Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2010-2020 đã tạo ra những chuyển biến tích cực trên nhiều mặt kinh tế - xã hội và môi trường ở các vùng nông thôn Việt Nam. Tại huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình, một địa bàn ven biển có vị trí chiến lược về chính trị, kinh tế và an ninh quốc phòng, quá trình xây dựng NTM đã góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội ổn định. Tổng nguồn vốn huy động cho xây dựng NTM trên địa bàn huyện trong 9 năm đạt khoảng 2.249 tỷ đồng, trong đó nhân dân đóng góp chiếm 36,4%. Qua đó, huyện đã đầu tư xây dựng hệ thống hạ tầng giao thông, thủy lợi, trường học và các thiết chế văn hóa, làm thay đổi diện mạo nông thôn theo hướng hiện đại và bền vững.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá toàn diện quá trình xây dựng NTM ở huyện Tiền Hải trong giai đoạn 2010-2020, bao gồm đánh giá quy hoạch, triển khai thực hiện và tác động đến phát triển kinh tế - xã hội, từ đó đề xuất phương hướng và giải pháp phát triển bền vững đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào toàn huyện Tiền Hải, đặc biệt là xã Tây Sơn và thị trấn Tiền Hải, với mục đích cung cấp cơ sở khoa học cho việc nâng cao chất lượng xây dựng NTM, góp phần phát triển kinh tế nông thôn và cải thiện đời sống người dân.

Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh huyện Tiền Hải đang chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ, đồng thời nâng cao chất lượng các tiêu chí NTM, hướng tới xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu và thông minh, phù hợp với xu thế phát triển bền vững và hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về phát triển nông thôn mới, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển kinh tế nông thôn bền vững: Nhấn mạnh sự kết hợp hài hòa giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và nâng cao đời sống xã hội, tạo nền tảng cho sự phát triển lâu dài của vùng nông thôn.
  • Mô hình xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí quốc gia: Bao gồm 9 tiêu chí chính như quy hoạch, giao thông, thủy lợi, điện, y tế - văn hóa - giáo dục, sản xuất, môi trường, an ninh trật tự xã hội và chỉ đạo xây dựng NTM.
  • Khái niệm nông thôn mới kiểu mẫu và nông thôn mới thông minh: Tập trung nâng cao chất lượng đời sống, phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị, ứng dụng công nghệ số và quản lý hiệu quả tài nguyên, môi trường.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: quy hoạch xây dựng NTM, huy động nguồn lực, tác động kinh tế - xã hội, phát triển bền vững, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, và quản lý môi trường nông thôn.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu thống kê từ Chi cục Thống kê huyện Tiền Hải, Tổng cục Thống kê, các báo cáo của địa phương và khảo sát thực địa tại xã Tây Sơn và thị trấn Tiền Hải.
  • Phương pháp điều tra, khảo sát: Khảo sát ý kiến người dân, cán bộ quản lý và các bên liên quan về quá trình xây dựng NTM, mức độ tham gia và nhận thức về chương trình.
  • Phương pháp phân tích thống kê: Phân tích số liệu về huy động vốn, tỷ lệ xã đạt chuẩn, tốc độ tăng trưởng kinh tế, cơ cấu lao động, tỷ lệ hộ nghèo, thu nhập bình quân đầu người.
  • Phương pháp phân tích tổng hợp và chuyên gia: Đánh giá toàn diện các kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân, dựa trên ý kiến chuyên gia và so sánh với các nghiên cứu tương tự.
  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích giai đoạn 2010-2020, với dự báo và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2025 và định hướng đến năm 2030.

Cỡ mẫu khảo sát đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan, phương pháp chọn mẫu theo nguyên tắc ngẫu nhiên có trọng số nhằm đảm bảo độ tin cậy và tính khách quan của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hoàn thành quy hoạch và đạt chuẩn NTM: Đến năm 2019, 100% xã trên địa bàn huyện Tiền Hải (34/34 xã) đã hoàn thành xây dựng NTM, trong đó có 2 xã đạt chuẩn NTM nâng cao và 4 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu. Tất cả 9 tiêu chí NTM cấp huyện đều đạt 100%, bao gồm quy hoạch, giao thông, thủy lợi, điện, y tế - văn hóa - giáo dục, sản xuất, môi trường, an ninh trật tự xã hội và chỉ đạo xây dựng NTM.

  2. Huy động nguồn lực hiệu quả: Tổng nguồn vốn huy động cho xây dựng NTM đạt 2.249 tỷ đồng, trong đó ngân sách nhà nước chiếm 63,6%, còn lại 36,4% là đóng góp của nhân dân và các nguồn khác. Tỷ lệ người dân tham gia xây dựng NTM tăng từ 65% năm 2011 lên 85% năm 2019, thể hiện sự đồng thuận và chủ động của cộng đồng.

