Tổng quan nghiên cứu

Du lịch sinh thái đang trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn trên thế giới, đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội. Tại Việt Nam, theo Nghị quyết 08-NQ/TW ngày 16/01/2017 của Bộ Chính trị, du lịch được xác định là ngành kinh tế trọng điểm. Tỉnh Long An, với vị trí cửa ngõ kết nối TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh Đông Nam Bộ, sở hữu tiềm năng lớn phát triển du lịch sinh thái, đặc biệt tại khu vực Đồng Tháp Mười (ĐTM) với diện tích hơn 300.000 ha, chiếm hơn phân nửa diện tích vùng ĐTM rộng 697.000 ha của Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL).

Theo số liệu của Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Long An, lượng khách du lịch đến tỉnh tăng trưởng ổn định từ 1.035 lượt khách năm 2017 lên khoảng 650.000 lượt khách năm 2022, mặc dù chịu ảnh hưởng giảm sút do dịch Covid-19 trong các năm 2020-2021. Khu vực ĐTM LA nổi bật với các điểm du lịch sinh thái như Khu bảo tồn đất ngập nước Láng Sen (được công nhận là khu Ramsar thứ 7 của Việt Nam), Khu du lịch sinh thái Làng nổi Tân Lập, và Khu du lịch Cánh đồng bất tận. Tuy nhiên, thực trạng khai thác du lịch sinh thái tại đây còn nhiều hạn chế như sản phẩm du lịch chưa đa dạng, chất lượng dịch vụ thấp, chưa thu hút được khách quốc tế và chưa phát huy hết tiềm năng tài nguyên thiên nhiên và văn hóa bản địa.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng khai thác du lịch sinh thái tại khu vực ĐTM thuộc tỉnh Long An, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển bền vững, đa dạng hóa sản phẩm và nâng cao chất lượng dịch vụ, góp phần đưa du lịch Long An trở thành ngành kinh tế quan trọng, đồng thời bảo tồn và phát huy giá trị tài nguyên thiên nhiên và văn hóa địa phương trong giai đoạn 2022-2025.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về du lịch sinh thái và du lịch cộng đồng. Theo Hiệp hội Du lịch sinh thái Quốc tế (TIES, 2005), du lịch sinh thái là loại hình du lịch có trách nhiệm với môi trường tự nhiên, bảo tồn hệ sinh thái và văn hóa địa phương, đồng thời giáo dục nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường. Các nguyên tắc cơ bản của du lịch sinh thái bao gồm: giáo dục môi trường, bảo vệ đa dạng sinh học, phát huy bản sắc văn hóa cộng đồng và tạo cơ hội việc làm cho người dân địa phương.

Lý thuyết du lịch cộng đồng nhấn mạnh vai trò của cộng đồng dân cư trong quản lý, tổ chức và hưởng lợi từ hoạt động du lịch, góp phần bảo tồn văn hóa và phát triển kinh tế bền vững. Các nguyên tắc phát triển du lịch cộng đồng bao gồm: sở hữu cộng đồng, phân chia lợi ích công bằng, tôn trọng văn hóa địa phương và sự tham gia tích cực của cư dân bản địa.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu là:

  • Du lịch sinh thái (Ecotourism): Du lịch dựa vào thiên nhiên và văn hóa bản địa, có sự giáo dục môi trường và bảo tồn bền vững.
  • Du lịch cộng đồng (Community-based tourism): Du lịch do cộng đồng quản lý, khai thác và hưởng lợi, bảo vệ tài nguyên và văn hóa địa phương.
  • Tài nguyên du lịch sinh thái: Bao gồm tài nguyên thiên nhiên (hệ sinh thái đất ngập nước, đa dạng sinh học) và tài nguyên văn hóa bản địa (phong tục, lễ hội, nghề truyền thống).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập và phân tích dữ liệu thứ cấp, khảo sát thực địa, điều tra xã hội học và phỏng vấn chuyên gia.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thống kê từ Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Long An giai đoạn 2017-2023; báo cáo, tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước về du lịch sinh thái và cộng đồng; kết quả khảo sát thực địa tại các điểm du lịch sinh thái ĐTM LA.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lấy mẫu ngẫu nhiên có chủ đích với khoảng 300 khách du lịch, nhân viên và cư dân địa phương tại các khu du lịch Làng nổi Tân Lập, Cánh đồng bất tận và Khu bảo tồn Láng Sen.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng số liệu khảo sát bằng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm; phân tích định tính qua phỏng vấn chuyên gia và đánh giá thực trạng.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu từ năm 2017 đến tháng 2/2023; khảo sát thực địa và điều tra xã hội học từ tháng 9 đến 11/2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tài nguyên du lịch sinh thái phong phú nhưng chưa được khai thác hiệu quả: Khu vực ĐTM LA sở hữu hệ sinh thái đất ngập nước đa dạng với nhiều loài động thực vật đặc trưng, cùng các giá trị văn hóa bản địa như mùa nước nổi, nghề truyền thống và lễ hội dân gian. Tuy nhiên, chỉ khoảng 30% tiềm năng tài nguyên được khai thác trong hoạt động du lịch hiện nay.

