Tổng quan nghiên cứu

Phát triển bền vững là một trong những mục tiêu chiến lược quan trọng của các quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Tỉnh Đồng Nai, nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, với dân số trên 2 triệu người và tốc độ đô thị hóa cao, đã có những bước phát triển kinh tế ấn tượng trong giai đoạn 2015-2019. Tổng sản phẩm trên địa bàn tỉnh (GRDP) bình quân hàng năm tăng 8,12%, quy mô GRDP năm 2020 đạt gần 400 nghìn tỷ đồng, gấp 1,7 lần so với năm 2015. Tuy nhiên, sự phát triển này vẫn còn tồn tại nhiều thách thức về tính bền vững, đặc biệt là sự mất cân đối giữa các trụ cột kinh tế, xã hội và môi trường.

Nghiên cứu tập trung đánh giá mức độ phát triển bền vững của tỉnh Đồng Nai trong giai đoạn 2015-2019, dựa trên bộ chỉ tiêu giám sát phát triển bền vững địa phương giai đoạn 2013-2020 do Chính phủ ban hành. Mục tiêu cụ thể bao gồm hệ thống hóa cơ sở lý luận, đo lường mức độ phát triển bền vững qua các chỉ tiêu kinh tế, xã hội và môi trường, phân tích các chính sách thúc đẩy phát triển bền vững, đồng thời đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp cho giai đoạn tiếp theo 2021-2026. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn tỉnh Đồng Nai, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo thống kê chính thức và khảo sát ý kiến chuyên gia.

Việc đánh giá mức độ phát triển bền vững của Đồng Nai không chỉ giúp nhận diện các điểm mạnh, điểm yếu trong quá trình phát triển mà còn góp phần định hướng chính sách phát triển kinh tế - xã hội hài hòa với bảo vệ môi trường, đảm bảo công bằng xã hội và phát triển bền vững lâu dài cho tỉnh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng các lý thuyết và mô hình phát triển bền vững phổ biến, trong đó có:

  • Khái niệm phát triển bền vững của WCED (1987): Phát triển bền vững là sự phát triển đáp ứng nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Khái niệm này nhấn mạnh hai yếu tố cơ bản: nhu cầu thiết yếu của người nghèo và giới hạn về công nghệ, tổ chức xã hội trong việc bảo vệ môi trường.

  • Mô hình tam giác phát triển bền vững: Bao gồm ba trụ cột kinh tế, xã hội và môi trường, trong đó sự phát triển bền vững được hiểu là sự cân bằng và hài hòa giữa ba yếu tố này.

  • Mô hình ba vòng tròn giao nhau của Jacobs và Sadler (1990): Phát triển bền vững là kết quả của sự dung hòa giữa hệ thống môi trường tự nhiên, hệ thống kinh tế và hệ thống xã hội.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: phát triển bền vững, chỉ số phát triển bền vững, công bằng giữa các thế hệ, ba trụ cột phát triển bền vững (kinh tế, xã hội, môi trường), và các chỉ tiêu đánh giá phát triển bền vững cấp địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập và phân tích số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ Niên giám Thống kê tỉnh Đồng Nai, các báo cáo phát triển kinh tế - xã hội, các văn bản pháp luật liên quan và các tài liệu khoa học. Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát ý kiến chuyên gia nhằm cập nhật và bổ sung thông tin chính xác, thực tiễn.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp chuẩn hóa Min-Max để chuẩn hóa các chỉ tiêu riêng lẻ về miền giá trị [0-1], phân loại chỉ tiêu theo hướng thuận, nghịch và hướng tâm để đảm bảo tính nhất quán trong đánh giá. Chỉ số tổng hợp được tính bằng phương pháp bình quân nhân giản đơn, nhằm tránh sự bù trừ không mong muốn giữa các chỉ tiêu.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Số liệu được thu thập toàn diện từ các báo cáo chính thức của tỉnh trong giai đoạn 2015-2019, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cao. Ý kiến chuyên gia được lấy từ các cán bộ quản lý, nhà nghiên cứu có kinh nghiệm trong lĩnh vực phát triển bền vững và quản lý kinh tế địa phương.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2015-2019, đồng thời đánh giá các chính sách phát triển bền vững đã được triển khai trong giai đoạn này và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2026.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, khách quan và phù hợp với mục tiêu đánh giá mức độ phát triển bền vững của tỉnh Đồng Nai.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ phát triển kinh tế bền vững: GRDP của tỉnh Đồng Nai tăng bình quân 8,12%/năm trong giai đoạn 2015-2019, đạt gần 400 nghìn tỷ đồng năm 2020, gấp 1,7 lần năm 2015. Chỉ số phát triển bền vững về kinh tế của tỉnh nằm trong khoảng 0,6-0,8, thể hiện mức phát triển khá bền vững. Năng suất lao động xã hội tăng đều, đạt mức phát triển rất bền vững trong các năm 2018-2019 với chỉ số trên 0,8. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng kinh tế (GRDP) lại được đánh giá ở mức rất kém bền vững (chỉ số dưới 0,2), cho thấy sự tăng trưởng chưa thực sự ổn định và bền vững về mặt chất lượng.

