã đạt chuẩn NTM như thế nào?
    Xã Bằng Lang được công nhận đạt chuẩn NTM năm 2016, trước kế hoạch một năm, nhờ sự nỗ lực của chính quyền và nhân dân trong phát triển kinh tế, xây dựng cơ sở hạ tầng và cải thiện đời sống. Thu nhập bình quân đầu người đạt 26,2 triệu đồng/người/năm, tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 9%.

  2. Nhóm tiêu chí kinh tế và tổ chức sản xuất gồm những tiêu chí nào?
    Gồm 4 tiêu chí chính: thu nhập bình quân đầu người, tỷ lệ hộ nghèo đa chiều, tỷ lệ lao động có việc làm và tổ chức sản xuất (hợp tác xã, mô hình liên kết sản xuất).

  3. Những khó khăn chính trong thực hiện nhóm tiêu chí này tại xã Bằng Lang là gì?
    Sản xuất nhỏ lẻ, thiếu liên kết, nguồn vốn hạn chế, biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến năng suất, nguy cơ tái nghèo và chưa có chuỗi giá trị sản phẩm bền vững.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao chất lượng nhóm tiêu chí?
    Phát triển sản xuất hàng hóa tập trung, củng cố hợp tác xã, đào tạo nghề, hỗ trợ giảm nghèo bền vững và tăng cường tuyên truyền vận động nhân dân.

  5. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Kết hợp thu thập số liệu sơ cấp qua khảo sát 120 hộ, phỏng vấn chuyên gia, hội thảo PRA và phân tích số liệu bằng các phương pháp thống kê mô tả, phân tổ, so sánh và phân tích SWOT.

Kết luận

  • Xã Bằng Lang đã đạt chuẩn NTM năm 2016 với nhiều thành tựu trong phát triển kinh tế và tổ chức sản xuất, tuy nhiên vẫn còn những thách thức về tính bền vững nhóm tiêu chí kinh tế.
  • Thu nhập bình quân đầu người và tỷ lệ lao động có việc làm tăng trưởng tích cực, tỷ lệ hộ nghèo giảm nhưng nguy cơ tái nghèo vẫn hiện hữu.
  • Tổ chức sản xuất đã hình thành các hợp tác xã và tổ hợp tác nhưng quy mô và liên kết còn hạn chế, chưa tạo được chuỗi giá trị bền vững.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào phát triển sản xuất tập trung, củng cố tổ chức sản xuất, đào tạo nghề và hỗ trợ giảm nghèo nhằm nâng cao chất lượng nhóm tiêu chí kinh tế.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền và tổ chức liên quan trong việc duy trì và phát triển bền vững xã đạt chuẩn NTM, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn tỉnh Hà Giang.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2024-2027, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn địa phương.

Call to action: Các cấp chính quyền, tổ chức và người dân cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện hiệu quả các giải pháp, góp phần xây dựng nông thôn mới bền vững và nâng cao đời sống nhân dân.