Tổng quan nghiên cứu

Phá sản doanh nghiệp (DN) là hiện tượng kinh tế khách quan, phản ánh sự đào thải các DN yếu kém trong nền kinh tế thị trường. Theo báo cáo của ngành, tỷ lệ DN mất khả năng thanh toán và bị tuyên bố phá sản tại Việt Nam ngày càng gia tăng, gây ra xung đột lợi ích gay gắt giữa chủ nợ và con nợ. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ cơ chế điều hòa xung đột lợi ích giữa chủ nợ và con nợ thông qua thủ tục thanh lý tài sản (TLTS) theo pháp luật phá sản Việt Nam, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả thu hồi nợ và bảo vệ quyền lợi các bên liên quan. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật phá sản hiện hành tại Việt Nam từ năm 2014 đến nay, với trọng tâm là thủ tục TLTS trong vụ việc phá sản DN, hợp tác xã (HTX) mất khả năng thanh toán. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh, giảm thiểu rủi ro pháp lý và kinh tế, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia thông qua việc điều hòa hài hòa lợi ích giữa các chủ thể trong vụ việc phá sản.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về pháp luật phá sản và quản lý xung đột lợi ích, bao gồm:

  • Lý thuyết về xung đột lợi ích: Phân tích bản chất và các dạng xung đột lợi ích giữa chủ nợ và con nợ trong vụ việc phá sản, từ đó xác định các yếu tố cần điều hòa để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên.
  • Mô hình thủ tục phá sản: Phân biệt thủ tục phá sản phi chính thức và chính thức, trong đó thủ tục TLTS là một phần quan trọng của thủ tục phá sản chính thức nhằm thu hồi và phân chia tài sản phá sản.
  • Khái niệm sản nghiệp phá sản: Định nghĩa và phân loại tài sản thuộc sản nghiệp phá sản, làm cơ sở cho việc bảo toàn, phát triển và thanh lý tài sản trong thủ tục phá sản.
  • Nguyên tắc ưu tiên thanh toán nợ: Phân loại chủ nợ theo tính chất khoản nợ (có bảo đảm, không có bảo đảm, bảo đảm pháp định, bảo đảm theo thỏa thuận) và quy định thứ tự ưu tiên thanh toán nhằm đảm bảo công bằng giữa các chủ nợ.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phân tích, tổng hợp: Thu thập và hệ thống hóa các quy định pháp luật, tài liệu khoa học, báo cáo thực tiễn liên quan đến thủ tục TLTS và điều hòa xung đột lợi ích.
  • So sánh pháp luật: Đối chiếu quy định pháp luật phá sản Việt Nam với một số quốc gia như Hoa Kỳ, Nhật Bản, Liên bang Nga, Đức để rút ra bài học kinh nghiệm.
  • Phân tích thực trạng: Đánh giá hiệu quả thi hành pháp luật phá sản Việt Nam từ năm 2014 đến nay, tập trung vào thủ tục TLTS và các vấn đề phát sinh trong thực tiễn.
  • Phân tích lịch sử: Nghiên cứu quá trình hình thành và phát triển pháp luật phá sản Việt Nam để nhận diện các điểm mạnh, hạn chế.
  • Tổng kết kinh nghiệm: Đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi dựa trên kết quả phân tích thực trạng và so sánh quốc tế.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm văn bản pháp luật, báo cáo của cơ quan nhà nước, các công trình nghiên cứu khoa học, số liệu thống kê về phá sản DN tại Việt Nam. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các vụ việc phá sản DN, HTX được xử lý từ năm 2015 đến nay. Phương pháp chọn mẫu là chọn lọc các vụ việc tiêu biểu có liên quan đến thủ tục TLTS. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy định pháp luật về thủ tục TLTS còn nhiều bất cập: Luật Phá sản 2014 quy định thủ tục TLTS sau khi có quyết định tuyên bố phá sản, nhưng thực tế thời gian giải quyết kéo dài trung bình khoảng 12-18 tháng, gây thiệt hại về giá trị tài sản thu hồi. Tỷ lệ thu hồi nợ qua thủ tục TLTS chỉ đạt khoảng 40-50% tổng số nợ, thấp hơn nhiều so với kỳ vọng của chủ nợ.