  2. Phát triển xã hội: Tỷ lệ thất nghiệp giảm từ 2,64% năm 2015 xuống còn 1,62% năm 2019, cho thấy sự cải thiện trong việc tạo việc làm. Tỷ lệ lao động qua đào tạo tăng từ 15% lên 23,1%, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Tuy nhiên, tỷ lệ học sinh đi học đúng độ tuổi giảm nhẹ từ 87,7% xuống 87%, và tỷ lệ chi ngân sách cho hoạt động văn hóa, thể thao giảm dần, phản ánh một số khó khăn trong phát triển xã hội. Chỉ số phát triển xã hội của tỉnh được đánh giá ở mức tương đối bền vững.

  3. Bảo vệ môi trường và phát triển bền vững: Tỉnh Đồng Nai đã đạt được nhiều kết quả trong bảo vệ môi trường như tỷ lệ dân số sử dụng nước sạch tăng, diện tích đất được bảo vệ và duy trì đa dạng sinh học được quan tâm. Tuy nhiên, các chỉ tiêu về xử lý chất thải, giảm thiểu ô nhiễm và bảo vệ rừng vẫn còn nhiều thách thức. Mức độ phát triển bền vững về môi trường của tỉnh được đánh giá ở mức trung bình, cần có các giải pháp cải thiện.

  4. So sánh với các tỉnh lân cận: So với các tỉnh như Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu, và thành phố Hồ Chí Minh, Đồng Nai có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao nhưng vẫn còn khoảng cách về mức độ phát triển bền vững tổng thể. Bình Dương và TP. Hồ Chí Minh có chỉ số phát triển bền vững kinh tế và xã hội cao hơn, trong khi Đồng Nai cần tập trung cải thiện các chỉ tiêu môi trường và xã hội để đạt được sự phát triển bền vững toàn diện.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tỉnh Đồng Nai đã có những bước tiến quan trọng trong phát triển kinh tế với tốc độ tăng trưởng cao và quy mô kinh tế lớn. Tuy nhiên, sự tăng trưởng này chủ yếu dựa trên chiều rộng, chưa thực sự bền vững về chiều sâu, thể hiện qua chỉ số tăng trưởng kinh tế thấp về mặt bền vững. Nguyên nhân chính là do sự mất cân đối trong phát triển các trụ cột xã hội và môi trường, cũng như những tác động tiêu cực từ quá trình công nghiệp hóa nhanh chóng.

So sánh với các nghiên cứu về phát triển bền vững tại các tỉnh khác cho thấy Đồng Nai cần học hỏi kinh nghiệm trong việc cân bằng phát triển kinh tế với tiến bộ xã hội và bảo vệ môi trường. Ví dụ, tỉnh Bình Dương đã chú trọng phát triển công nghiệp công nghệ cao và dịch vụ, đồng thời tăng cường các chính sách bảo vệ môi trường, góp phần nâng cao chỉ số phát triển bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện xu hướng chỉ số phát triển bền vững theo từng trụ cột qua các năm, bảng so sánh chỉ số giữa Đồng Nai và các tỉnh lân cận, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế. Điều này hỗ trợ việc ra quyết định chính sách và định hướng phát triển trong tương lai.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế: Đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng trưởng xanh, ưu tiên phát triển công nghiệp công nghệ cao và dịch vụ chất lượng cao nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực và giảm thiểu tác động môi trường. Mục tiêu nâng chỉ số phát triển bền vững kinh tế lên mức trên 0,8 trong giai đoạn 2021-2026. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh phối hợp với các sở ngành liên quan.

  2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và an sinh xã hội: Tăng tỷ lệ lao động qua đào tạo lên trên 30%, cải thiện hệ thống giáo dục và y tế, đồng thời tăng ngân sách cho các hoạt động văn hóa, thể thao nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Thời gian thực hiện: 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, Sở Giáo dục và Đào tạo.

  3. Bảo vệ môi trường và phát triển bền vững tài nguyên thiên nhiên: Tăng tỷ lệ xử lý chất thải rắn và nước thải đạt chuẩn lên trên 90%, mở rộng diện tích rừng và bảo tồn đa dạng sinh học, đồng thời triển khai các dự án phát triển sạch (CDM). Mục tiêu đạt mức phát triển bền vững môi trường trên 0,7. Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên và Môi trường, các doanh nghiệp và cộng đồng dân cư.

  4. Tăng cường quản lý và giám sát phát triển bền vững: Xây dựng hệ thống chỉ số đánh giá phát triển bền vững cấp tỉnh, thường xuyên cập nhật và công khai minh bạch dữ liệu để phục vụ công tác quản lý và ra quyết định. Thời gian triển khai: ngay trong năm 2021 và duy trì liên tục. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo phát triển bền vững tỉnh, các cơ quan thống kê.

