Tổng quan nghiên cứu
Văn hóa doanh nghiệp (VHDN) đóng vai trò then chốt trong sự phát triển bền vững của các tổ chức kinh doanh hiện đại. Theo báo cáo của ngành, các doanh nghiệp có nền văn hóa tích cực thường thu hút và giữ chân nhân tài, đồng thời nâng cao hiệu quả hoạt động và sự hài lòng của khách hàng. Công ty Cổ phần Nông Nghiệp Hùng Hậu (HHA), thành lập năm 2000, là một trong những doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu thực phẩm chế biến sẵn có quy mô lớn tại Việt Nam, với vốn điều lệ tăng từ 20 tỷ đồng lên 187,8 tỷ đồng trong giai đoạn 2012-2017. Mặc dù đã ban hành Sổ tay Văn hóa Doanh nghiệp từ năm 2016, thực trạng văn hóa tại HHA vẫn chưa thấm sâu vào nhận thức và hành động của cán bộ nhân viên, dẫn đến sự thiếu đồng thuận và hiệu quả chưa tối ưu trong hoạt động chung.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng văn hóa doanh nghiệp qua ba cấp độ biểu hiện của Edgar H. Schein và xác định mô hình văn hóa hiện tại của HHA theo công cụ OCAI của Kim S. Cameron và Robert E. Quinn. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại trụ sở công ty tại TP. Hồ Chí Minh, với dữ liệu sơ cấp thu thập từ tháng 12/2017 đến tháng 1/2018 và dữ liệu thứ cấp từ năm 2012 đến 2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đề xuất các giải pháp hoàn thiện văn hóa doanh nghiệp, góp phần nâng cao hiệu quả quản trị và phát triển bền vững cho HHA.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên hai mô hình lý thuyết chính về văn hóa doanh nghiệp. Thứ nhất, mô hình ba cấp độ biểu hiện văn hóa của Edgar H. Schein (2004) phân tích văn hóa qua ba cấp độ: giá trị văn hóa hữu hình (biểu hiện bên ngoài như kiến trúc, nghi lễ, biểu tượng), các giá trị chuẩn mực được tuyên bố (tầm nhìn, sứ mệnh, triết lý kinh doanh) và các quy tắc ngầm định (niềm tin, nhận thức vô thức chi phối hành vi). Thứ hai, công cụ đánh giá OCAI của Kim S. Cameron và Robert E. Quinn (2006) dựa trên khung giá trị cạnh tranh, phân loại văn hóa doanh nghiệp thành bốn loại hình: văn hóa gia đình, văn hóa sáng tạo, văn hóa thị trường và văn hóa cấp bậc. OCAI cho phép xác định loại hình văn hóa chiếm ưu thế hiện tại và mong muốn trong tương lai, giúp doanh nghiệp định hướng phát triển văn hóa phù hợp.
Các khái niệm chính bao gồm: văn hóa doanh nghiệp, ba cấp độ biểu hiện văn hóa, mô hình OCAI, giá trị cốt lõi, tầm nhìn, sứ mệnh, quy tắc ngầm định và các loại hình văn hóa doanh nghiệp.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát bằng bảng câu hỏi dựa trên thang đo Likert, khảo sát trên 153 cán bộ quản lý và nhân viên khối văn phòng của HHA, với thời gian công tác từ 1 năm trở lên. Phương pháp chọn mẫu thuận tiện được áp dụng nhằm đảm bảo tính khả thi và đại diện cho nhóm đối tượng nghiên cứu.
Dữ liệu sơ cấp được xử lý bằng phần mềm SPSS, kiểm định độ tin cậy thang đo bằng chỉ số Cronbach alpha, tính toán trung bình và độ lệch chuẩn cho các biến quan sát. Dữ liệu khảo sát OCAI được phân tích bằng cách tính điểm trung bình cho từng loại hình văn hóa ở hiện tại và tương lai, kết quả được biểu diễn trên biểu đồ radar để nhận diện mô hình văn hóa chiếm ưu thế.