  2. Lượng khách du lịch tăng nhưng chủ yếu là khách nội địa: Số lượt khách đến Long An tăng từ 1.035 lượt năm 2017 lên khoảng 650.000 lượt năm 2022, trong đó khách quốc tế chiếm dưới 10%. Khách lưu trú dài ngày còn thấp, trung bình dưới 2 ngày, ảnh hưởng đến doanh thu và phát triển dịch vụ.

  3. Chất lượng dịch vụ và cơ sở hạ tầng còn hạn chế: Khảo sát cho thấy 65% khách du lịch đánh giá dịch vụ tại các khu du lịch sinh thái ĐTM LA ở mức trung bình hoặc thấp. Cơ sở hạ tầng giao thông, điện nước và dịch vụ lưu trú chưa đồng bộ, đặc biệt tại các huyện vùng sâu như Thạnh Hóa, Tân Thạnh.

  4. Cộng đồng địa phương chưa tham gia hiệu quả vào hoạt động du lịch: Khoảng 40% cư dân địa phương có nhận thức tích cực về du lịch sinh thái nhưng chỉ 25% tham gia trực tiếp vào các hoạt động du lịch như hướng dẫn viên, cung cấp dịch vụ homestay, bán hàng lưu niệm. Thu nhập từ du lịch chưa được phân chia công bằng và chưa tạo động lực phát triển bền vững.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do quy hoạch phát triển du lịch chưa đồng bộ, thiếu sự liên kết giữa các bên liên quan và hạn chế về nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn cao. So với các tỉnh lân cận như Đồng Tháp, Long An còn thiếu các sản phẩm du lịch đặc trưng và chưa khai thác hiệu quả các giá trị văn hóa bản địa.

Biểu đồ mức độ hài lòng và ý định quay lại của du khách (Biểu đồ 2.1) cho thấy chỉ khoảng 55% khách hài lòng và có ý định quay lại, thấp hơn mức trung bình của khu vực ĐBSCL. Bảng thống kê số lượng nhân viên du lịch và trình độ lao động (Bảng 2.3, 2.4) phản ánh sự thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao, ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ.

Việc chưa phát huy vai trò cộng đồng địa phương trong quản lý và khai thác du lịch cũng làm giảm tính bền vững của loại hình du lịch sinh thái. Kinh nghiệm từ các mô hình du lịch sinh thái thành công trên thế giới như Vườn quốc gia Galapagos (Ecuador) và Khu bảo tồn Annapurna (Nepal) cho thấy sự tham gia tích cực của cộng đồng và quản lý chặt chẽ là yếu tố then chốt để phát triển bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đa dạng hóa sản phẩm du lịch sinh thái: Phát triển các sản phẩm du lịch gắn với mùa nước nổi, trải nghiệm văn hóa bản địa, du lịch đường sông và du lịch cộng đồng. Mục tiêu tăng tỷ lệ khách lưu trú dài ngày lên 40% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Long An phối hợp với doanh nghiệp và cộng đồng địa phương.

  2. Nâng cao chất lượng dịch vụ và cơ sở hạ tầng: Đầu tư cải thiện giao thông, điện nước, hệ thống lưu trú và dịch vụ hỗ trợ tại các điểm du lịch trọng điểm. Thực hiện trong giai đoạn 2023-2025 với nguồn vốn hỗ trợ từ ngân sách tỉnh và các dự án hợp tác công tư.

  3. Phát triển nguồn nhân lực du lịch sinh thái: Tổ chức đào tạo chuyên môn cho hướng dẫn viên, nhân viên dịch vụ và cộng đồng địa phương về kỹ năng phục vụ, bảo vệ môi trường và phát triển du lịch bền vững. Mục tiêu đào tạo ít nhất 200 người trong 2 năm. Chủ thể: Trường Đại học, các trung tâm đào tạo nghề và Sở Du lịch.

  4. Tăng cường sự tham gia của cộng đồng địa phương: Xây dựng các mô hình du lịch cộng đồng, hỗ trợ phát triển homestay, dịch vụ ăn uống và sản phẩm lưu niệm đặc trưng. Đảm bảo phân chia lợi ích công bằng, nâng cao nhận thức bảo vệ tài nguyên. Thực hiện từ năm 2023, phối hợp với các tổ chức phi chính phủ và chính quyền địa phương.

