Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) được triển khai nhằm phát triển nông nghiệp, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn, đồng thời xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại và bền vững. Trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên, chương trình đã được thực hiện từ năm 2011 đến 2018 với nhiều kết quả tích cực. Cụ thể, số tiêu chí đạt được bình quân trên mỗi xã tăng từ 2,5 tiêu chí năm 2011 lên 10,6 tiêu chí năm 2018; 5 xã đã được công nhận đạt chuẩn NTM; thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn tăng từ 7,8 triệu đồng năm 2011 lên 27 triệu đồng năm 2018, tương đương mức tăng 19,2 triệu đồng/người/năm.

Tuy nhiên, tiến độ xây dựng NTM tại huyện Định Hóa vẫn còn chậm so với các địa phương khác trong tỉnh, nhiều tiềm năng chưa được khai thác hiệu quả, đặc biệt là việc huy động nguồn lực cộng đồng còn hạn chế. Do đó, nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng huy động nguồn lực trong xây dựng NTM trên địa bàn huyện, phân tích những khó khăn, hạn chế và đề xuất các giải pháp phù hợp cho giai đoạn 2020-2025 là rất cần thiết. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào nguồn lực cộng đồng tại huyện Định Hóa, với mục tiêu nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực nhằm thúc đẩy phát triển bền vững nông thôn mới.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác chỉ đạo, điều hành xây dựng NTM tại địa phương, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức và sự tham gia của cộng đồng trong phát triển kinh tế - xã hội nông thôn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết nguồn lực cộng đồng (Community Asset Theory): Nguồn lực cộng đồng bao gồm tài nguyên thiên nhiên, tài sản vật chất, nguồn nhân lực, tài sản xã hội và tài chính. Việc huy động các nguồn lực này là yếu tố then chốt trong phát triển nông thôn bền vững.

  • Mô hình phát triển nông thôn dựa vào cộng đồng (Community-Based Rural Development - CBRD): Phương pháp tiếp cận phát triển dựa trên nội lực và sự tham gia chủ động của cộng đồng, khuyến khích sự tự lực, tự cường và phát huy sức mạnh nội tại của người dân.

  • Khái niệm về sự tham gia cộng đồng (Participation Theory): Sự tham gia được phân thành các lĩnh vực: ra quyết định, thực hiện, hưởng lợi và đánh giá. Các hình thức tham gia gồm đóng góp, tổ chức và trao quyền.

  • Phân tích SWOT: Được sử dụng để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong huy động nguồn lực cộng đồng xây dựng NTM tại huyện Định Hóa.

Các khái niệm chính bao gồm: nguồn lực cộng đồng, huy động nguồn lực, xây dựng nông thôn mới, sự tham gia cộng đồng, phát triển bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng cả số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo thống kê của huyện Định Hóa, các văn bản pháp luật, tài liệu liên quan đến chương trình xây dựng NTM. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực tế tại 3 xã tiêu biểu của huyện (Linh Thông, Phượng Tiến, Sơn Phú) với cỡ mẫu 30 hộ dân và cán bộ xã, thôn.

  • Phương pháp thu thập số liệu: Phương pháp phỏng vấn trực tiếp, bảng hỏi, thu thập ý kiến chuyên gia và tài liệu liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tích so sánh, phân tích SWOT và phương pháp đồ thị để trình bày kết quả. Phân tích số liệu được thực hiện nhằm đánh giá thực trạng huy động nguồn lực, mức độ tham gia của cộng đồng và các khó khăn, hạn chế.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2018-2019, tập trung đánh giá kết quả xây dựng NTM giai đoạn 2011-2018 và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kết quả xây dựng NTM tại huyện Định Hóa giai đoạn 2011-2018:

    • Số tiêu chí đạt bình quân/xã tăng từ 2,5 lên 10,6 tiêu chí.
    • 5 xã đạt chuẩn NTM.
    • Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn tăng từ 7,8 triệu đồng lên 27 triệu đồng, tăng 19,2 triệu đồng/người/năm.
    • Hạ tầng nông thôn được đầu tư nâng cấp, hệ thống chính trị xã hội được củng cố.