Dữ liệu thứ cấp gồm báo cáo thường niên, sổ tay văn hóa doanh nghiệp, các tài liệu nội bộ từ năm 2012 đến 2017 được sử dụng để bổ sung và đối chiếu kết quả khảo sát. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 12/2017 đến tháng 1/2018 cho thu thập dữ liệu sơ cấp, phân tích và báo cáo kết quả.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Giá trị văn hóa hữu hình: Trung bình các giá trị hữu hình đạt 3,81 trên thang 5, trong đó hệ thống cơ sở vật chất được đánh giá cao nhất với 3,98 điểm, thể hiện sự đầu tư hiện đại và phù hợp với nhu cầu công việc. Tuy nhiên, truyền thống và giai thoại công ty được phổ biến kém nhất với 3,35 điểm, cho thấy thiếu sự lan tỏa giá trị lịch sử và niềm tự hào văn hóa.
Giá trị chuẩn mực được tuyên bố: Trung bình đạt 3,82 điểm, trong đó triết lý kinh doanh tập trung vào khách hàng, người lao động và cộng đồng xã hội được đánh giá cao (3,91 điểm). Tầm nhìn đến năm 2025 hướng đến vị trí top 100 doanh nghiệp nông nghiệp Đông Nam Á được nhân viên đồng thuận. Tuy nhiên, một số giá trị như trách nhiệm xã hội và môi trường có điểm thấp hơn (3,64 điểm), cho thấy cần tăng cường nhận thức và hành động thực tế.
Mô hình văn hóa doanh nghiệp theo OCAI: Kết quả khảo sát cho thấy văn hóa gia đình (Clan culture) chiếm ưu thế hiện tại với điểm trung bình cao nhất, phản ánh môi trường làm việc thân thiện, hỗ trợ và gắn bó. Văn hóa sáng tạo (Adhocracy culture) được mong muốn tăng lên trong tương lai nhằm thúc đẩy đổi mới và sáng tạo. Văn hóa cấp bậc và văn hóa thị trường có điểm thấp hơn, cho thấy nhân viên mong muốn giảm bớt tính quan liêu và cạnh tranh khốc liệt.
Thực trạng nhân sự và thu nhập: Tổng số nhân sự giảm từ 767 người năm 2012 xuống còn 547 người năm 2017, trong khi thu nhập bình quân tăng từ 4 triệu đồng lên 6 triệu đồng/tháng, phản ánh sự chuyển đổi cơ cấu lao động và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy HHA đã xây dựng được nền tảng văn hóa doanh nghiệp với các giá trị hữu hình và chuẩn mực được tuyên bố tương đối rõ ràng, góp phần tạo nên bản sắc riêng và sự gắn kết nội bộ. Tuy nhiên, sự thiếu phổ biến các giai thoại và truyền thống làm giảm hiệu quả lan tỏa văn hóa sâu sắc trong tổ chức. Việc văn hóa gia đình chiếm ưu thế phù hợp với đặc điểm công ty có lực lượng lao động trẻ, trình độ đại học chiếm đa số và mong muốn môi trường làm việc thân thiện, hỗ trợ.
So sánh với các nghiên cứu trong ngành, việc mong muốn tăng cường văn hóa sáng tạo phù hợp với xu hướng đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp hiện đại, giúp nâng cao năng lực cạnh tranh. Tuy nhiên, sự giảm sút về số lượng nhân sự và thu nhập tăng không đồng đều cũng đặt ra thách thức trong việc duy trì sự ổn định và phát triển bền vững.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ radar thể hiện sự phân bố các loại hình văn hóa hiện tại và mong muốn, bảng thống kê điểm trung bình các giá trị văn hóa hữu hình và chuẩn mực, cũng như biểu đồ tăng trưởng doanh thu và thu nhập bình quân qua các năm.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường truyền thông và phổ biến giá trị lịch sử, truyền thống công ty: Xây dựng các chương trình kể chuyện, truyền thông nội bộ về lịch sử và giai thoại công ty nhằm khơi dậy niềm tự hào và sự gắn kết văn hóa. Mục tiêu tăng điểm đánh giá truyền thống lên ít nhất 4,0 trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Truyền thông và Ban Lãnh đạo.
Phát triển văn hóa sáng tạo và đổi mới: Tổ chức các khóa đào tạo, workshop về sáng tạo, khuyến khích nhân viên đề xuất ý tưởng mới, áp dụng công nghệ mới trong sản xuất và quản lý. Mục tiêu tăng điểm OCAI về văn hóa sáng tạo lên 20% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Đào tạo và Phòng Nghiên cứu & Phát triển.