  2. Xung đột lợi ích giữa chủ nợ và con nợ chưa được điều hòa hiệu quả: Trong các vụ phá sản, con nợ thường có hành vi tẩu tán tài sản hoặc làm giảm giá trị sản nghiệp phá sản, trong khi chủ nợ không có đủ công cụ pháp lý để ngăn chặn kịp thời. Khoảng 60% vụ việc có dấu hiệu tranh chấp về tài sản phá sản giữa các bên.

  3. Vai trò của Hội nghị chủ nợ (HNCN) và Quản tài viên (QTV) còn hạn chế: HNCN là nơi tập thể chủ nợ quyết định phương án xử lý tài sản, nhưng tỷ lệ HNCN không thành hoặc không thông qua được nghị quyết lên tới 30%. QTV và doanh nghiệp quản lý thanh lý tài sản (DNQLTLTS) chưa phát huy hết vai trò chuyên môn, dẫn đến việc thanh lý tài sản không đạt hiệu quả tối ưu.

  4. Chưa có cơ chế bảo vệ quyền lợi con nợ nhân đạo và tạo điều kiện phục hồi: Mặc dù pháp luật có quy định tài sản loại trừ và ưu tiên bảo vệ quyền lợi người lao động, nhưng trong thực tế, con nợ ít có cơ hội phục hồi do thủ tục phục hồi phức tạp và tỷ lệ thành công thấp dưới 20%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do quy định pháp luật còn thiếu đồng bộ, chưa có cơ chế giám sát chặt chẽ và chưa phát huy vai trò của các chủ thể trung gian như QTV. So với các quốc gia như Nhật Bản, Hoa Kỳ, nơi QTV được đào tạo chuyên sâu và có quyền hạn rộng hơn, Việt Nam còn nhiều điểm cần cải thiện. Việc kéo dài thời gian TLTS làm giảm giá trị tài sản do biến động thị trường và chi phí quản lý tăng cao. Biểu đồ so sánh tỷ lệ thu hồi nợ qua TLTS giữa Việt Nam và một số nước cho thấy Việt Nam thấp hơn khoảng 15-20%.

Việc điều hòa xung đột lợi ích giữa chủ nợ và con nợ thông qua thủ tục TLTS có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp, đảm bảo công bằng giữa các chủ nợ và tạo điều kiện cho con nợ rút lui có trật tự khỏi thị trường. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, cần hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực thực thi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy định pháp luật về thủ tục TLTS: Rà soát, sửa đổi các quy định liên quan đến trình tự, thời hạn giải quyết thủ tục TLTS nhằm rút ngắn thời gian xử lý xuống còn khoảng 6-9 tháng. Cơ quan lập pháp và Bộ Tư pháp cần phối hợp thực hiện trong vòng 1-2 năm.

  2. Tăng cường vai trò và năng lực của Quản tài viên và DNQLTLTS: Xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu, cấp chứng chỉ hành nghề bắt buộc cho QTV; nâng cao tiêu chuẩn hoạt động của DNQLTLTS. Bộ Tư pháp và các trường đại học luật nên phối hợp triển khai trong 3 năm tới.

  3. Tăng cường giám sát và xử lý nghiêm các hành vi tẩu tán tài sản: Cơ quan thi hành án dân sự (CQTHADS) phối hợp với Tòa án và cơ quan điều tra để phát hiện, ngăn chặn kịp thời các hành vi làm giảm giá trị tài sản phá sản. Thực hiện ngay trong năm đầu tiên.

  4. Khuyến khích áp dụng thủ tục phục hồi DN: Đơn giản hóa thủ tục phục hồi, tăng cường hỗ trợ pháp lý và tài chính cho DN có khả năng phục hồi nhằm giảm số vụ phải áp dụng TLTS. Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với Bộ Tư pháp thực hiện trong 3 năm.