  2. Thực trạng huy động nguồn lực cộng đồng:

    • Tổng giá trị huy động nguồn lực xây dựng NTM tại 3 xã nghiên cứu đạt khoảng 24 tỷ đồng tính đến năm 2018.
    • Đóng góp bình quân của người dân khoảng 1,2 triệu đồng/hộ/năm.
    • Các hình thức huy động gồm tiền mặt, ngày công lao động, hiến đất và tài sản vật chất.
    • Sự hiểu biết của người dân về chương trình NTM đạt trên 80%, tuy nhiên mức độ tham gia đóng góp và ý kiến còn hạn chế.

  3. Khó khăn, hạn chế trong huy động nguồn lực:

    • Nhận thức của một bộ phận cán bộ và người dân chưa đầy đủ, dẫn đến sự tham gia chưa cao.
    • Điều kiện kinh tế hộ gia đình còn khó khăn, thu nhập thấp, ảnh hưởng đến khả năng đóng góp.
    • Cơ chế chính sách về huy động nguồn lực chưa cụ thể, thiếu hướng dẫn rõ ràng về quản lý và sử dụng vốn huy động.
    • Việc tổ chức lấy ý kiến người dân chưa hiệu quả, chưa tạo được sự đồng thuận cao.

  4. Phân tích SWOT:

    • Điểm mạnh: Sự quan tâm chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền; tiềm năng tài nguyên thiên nhiên và nhân lực.
    • Điểm yếu: Cơ sở hạ tầng còn hạn chế; nhận thức và năng lực cán bộ chưa đồng đều.
    • Cơ hội: Chính sách hỗ trợ của Nhà nước; sự phát triển kinh tế xã hội chung của tỉnh.
    • Thách thức: Địa hình phức tạp, kinh tế hộ còn khó khăn, sự tham gia cộng đồng chưa đồng đều.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy huyện Định Hóa đã đạt được nhiều thành tựu trong xây dựng NTM, đặc biệt là sự tăng trưởng về thu nhập và cải thiện hạ tầng. Tuy nhiên, việc huy động nguồn lực cộng đồng còn nhiều hạn chế do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. So với các huyện trong tỉnh như Đại Từ và Phú Lương, Định Hóa có mức huy động nguồn lực thấp hơn, phần lớn do điều kiện kinh tế khó khăn và nhận thức chưa đồng đều.

Việc huy động nguồn lực không chỉ là vấn đề tài chính mà còn liên quan đến sự tham gia ý thức của người dân, năng lực cán bộ và cơ chế chính sách hỗ trợ. Các biểu đồ và bảng số liệu minh họa rõ sự chênh lệch về mức đóng góp và sự tham gia giữa các xã, cũng như sự thay đổi theo thời gian.

Nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của việc nâng cao nhận thức, cải thiện cơ chế huy động và quản lý nguồn lực, đồng thời phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng trong xây dựng NTM. Kết quả cũng phù hợp với các nghiên cứu trong nước về phát triển nông thôn dựa vào cộng đồng, nhấn mạnh sự cần thiết của sự tham gia tích cực và bền vững của người dân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng:

    • Thực hiện các chương trình truyền thông đa dạng, phù hợp với đặc điểm dân cư.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ người dân hiểu và tham gia đóng góp lên trên 90% trong giai đoạn 2020-2025.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các tổ chức đoàn thể xã, thôn.

  2. Hoàn thiện cơ chế huy động và quản lý nguồn lực:

    • Ban hành các quy định cụ thể về huy động, quản lý, sử dụng và giám sát nguồn lực cộng đồng.
    • Mục tiêu: Đảm bảo minh bạch, hiệu quả trong sử dụng nguồn lực, giảm thiểu thất thoát.
    • Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo xây dựng NTM huyện, UBND xã.

  3. Phát triển kinh tế hộ gia đình, nâng cao thu nhập:

    • Hỗ trợ đào tạo kỹ thuật, chuyển giao công nghệ, phát triển mô hình sản xuất hiệu quả.
    • Mục tiêu: Tăng thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn lên 35 triệu đồng/năm vào năm 2025.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Nông nghiệp, Trung tâm khuyến nông huyện.