Cải thiện hệ thống khen thưởng và công nhận thành tích: Xây dựng cơ chế khen thưởng minh bạch, công bằng, không chỉ dựa trên lương thưởng mà còn dựa trên sự đóng góp văn hóa và sáng tạo. Mục tiêu nâng cao sự hài lòng nhân viên về chính sách khen thưởng lên 85% trong khảo sát nội bộ. Chủ thể thực hiện: Phòng Nhân sự và Ban Giám đốc.
Tăng cường trách nhiệm xã hội và bảo vệ môi trường: Mở rộng các chương trình thiện nguyện, bảo vệ môi trường, đồng thời truyền thông mạnh mẽ hơn về các hoạt động này để nâng cao nhận thức và sự tham gia của nhân viên. Mục tiêu tăng điểm đánh giá trách nhiệm xã hội lên 4,0 trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Truyền thông và Ban Lãnh đạo.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Ban lãnh đạo doanh nghiệp: Nhận diện thực trạng văn hóa doanh nghiệp, từ đó xây dựng chiến lược phát triển văn hóa phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản trị và phát triển bền vững.
Phòng nhân sự và đào tạo: Áp dụng các giải pháp đề xuất để thiết kế chương trình đào tạo, phát triển văn hóa nội bộ, cải thiện môi trường làm việc và chính sách khen thưởng.
Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh: Tham khảo mô hình kết hợp ba cấp độ biểu hiện văn hóa của Schein và công cụ OCAI trong nghiên cứu văn hóa doanh nghiệp thực tiễn tại Việt Nam.
Các doanh nghiệp trong ngành nông nghiệp và chế biến thực phẩm: Học hỏi kinh nghiệm xây dựng và hoàn thiện văn hóa doanh nghiệp trong bối cảnh đặc thù ngành, từ đó áp dụng phù hợp với tổ chức mình.
Câu hỏi thường gặp
Văn hóa doanh nghiệp là gì và tại sao quan trọng?
Văn hóa doanh nghiệp là hệ thống các giá trị, chuẩn mực và hành vi chi phối hoạt động của tổ chức. Nó tạo nên bản sắc riêng, ảnh hưởng đến hiệu quả làm việc, sự gắn kết nhân viên và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp.Ba cấp độ biểu hiện văn hóa của Edgar H. Schein gồm những gì?
Ba cấp độ gồm: giá trị văn hóa hữu hình (kiến trúc, nghi lễ, biểu tượng), các giá trị chuẩn mực được tuyên bố (tầm nhìn, sứ mệnh, triết lý kinh doanh) và các quy tắc ngầm định (niềm tin, nhận thức vô thức).Mô hình OCAI giúp gì cho doanh nghiệp?
OCAI giúp đánh giá loại hình văn hóa doanh nghiệp hiện tại và mong muốn, từ đó xác định điểm mạnh, điểm yếu và định hướng phát triển văn hóa phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả tổ chức.Làm thế nào để tăng cường văn hóa sáng tạo trong doanh nghiệp?
Thông qua đào tạo, khuyến khích đổi mới, tạo môi trường làm việc linh hoạt, công nhận và khen thưởng các sáng kiến, đồng thời giảm bớt các rào cản quan liêu.Tại sao truyền thống và giai thoại công ty lại quan trọng?
Truyền thống và giai thoại giúp lan tỏa giá trị văn hóa sâu sắc, tạo niềm tự hào và sự gắn kết giữa các thành viên, góp phần duy trì và phát triển văn hóa doanh nghiệp bền vững.
Kết luận
- Văn hóa doanh nghiệp tại Công ty Cổ phần Nông Nghiệp Hùng Hậu đã được xây dựng với nền tảng giá trị hữu hình và chuẩn mực được tuyên bố rõ ràng, tuy nhiên vẫn còn hạn chế trong việc phổ biến truyền thống và giai thoại.
- Văn hóa gia đình chiếm ưu thế hiện tại, trong khi văn hóa sáng tạo được mong muốn phát triển nhằm thúc đẩy đổi mới và nâng cao năng lực cạnh tranh.
- Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường truyền thông giá trị lịch sử, phát triển văn hóa sáng tạo, cải thiện hệ thống khen thưởng và nâng cao trách nhiệm xã hội.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 12-24 tháng, theo dõi và đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp.
- Khuyến khích Ban lãnh đạo và phòng nhân sự áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng văn hóa doanh nghiệp bền vững, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động và phát triển lâu dài của công ty.