Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2019-2021, vốn đầu tư công từ ngân sách nhà nước (NSNN) trên địa bàn Thị xã Phước Long, tỉnh Bình Phước duy trì ổn định, tập trung chủ yếu vào các lĩnh vực giao thông, hạ tầng kỹ thuật, giáo dục và y tế. Cơ cấu vốn đầu tư công cho giao thông và hạ tầng kỹ thuật chiếm tới 56,2%, trong khi giáo dục và y tế chiếm 25,1%, thể hiện sự ưu tiên phát triển cơ sở hạ tầng thiết yếu nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế - xã hội địa phương. Tuy nhiên, công tác quản lý vốn đầu tư công vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như tiến độ dự án chậm, chất lượng công trình chưa đồng đều, và thủ tục hành chính phức tạp gây ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng các giải pháp nâng cao chất lượng công tác quản lý vốn đầu tư công từ NSNN trên địa bàn Thị xã Phước Long, tỉnh Bình Phước, trong bối cảnh nguồn lực ngân sách còn hạn chế và yêu cầu phát triển đô thị loại III vào năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các dự án đầu tư công giai đoạn 2018-2020, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo của Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Tài chính tỉnh Bình Phước, cùng các cuộc phỏng vấn chuyên gia và cán bộ quản lý địa phương.

Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc hoàn thiện công tác quản lý đầu tư công, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, giảm thất thoát, lãng phí, đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương. Các chỉ tiêu đánh giá chất lượng quản lý vốn đầu tư công được xác định rõ ràng, làm cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm cải thiện công tác quản lý trong thời gian tới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý đầu tư công, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý đầu tư công (Public Investment Management - PIM): Định nghĩa quản lý đầu tư công là hệ thống tổng thể từ lập kế hoạch, thẩm định, phê duyệt đến giám sát và đánh giá các dự án đầu tư nhằm đảm bảo hiệu quả và hiệu lực sử dụng vốn (Đỗ Thiện Anh Tuấn, 2018).

  • Luật Đầu tư công (2019): Xác định phạm vi, đối tượng và nguyên tắc quản lý vốn đầu tư công từ NSNN, nhấn mạnh việc sử dụng vốn đúng mục đích, minh bạch và hiệu quả.

  • Khái niệm chất lượng quản lý: Theo ISO 9000:2000, chất lượng là khả năng của hệ thống hoặc quá trình đáp ứng các yêu cầu của khách hàng và các bên liên quan, được đo bằng sự thỏa mãn nhu cầu.

Các khái niệm chính bao gồm: đầu tư công, vốn đầu tư công từ NSNN, quản lý đầu tư công, chất lượng quản lý, và các nguyên tắc quản lý vốn đầu tư công như đúng đối tượng, đúng mục đích, đúng tiến độ và minh bạch.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính chủ yếu, kết hợp với phân tích số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu thứ cấp từ các báo cáo của Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Tài chính tỉnh Bình Phước, UBND Thị xã Phước Long; số liệu sơ cấp từ phỏng vấn chuyên gia, cán bộ quản lý đầu tư công tại địa phương và các huyện lân cận.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn các chuyên gia, lãnh đạo phòng ban có kinh nghiệm quản lý đầu tư công theo phương pháp chọn mẫu mục đích nhằm đảm bảo tính đại diện và chuyên môn cao.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp so sánh, thống kê mô tả và tổng hợp để đánh giá thực trạng, phân tích ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân; từ đó xây dựng các giải pháp nâng cao chất lượng quản lý vốn đầu tư công.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2018-2020, với các bước thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu diễn ra trong năm 2021-2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình sử dụng vốn đầu tư công: Trong giai đoạn 2019-2021, tổng số dự án đầu tư công trên địa bàn tăng từ 47 dự án năm 2019 lên 64 dự án năm 2021, với số dự án phát sinh và chuyển tiếp cũng tăng tương ứng. Vốn đầu tư tập trung chủ yếu vào giao thông và hạ tầng kỹ thuật chiếm 56,2%, giáo dục và y tế chiếm 25,1%, an ninh quốc phòng 9%, nông nghiệp 5%, và các lĩnh vực khác 4,8%.

  2. Hiệu quả công tác quản lý: Tỷ lệ dự án quyết toán hoàn thành cao, với 185 dự án hoàn thành trong giai đoạn 2019-2021, tuy nhiên vẫn còn 58 dự án chưa quyết toán, gây ứ đọng vốn và ảnh hưởng đến tiến độ đầu tư. Tỷ lệ tiết kiệm trong đấu thầu đạt 0,5%, nhưng tỷ lệ chỉ định thầu chiếm trên 85%, tiềm ẩn nguy cơ thiếu minh bạch.

  3. Chất lượng công trình và tiến độ: Một số công trình hoàn thành không đạt chất lượng cao, chi phí vận hành và bảo dưỡng lớn. Tiến độ thi công nhiều dự án chậm so với kế hoạch, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn.