  4. Đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ cơ sở:

    • Tổ chức các lớp tập huấn về kỹ năng vận động, quản lý nguồn lực và xây dựng NTM.
    • Mục tiêu: 100% cán bộ xã, thôn được đào tạo bài bản trước năm 2022.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Tổ chức Huyện ủy, Trung tâm bồi dưỡng chính trị.

  5. Khuyến khích sự tham gia của doanh nghiệp và các tổ chức xã hội:

    • Xây dựng chính sách ưu đãi, tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp đầu tư vào nông thôn.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ trọng vốn đầu tư ngoài ngân sách lên 30% tổng vốn xây dựng NTM.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Kinh tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp:
    Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng NTM, từ đó nâng cao hiệu quả công tác chỉ đạo, điều hành.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn:
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về huy động nguồn lực cộng đồng, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu trong lĩnh vực phát triển nông thôn.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể địa phương:
    Hỗ trợ xây dựng kế hoạch vận động, huy động sự tham gia của người dân, nâng cao vai trò chủ thể của cộng đồng trong phát triển kinh tế xã hội.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư quan tâm đến phát triển nông thôn:
    Hiểu được tiềm năng, cơ chế huy động nguồn lực và các chính sách hỗ trợ để tham gia đầu tư hiệu quả, góp phần phát triển bền vững địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao huy động nguồn lực cộng đồng lại quan trọng trong xây dựng NTM?
    Huy động nguồn lực cộng đồng giúp phát huy nội lực, tăng tính bền vững và sự đồng thuận trong phát triển nông thôn. Ví dụ, đóng góp ngày công, hiến đất giúp giảm chi phí và nâng cao trách nhiệm của người dân.

  2. Những khó khăn chính trong huy động nguồn lực cộng đồng tại huyện Định Hóa là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đầy đủ của cán bộ và người dân, điều kiện kinh tế hộ còn khó khăn, cơ chế chính sách chưa cụ thể và việc tổ chức lấy ý kiến chưa hiệu quả.

  3. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM?
    Cần tăng cường tuyên truyền, tổ chức các cuộc họp dân chủ, minh bạch thông tin và tạo điều kiện cho người dân đóng góp ý kiến, tham gia giám sát.

  4. Vai trò của cán bộ cơ sở trong huy động nguồn lực là gì?
    Cán bộ cơ sở là người vận động, tổ chức thực hiện, giám sát và làm gương trong huy động nguồn lực, đồng thời là cầu nối giữa chính quyền và người dân.

  5. Các giải pháp nào giúp đa dạng hóa nguồn vốn xây dựng NTM?
    Ngoài vốn ngân sách, cần huy động vốn từ cộng đồng, doanh nghiệp, tín dụng và các tổ chức xã hội. Ví dụ, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư và phát triển mô hình kinh tế hợp tác.

Kết luận

  • Huyện Định Hóa đã đạt nhiều kết quả tích cực trong xây dựng NTM giai đoạn 2011-2018, với sự tăng trưởng về tiêu chí đạt chuẩn và thu nhập người dân.
  • Việc huy động nguồn lực cộng đồng còn nhiều hạn chế do nhận thức, điều kiện kinh tế và cơ chế chính sách chưa hoàn thiện.
  • Nghiên cứu đã phân tích chi tiết thực trạng, khó khăn và đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực trong giai đoạn 2020-2025.
  • Các giải pháp tập trung vào nâng cao nhận thức, hoàn thiện cơ chế, phát triển kinh tế hộ, đào tạo cán bộ và khuyến khích sự tham gia của doanh nghiệp.
  • Đề nghị các cấp chính quyền và tổ chức liên quan triển khai đồng bộ các giải pháp để phát huy tối đa nội lực cộng đồng, góp phần xây dựng nông thôn mới bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần tổ chức hội nghị triển khai các giải pháp, xây dựng kế hoạch chi tiết và phân công trách nhiệm cụ thể nhằm thực hiện hiệu quả chương trình xây dựng NTM giai đoạn 2020-2025.