  5. Tuyên truyền, phổ biến pháp luật phá sản: Tăng cường truyền thông, tập huấn cho các chủ thể liên quan về quyền và nghĩa vụ trong thủ tục phá sản, đặc biệt là thủ tục TLTS. Các cơ quan quản lý nhà nước và hiệp hội DN phối hợp triển khai thường xuyên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà lập pháp và cơ quan quản lý nhà nước: Sử dụng luận văn để hoàn thiện chính sách, pháp luật phá sản, nâng cao hiệu quả quản lý và điều hành hoạt động phá sản tại Việt Nam.

  2. Tòa án và cơ quan thi hành án dân sự: Áp dụng các kiến thức và giải pháp đề xuất để nâng cao chất lượng giải quyết vụ việc phá sản, đặc biệt là thủ tục TLTS.

  3. Quản tài viên, doanh nghiệp quản lý thanh lý tài sản: Nâng cao nhận thức, kỹ năng chuyên môn và thực tiễn quản lý, thanh lý tài sản phá sản theo quy định pháp luật mới.

  4. Doanh nghiệp và chủ nợ: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và quy trình thủ tục phá sản để chủ động tham gia, bảo vệ quyền lợi trong các vụ việc phá sản.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thủ tục thanh lý tài sản trong phá sản là gì?
    Thủ tục TLTS là quá trình thu hồi, bán tài sản còn lại của DN, HTX bị tuyên bố phá sản nhằm thanh toán nợ cho các chủ nợ theo thứ tự ưu tiên. Ví dụ, tài sản được bán đấu giá công khai dưới sự giám sát của QTV.

  2. Ai là chủ thể thực hiện thủ tục TLTS?
    Chủ thể chính là Quản tài viên (QTV) hoặc doanh nghiệp quản lý thanh lý tài sản (DNQLTLTS) được Tòa án chỉ định, có chuyên môn và chịu sự giám sát của cơ quan thi hành án dân sự.

  3. Làm thế nào để bảo vệ quyền lợi của chủ nợ trong thủ tục TLTS?
    Chủ nợ có quyền tham gia Hội nghị chủ nợ, yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp bảo toàn tài sản, giám sát quá trình thanh lý và được ưu tiên thanh toán theo quy định pháp luật.

  4. Thủ tục TLTS có ảnh hưởng thế nào đến con nợ?
    Thủ tục TLTS giúp con nợ được giải phóng khỏi nghĩa vụ trả nợ khi tài sản đã được thanh lý, đồng thời tạo điều kiện cho con nợ rút lui khỏi thị trường một cách có trật tự và nhân đạo.

  5. Tại sao thủ tục TLTS ở Việt Nam còn kéo dài và hiệu quả thấp?
    Nguyên nhân do quy định pháp luật chưa đồng bộ, năng lực QTV và DNQLTLTS hạn chế, thiếu giám sát chặt chẽ và các hành vi tẩu tán tài sản chưa được xử lý kịp thời.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ cơ chế điều hòa xung đột lợi ích giữa chủ nợ và con nợ thông qua thủ tục thanh lý tài sản theo pháp luật phá sản Việt Nam.
  • Phân tích thực trạng cho thấy nhiều hạn chế trong quy định và thực thi thủ tục TLTS, ảnh hưởng đến hiệu quả thu hồi nợ và quyền lợi các bên.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực QTV, tăng cường giám sát và khuyến khích phục hồi DN nhằm cải thiện hiệu quả thủ tục TLTS.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh, thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng sớm triển khai các giải pháp trong vòng 1-3 năm để nâng cao hiệu quả pháp luật phá sản tại Việt Nam.

Hãy tiếp cận và áp dụng các kiến thức, giải pháp trong luận văn để góp phần hoàn thiện pháp luật phá sản, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của chủ nợ và con nợ, đồng thời thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội ổn định và bền vững.