  3. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế tích cực: Tỷ trọng ngành nông, lâm nghiệp và thủy sản giảm từ 31,9% năm 2015 xuống 25,8% năm 2018, trong khi ngành công nghiệp - xây dựng tăng từ 32,8% lên 38,3%, ngành dịch vụ tăng nhẹ từ 35,3% lên 35,9%. Tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân giai đoạn 2017-2020 đạt trên 13%/năm, cao hơn mức bình quân chung của tỉnh.

  4. Cải thiện đời sống xã hội và môi trường: Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 10,7% năm 2010 xuống còn 2,57% năm 2019; thu nhập bình quân đầu người tăng từ 19,87 triệu đồng năm 2010 lên 43,7 triệu đồng năm 2019; tỷ lệ lao động có việc làm đạt 98%. Hệ thống hạ tầng xã hội như trường học, trạm y tế, nhà văn hóa được đầu tư đồng bộ. Công tác bảo vệ môi trường được chú trọng với 80% xã có khu xử lý rác thải sinh hoạt, tuy nhiên vẫn còn tồn tại ô nhiễm từ các khu công nghiệp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy xây dựng NTM tại huyện Tiền Hải đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông thôn. Việc huy động nguồn lực đa dạng, đặc biệt là sự tham gia tích cực của người dân, đã tạo nên sức mạnh tổng hợp cho chương trình. Các chỉ tiêu xã hội như giảm nghèo, nâng cao thu nhập và cải thiện hạ tầng xã hội được cải thiện rõ rệt, phù hợp với mục tiêu nâng cao đời sống vật chất và tinh thần.

Tuy nhiên, một số hạn chế vẫn tồn tại như quy hoạch sản xuất chưa sát thực tế, năng lực cán bộ cơ sở còn hạn chế, công tác quản lý và giám sát chưa đồng bộ, và các vấn đề môi trường chưa được xử lý triệt để. So sánh với các nghiên cứu trong ngành, những khó khăn này là phổ biến ở nhiều địa phương khi triển khai xây dựng NTM, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu và hội nhập kinh tế quốc tế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM theo năm, cơ cấu kinh tế qua các năm, tỷ lệ hộ nghèo và thu nhập bình quân đầu người, cũng như bảng tổng hợp nguồn vốn huy động và tỷ lệ tham gia của người dân. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ nét tiến trình và hiệu quả của chương trình xây dựng NTM tại huyện Tiền Hải.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác quy hoạch và quản lý đất đai: Thành lập tổ rà soát quy hoạch cấp huyện để cập nhật, điều chỉnh các danh mục hạ tầng thiết yếu, đảm bảo tính thống nhất và khả thi. Xác định rõ vị trí sử dụng đất, tăng cường ứng dụng công nghệ trong quản lý đất đai, đồng thời thu hút đầu tư thông qua chính sách ưu đãi và cải cách thủ tục hành chính. Thời gian thực hiện: 2021-2023; chủ thể: UBND huyện phối hợp các phòng ban liên quan.

  2. Phát triển nông thôn mới kiểu mẫu và thông minh: Đẩy mạnh xây dựng xã NTM kiểu mẫu theo bộ tiêu chí mới, tập trung nâng cao chất lượng đời sống, phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị, ứng dụng công nghệ số trong quản lý và sản xuất. Triển khai hạ tầng số như phủ sóng internet băng thông rộng, hỗ trợ người dân tiếp cận công nghệ. Thời gian: 2021-2025; chủ thể: Ban chỉ đạo xây dựng NTM huyện, các xã.

  3. Huy động và sử dụng hiệu quả nguồn lực: Tăng cường vận động nhân dân, doanh nghiệp và các nguồn vốn xã hội hóa tham gia xây dựng NTM, đồng thời công khai minh bạch các khoản đóng góp, tránh huy động quá sức dân. Khuyến khích hợp tác công tư trong đầu tư hạ tầng và phát triển sản xuất. Thời gian: liên tục; chủ thể: UBND huyện, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội.

  4. Nâng cao năng lực cán bộ và công tác tuyên truyền: Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ chuyên trách xây dựng NTM, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cán bộ, đảng viên và người dân về vai trò chủ thể trong xây dựng NTM. Tăng cường tuyên truyền đa dạng, sáng tạo, gắn với các phong trào thi đua và cuộc vận động lớn. Thời gian: 2021-2023; chủ thể: Ban Tuyên giáo, các cơ quan truyền thông, UBND các cấp.