  4. Thủ tục hành chính và pháp lý: Các quy định về thủ tục còn phức tạp, gây chậm trễ trong triển khai dự án, làm tăng chi phí và giảm hiệu quả đầu tư.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chủ quan bao gồm năng lực cán bộ quản lý đầu tư công còn hạn chế, công tác thẩm định, phê duyệt và giám sát chưa chặt chẽ, cùng với việc áp dụng thủ tục hành chính chưa linh hoạt. Nguyên nhân khách quan là điều kiện tự nhiên địa bàn có địa hình dốc, gây khó khăn trong thi công; môi trường kinh tế xã hội còn nhiều biến động do đại dịch COVID-19; và hệ thống văn bản pháp luật chưa đồng bộ, gây khó khăn trong quản lý.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như huyện Đắk Mil (Đắk Nông) và huyện Tĩnh Gia (Thanh Hóa), Phước Long có nhiều điểm tương đồng về khó khăn trong quản lý vốn đầu tư công, đặc biệt là về thủ tục hành chính và năng lực cán bộ. Tuy nhiên, Phước Long đã có những bước tiến trong việc tập trung vốn cho các lĩnh vực trọng điểm, góp phần nâng cao đời sống người dân và phát triển kinh tế địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện cơ cấu vốn đầu tư theo lĩnh vực, số lượng dự án theo năm, tỷ lệ dự án hoàn thành và chưa hoàn thành, cũng như tỷ lệ tiết kiệm trong đấu thầu và tỷ lệ chỉ định thầu để minh họa rõ nét thực trạng quản lý vốn đầu tư công.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập và phân bổ kế hoạch vốn đầu tư công: Đẩy mạnh xây dựng kế hoạch ngân sách trung và dài hạn, liên kết chặt chẽ giữa kế hoạch đầu tư và kế hoạch tài chính để đảm bảo phân bổ vốn hợp lý, tránh dàn trải và ứ đọng vốn. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: UBND Thị xã Phước Long phối hợp Sở Tài chính tỉnh Bình Phước.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý đầu tư công: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng quản lý dự án, thẩm định và giám sát đầu tư công cho cán bộ các phòng ban liên quan. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm; Chủ thể: UBND Thị xã, Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh.

  3. Đơn giản hóa thủ tục hành chính và tăng cường minh bạch: Rà soát, sửa đổi các quy định phức tạp, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý dự án và đấu thầu để nâng cao tính minh bạch và giảm thời gian xử lý hồ sơ. Thời gian thực hiện: 1 năm; Chủ thể: UBND Thị xã, Sở Tư pháp, Sở Thông tin và Truyền thông.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá chất lượng dự án: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ, đánh giá hiệu quả sử dụng vốn, xử lý nghiêm các vi phạm và khen thưởng các đơn vị, cá nhân có thành tích xuất sắc. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Thanh tra tỉnh, UBND Thị xã, các cơ quan liên quan.

  5. Khuyến khích thu hút đầu tư tư nhân và đa dạng hóa nguồn vốn: Xây dựng chính sách ưu đãi, tạo môi trường đầu tư thuận lợi để giảm áp lực ngân sách nhà nước, đồng thời phát triển các hình thức hợp tác công tư (PPP). Thời gian thực hiện: 2-3 năm; Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Kế hoạch và Đầu tư.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý đầu tư công tại các cấp địa phương: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để cải thiện công tác quản lý vốn đầu tư công, giúp nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Luận văn đề xuất các giải pháp và khuyến nghị thiết thực, hỗ trợ xây dựng chính sách quản lý đầu tư công phù hợp với điều kiện địa phương.

  3. Các chuyên gia, nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý kinh tế và đầu tư công: Tài liệu tổng hợp các lý thuyết, mô hình và thực trạng quản lý vốn đầu tư công, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Doanh nghiệp và nhà thầu tham gia đầu tư công: Hiểu rõ quy trình, nguyên tắc và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý vốn đầu tư công, từ đó nâng cao năng lực tham gia và tuân thủ các quy định.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý vốn đầu tư công từ ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý vốn đầu tư công là quá trình lập kế hoạch, thẩm định, phê duyệt, thực hiện, giám sát và đánh giá các dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước nhằm đảm bảo hiệu quả và minh bạch trong sử dụng nguồn lực công.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến chất lượng quản lý vốn đầu tư công?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ, thủ tục hành chính, quy trình quản lý; và yếu tố khách quan như điều kiện tự nhiên, môi trường kinh tế xã hội, chính sách pháp luật và nguồn lực tài chính.

  3. Tại sao tỷ lệ chỉ định thầu cao lại là vấn đề?
    Tỷ lệ chỉ định thầu cao (trên 85% tại Phước Long) có thể làm giảm tính cạnh tranh, dẫn đến giá thầu không tối ưu, tiềm ẩn nguy cơ thiếu minh bạch và lãng phí vốn đầu tư công.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công?
    Hoàn thiện quy trình lập kế hoạch, nâng cao năng lực cán bộ, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường kiểm tra giám sát, và thu hút đầu tư tư nhân là những giải pháp thiết thực.

  5. Làm thế nào để đảm bảo tiến độ và chất lượng dự án đầu tư công?
    Cần tuân thủ nghiêm ngặt quy trình đầu tư, tăng cường giám sát, đánh giá định kỳ, xử lý kịp thời các sai phạm và áp dụng công nghệ quản lý dự án hiện đại để theo dõi tiến độ và chất lượng.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý vốn đầu tư công từ ngân sách nhà nước, làm rõ các khái niệm, nguyên tắc và yếu tố ảnh hưởng.
  • Thực trạng quản lý vốn đầu tư công tại Thị xã Phước Long giai đoạn 2018-2020 cho thấy nhiều thành tựu nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về tiến độ, chất lượng và thủ tục hành chính.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng công tác quản lý vốn đầu tư công, tập trung vào hoàn thiện quy trình, nâng cao năng lực cán bộ, minh bạch và kiểm soát chặt chẽ.
  • Các kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ địa phương phát triển kinh tế - xã hội bền vững và đạt chuẩn đô thị loại III vào năm 2025.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý địa phương triển khai các giải pháp trong vòng 1-3 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư công.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị liên quan cần phối hợp xây dựng kế hoạch triển khai chi tiết các giải pháp, tổ chức đào tạo cán bộ và áp dụng công nghệ quản lý hiện đại để nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư công.