  5. Quản lý và quảng bá du lịch hiệu quả: Xây dựng hệ thống quản lý du lịch sinh thái đồng bộ, tăng cường công tác quảng bá, xúc tiến du lịch trong và ngoài nước, đặc biệt tập trung vào thị trường khách quốc tế. Mục tiêu tăng lượng khách quốc tế lên 20% trong 5 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch: Giúp hoạch định chính sách, quy hoạch phát triển du lịch sinh thái bền vững tại tỉnh Long An và khu vực ĐTM, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và khai thác tài nguyên du lịch.

  2. Doanh nghiệp du lịch và nhà đầu tư: Cung cấp thông tin về tiềm năng, thực trạng và các giải pháp phát triển sản phẩm du lịch sinh thái, giúp doanh nghiệp xây dựng chiến lược kinh doanh phù hợp, đa dạng hóa dịch vụ và nâng cao chất lượng phục vụ.

  3. Cộng đồng địa phương và các tổ chức phi chính phủ: Hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng, nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường và văn hóa bản địa, đồng thời tạo điều kiện tham gia và hưởng lợi từ hoạt động du lịch.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành du lịch: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và thực trạng phát triển du lịch sinh thái tại vùng đất đặc thù Đồng Tháp Mười, góp phần phát triển nghiên cứu khoa học và đào tạo chuyên ngành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch sinh thái khác gì so với du lịch truyền thống?
    Du lịch sinh thái tập trung vào bảo tồn môi trường tự nhiên và văn hóa bản địa, có hoạt động giáo dục nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường, trong khi du lịch truyền thống thường chú trọng giải trí và tham quan mà không nhất thiết quan tâm đến bảo tồn.

  2. Tại sao Đồng Tháp Mười thuộc Long An chưa phát triển du lịch sinh thái hiệu quả?
    Nguyên nhân chính là do thiếu quy hoạch đồng bộ, cơ sở hạ tầng chưa hoàn thiện, nguồn nhân lực hạn chế và sự tham gia của cộng đồng địa phương chưa cao, dẫn đến sản phẩm du lịch chưa đa dạng và chất lượng dịch vụ thấp.

  3. Làm thế nào để cộng đồng địa phương tham gia hiệu quả vào du lịch sinh thái?
    Cần xây dựng các mô hình du lịch cộng đồng, đào tạo kỹ năng, hỗ trợ phát triển dịch vụ homestay, hướng dẫn viên bản địa và đảm bảo phân chia lợi ích công bằng, từ đó tạo động lực cho cộng đồng tham gia và bảo vệ tài nguyên.

  4. Các giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ du lịch sinh thái là gì?
    Bao gồm đào tạo nguồn nhân lực chuyên môn, đầu tư cơ sở hạ tầng, áp dụng công nghệ quản lý hiện đại, tăng cường kiểm soát chất lượng dịch vụ và phát triển sản phẩm đa dạng, phù hợp với nhu cầu khách hàng.

  5. Du lịch sinh thái tại Đồng Tháp Mười có tiềm năng gì nổi bật?
    Khu vực có hệ sinh thái đất ngập nước đa dạng sinh học, các giá trị văn hóa bản địa đặc sắc như mùa nước nổi, nghề truyền thống và lễ hội dân gian, cùng với các điểm du lịch sinh thái đã được công nhận như Khu bảo tồn Láng Sen, tạo nền tảng phát triển du lịch bền vững.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá toàn diện thực trạng khai thác du lịch sinh thái tại khu vực Đồng Tháp Mười thuộc tỉnh Long An, chỉ ra tiềm năng lớn nhưng còn nhiều hạn chế về sản phẩm, dịch vụ và sự tham gia cộng đồng.
  • Đề xuất các giải pháp đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao chất lượng dịch vụ, phát triển nguồn nhân lực và tăng cường quản lý, quảng bá nhằm phát triển du lịch sinh thái bền vững.
  • Nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của du lịch sinh thái trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa bản địa.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương phối hợp thực hiện các giải pháp trong giai đoạn 2023-2025 để nâng cao hiệu quả khai thác du lịch sinh thái.
  • Mời các nhà nghiên cứu, quản lý và doanh nghiệp tiếp tục nghiên cứu, ứng dụng và phát triển các mô hình du lịch sinh thái phù hợp nhằm đưa Long An trở thành điểm đến du lịch sinh thái tiêu biểu của vùng Đồng bằng sông Cửu Long.