  5. Bảo vệ môi trường và phát triển bền vững: Tăng cường kiểm tra, giám sát việc xử lý chất thải, đặc biệt tại các khu công nghiệp; xây dựng các khu xử lý nước thải tập trung; phát triển mô hình nông nghiệp sạch, hữu cơ; nâng cao ý thức bảo vệ môi trường trong cộng đồng. Thời gian: 2021-2025; chủ thể: Phòng Tài nguyên Môi trường, các xã, doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về nông nghiệp và phát triển nông thôn: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển NTM phù hợp với điều kiện địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý và chỉ đạo.

  2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực phát triển nông thôn, kinh tế nông nghiệp: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, phân tích các mô hình xây dựng NTM, tác động kinh tế - xã hội và môi trường, cũng như đề xuất giải pháp phát triển bền vững.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp chế biến và dịch vụ nông thôn: Hiểu rõ bối cảnh phát triển, cơ hội và thách thức tại huyện Tiền Hải, từ đó đưa ra quyết định đầu tư phù hợp, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

  4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội tại địa phương: Nâng cao nhận thức về vai trò chủ thể trong xây dựng NTM, tham gia tích cực vào các hoạt động phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và bảo vệ môi trường, góp phần xây dựng nông thôn văn minh, hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới có tác động như thế nào đến đời sống người dân huyện Tiền Hải?
    Xây dựng NTM đã nâng cao thu nhập bình quân đầu người từ 19,87 triệu đồng năm 2010 lên 43,7 triệu đồng năm 2019, giảm tỷ lệ hộ nghèo từ 10,7% xuống còn 2,57%. Hạ tầng xã hội như trường học, y tế được cải thiện, đời sống vật chất và tinh thần của người dân được nâng cao rõ rệt.

  2. Nguồn lực huy động cho xây dựng NTM ở huyện Tiền Hải đến đâu?
    Tổng nguồn vốn huy động đạt khoảng 2.249 tỷ đồng trong 9 năm, trong đó ngân sách nhà nước chiếm 63,6%, còn lại 36,4% là đóng góp của nhân dân và các nguồn khác. Tỷ lệ người dân tham gia xây dựng NTM tăng từ 65% năm 2011 lên 85% năm 2019.

  3. Những khó khăn chính trong quá trình xây dựng NTM tại huyện Tiền Hải là gì?
    Bao gồm năng lực cán bộ cơ sở còn hạn chế, quy hoạch sản xuất chưa sát thực tế, công tác quản lý và giám sát chưa đồng bộ, một số công trình chậm tiến độ, và các vấn đề môi trường như ô nhiễm từ khu công nghiệp chưa được xử lý triệt để.

  4. Huyện Tiền Hải đã áp dụng những mô hình phát triển nông thôn mới nào?
    Huyện đã xây dựng các xã đạt chuẩn NTM nâng cao và kiểu mẫu, phát triển các khu công nghiệp, cụm công nghiệp, ứng dụng khoa học kỹ thuật trong sản xuất nông nghiệp, đồng thời triển khai các mô hình xử lý rác thải sinh hoạt và phát triển dịch vụ.

  5. Lộ trình phát triển nông thôn mới trong giai đoạn tới của huyện Tiền Hải ra sao?
    Huyện phấn đấu đến năm 2025 có thêm 8 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu, tập trung phát triển nông thôn mới thông minh với ứng dụng công nghệ số, nâng cao chất lượng các tiêu chí NTM, phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị và bảo vệ môi trường bền vững.

Kết luận

  • Huyện Tiền Hải đã hoàn thành xây dựng NTM với 100% xã đạt chuẩn, trong đó có xã nâng cao và kiểu mẫu, tạo nền tảng phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
  • Tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh, thu nhập bình quân đầu người tăng gấp hơn 2 lần trong 10 năm, hạ tầng xã hội và môi trường được cải thiện đáng kể.
  • Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ, phát triển sản xuất hàng hóa tập trung, thu hút đầu tư hiệu quả.
  • Vẫn còn tồn tại hạn chế về quy hoạch, năng lực cán bộ, quản lý và bảo vệ môi trường cần được khắc phục kịp thời.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm về quy hoạch, phát triển nông thôn kiểu mẫu và thông minh, huy động nguồn lực, nâng cao năng lực cán bộ và bảo vệ môi trường để phát triển bền vững đến năm 2025 và 2030.

Tiếp tục triển khai nghiên cứu, giám sát và đánh giá định kỳ để điều chỉnh chính sách và kế hoạch phù hợp, đồng thời kêu gọi sự tham gia tích cực của cộng đồng và các bên liên quan nhằm xây dựng nông thôn mới ngày càng phát triển, hiện đại và bền vững.