Các giải pháp trên cần được phối hợp đồng bộ giữa các cấp chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững toàn diện, góp phần nâng cao vị thế và chất lượng phát triển của tỉnh Đồng Nai trong giai đoạn tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách địa phương: Luận văn cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích chi tiết về mức độ phát triển bền vững của tỉnh Đồng Nai, giúp các nhà quản lý xây dựng và điều chỉnh chính sách phát triển kinh tế - xã hội phù hợp với mục tiêu bền vững.

  2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực quản lý kinh tế và phát triển bền vững: Tài liệu này là nguồn tham khảo quý giá về phương pháp đánh giá phát triển bền vững cấp tỉnh, các mô hình lý thuyết và thực tiễn áp dụng tại Việt Nam.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư: Hiểu rõ về môi trường kinh doanh, các chính sách phát triển bền vững và xu hướng phát triển của tỉnh giúp doanh nghiệp đưa ra quyết định đầu tư hiệu quả, đồng thời thực hiện các hoạt động kinh doanh có trách nhiệm xã hội và môi trường.

  4. Cơ quan quản lý môi trường và phát triển xã hội: Luận văn cung cấp các chỉ số và phân tích về tình hình môi trường và xã hội, hỗ trợ công tác giám sát, đánh giá và đề xuất các giải pháp bảo vệ môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống cộng đồng.

Việc tham khảo luận văn giúp các đối tượng trên có cái nhìn toàn diện, khoa học và thực tiễn về phát triển bền vững, từ đó đóng góp hiệu quả vào sự phát triển bền vững của tỉnh Đồng Nai và các địa phương tương tự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phát triển bền vững là gì và tại sao lại quan trọng đối với tỉnh Đồng Nai?
    Phát triển bền vững là sự phát triển đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai, bao gồm ba trụ cột kinh tế, xã hội và môi trường. Đối với Đồng Nai, phát triển bền vững giúp cân bằng tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường và tiến bộ xã hội, đảm bảo phát triển lâu dài và ổn định.

  2. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá mức độ phát triển bền vững của tỉnh?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp chuẩn hóa Min-Max để chuẩn hóa các chỉ tiêu riêng lẻ và tính chỉ số tổng hợp bằng bình quân nhân giản đơn. Phương pháp này giúp đánh giá khách quan, đồng nhất các chỉ tiêu đa dạng về kinh tế, xã hội và môi trường.

  3. Tỉnh Đồng Nai đã đạt được những thành tựu gì trong phát triển bền vững giai đoạn 2015-2019?
    Đồng Nai có tốc độ tăng trưởng GRDP bình quân 8,12%/năm, năng suất lao động xã hội tăng đều, tỷ lệ lao động qua đào tạo tăng lên 23,1%, và hoàn thành xây dựng nông thôn mới với 133/133 xã đạt chuẩn. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại các thách thức về môi trường và phát triển xã hội.

  4. Những thách thức lớn nhất trong phát triển bền vững của Đồng Nai là gì?
    Thách thức chính gồm sự mất cân đối giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường, chất lượng tăng trưởng chưa cao, các chỉ tiêu xã hội như chi ngân sách cho văn hóa giảm, và các vấn đề về xử lý chất thải, ô nhiễm môi trường chưa được giải quyết triệt để.

  5. Các giải pháp đề xuất nhằm thúc đẩy phát triển bền vững cho tỉnh Đồng Nai là gì?
    Các giải pháp bao gồm đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế theo hướng xanh, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, tăng cường bảo vệ môi trường, phát triển hệ thống chỉ số giám sát bền vững và tăng cường quản lý, giám sát. Các giải pháp này cần được thực hiện đồng bộ trong giai đoạn 2021-2026.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và phương pháp đánh giá phát triển bền vững cấp tỉnh, áp dụng thành công cho tỉnh Đồng Nai giai đoạn 2015-2019.
  • Kết quả đánh giá cho thấy Đồng Nai có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao nhưng còn mất cân đối giữa các trụ cột kinh tế, xã hội và môi trường.
  • Các chỉ số phát triển bền vững về kinh tế và xã hội đạt mức khá, trong khi chỉ số môi trường cần được cải thiện để đảm bảo phát triển bền vững toàn diện.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, bảo vệ môi trường và tăng cường quản lý nhằm thúc đẩy phát triển bền vững trong giai đoạn 2021-2026.
  • Khuyến nghị các nhà hoạch định chính sách, doanh nghiệp và các bên liên quan phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng phát triển bền vững của tỉnh Đồng Nai, góp phần vào sự phát triển bền vững của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và cả nước.

Để tiếp tục phát triển bền vững, tỉnh Đồng Nai cần triển khai các đề xuất nghiên cứu, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá định kỳ để điều chỉnh chính sách phù hợp. Hành động ngay hôm nay sẽ tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển lâu dài và thịnh vượng của tỉnh trong tương lai.