I. Tổng Quan Về Biến Đổi Khí Hậu và Tác Động Đến Nông Nghiệp
Biến đổi khí hậu không còn là vấn đề của riêng quốc gia nào, mà là thách thức toàn cầu. Nó tác động sâu sắc đến các yếu tố cơ bản của đời sống như nước, lương thực, năng lượng, sức khỏe và môi trường. Hàng triệu người trên thế giới có nguy cơ đối mặt với nạn đói, thiếu nước, lũ lụt và bệnh tật do trái đất nóng lên và mực nước biển dâng. Theo IPCC (2013), diễn biến của biến đổi khí hậu sẽ ngày càng phức tạp và nghiêm trọng hơn. Hàng triệu ha đất canh tác có thể bị ngập lụt. Dự báo đến năm 2100, nhiệt độ trung bình ở Việt Nam có thể tăng thêm 3°C. Việt Nam là một trong 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu và nước biển dâng. Do đó, việc nghiên cứu và tìm hiểu về biến đổi khí hậu là vô cùng cấp thiết.
1.1. Tác Động Biến Đổi Khí Hậu Đến Sản Xuất Nông Nghiệp
Biến đổi khí hậu gây ra nhiều tác động tiêu cực đến sản xuất nông nghiệp, bao gồm thay đổi về nhiệt độ, lượng mưa, và gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, lũ, hạn hán. Những thay đổi này ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất cây trồng, vật nuôi, và làm gia tăng rủi ro cho người nông dân. Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường (2009), hậu quả của biến đổi khí hậu với Việt Nam là rất nghiêm trọng và là một nguy cơ hiện hữu cho mục tiêu xoá đói giảm nghèo, cho việc thực hiện các mục tiêu thiên niên kỷ và sự phát triển bền vững của đất nước.
1.2. Tính Cấp Thiết Nghiên Cứu Nhận Thức và Thích Ứng BĐKH
Nghiên cứu về nhận thức và khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu là vô cùng quan trọng để giúp cộng đồng, đặc biệt là người nông dân, hiểu rõ hơn về những thách thức mà họ đang đối mặt. Từ đó, họ có thể chủ động áp dụng các biện pháp thích ứng phù hợp để giảm thiểu tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu đến sản xuất nông nghiệp và đời sống. Việt Nam với bờ biển kéo dài 3260 km là một trong những quốc gia chịu tác động lớn nhất của biến đổi khí hậu.
II. Thách Thức Sản Xuất Nông Nghiệp Tại Nghĩa Hội Do BĐKH
Xã Nghĩa Hội, huyện Nghĩa Đàn, tỉnh Nghệ An là một xã miền núi, có điều kiện địa hình khá thuận lợi so với các xã miền núi khác trong huyện. Tuy nhiên, huyện Nghĩa Đàn trong đó có xã Nghĩa Hội được xếp vào danh sách những vùng đất có tính nhạy cảm cao. Do địa hình nên có nhiều khả năng chịu tác động mạnh và trực tiếp trước những biến đổi khí hậu, thiên tai, bão lũ, hạn hán… đe doạ cuộc sống của cộng đồng vốn phụ thuộc nhiều vào các điều kiện tự nhiên. Điều này đặt ra những thách thức lớn cho sản xuất nông nghiệp tại địa phương, đòi hỏi cần có những giải pháp thích ứng hiệu quả.
2.1. Rủi Ro Thiên Tai và Ảnh Hưởng Đến Nông Dân Nghĩa Hội
Người dân Nghĩa Hội, với nguồn thu nhập chính từ nông nghiệp, đang phải đối mặt với nhiều rủi ro do thiên tai liên quan đến biến đổi khí hậu. Bão lũ, hạn hán, và các hiện tượng thời tiết cực đoan khác không chỉ gây thiệt hại về mùa màng mà còn ảnh hưởng đến sinh kế và đời sống của họ. Theo ngân hàng thế giới (2008), Việt Nam là một trong năm quốc gia Châu Á, Thái Bình Dương chịu tác động mạnh mẽ nhất khi nước biển dâng.
2.2. Nhận Thức và Khả Năng Thích Ứng Của Nông Dân
Một trong những thách thức lớn nhất là nâng cao nhận thức và khả năng thích ứng của người nông dân với biến đổi khí hậu. Nhiều người dân vẫn chưa hiểu rõ về những tác động của biến đổi khí hậu và các biện pháp thích ứng hiệu quả. Điều này đòi hỏi cần có những chương trình giáo dục và đào tạo phù hợp để giúp họ nâng cao kiến thức và kỹ năng.
III. Đánh Giá Nhận Thức Về Biến Đổi Khí Hậu Tại Nghĩa Hội
Đề tài này tập trung vào việc đánh giá nhận thức của người dân về biến đổi khí hậu trong sản xuất nông nghiệp ở xã Nghĩa Hội, huyện Nghĩa Đàn, tỉnh Nghệ An. Số liệu khí tượng từ năm 1961-2014 tại trạm gần điểm nghiên cứu được thu thập nhằm đánh giá sự biến đổi khí hậu thông qua phân tích thống kê tương quan và ANOVA. Phương pháp phỏng vấn hộ nông dân sản xuất nông nghiệp sử dụng bảng hỏi có cấu trúc được áp dụng nhằm đánh giá nhận thức của người dân về biến đổi khí hậu, tác động của biến đổi khí hậu đối với sản xuất nông nghiệp và các biện pháp thích ứng đang được áp dụng tại địa phương.
3.1. Phương Pháp Đánh Giá Nhận Thức Của Người Dân
Để đánh giá nhận thức của người dân, nghiên cứu sử dụng phương pháp phỏng vấn trực tiếp các hộ nông dân bằng bảng hỏi có cấu trúc. Bảng hỏi tập trung vào các khía cạnh như hiểu biết về biến đổi khí hậu, nhận thức về các hiện tượng thời tiết cực đoan, và đánh giá về tác động của biến đổi khí hậu đến sản xuất nông nghiệp.
3.2. Kết Quả Đánh Giá Nhận Thức Ban Đầu Về BĐKH
Kết quả nghiên cứu cho thấy nhiệt độ không khí có xu hướng tăng rõ rệt. Giai đoạn 1961-2014, nhiệt độ trung bình tăng 0,140 C/thập kỷ, tăng gần 0,70 C trong vòng hơn 50 năm. Nhiệt độ trung bình vụ Đông Xuân tăng 0,130C/thập kỷ, vụ Hè Thu tăng 0,170 C/thập kỷ. Nhiệt độ trung bình tối cao (Tmax) tăng 0,10 C/thập kỷ. Nhiệt độ trung bình tối thấp (Tmin) tăng 0,20 C/thập kỷ. Lượng mưa tăng 7,04 mm/thập kỷ. Bão có xu hướng tăng lên cả về tần số xuất hiện và cường độ.
3.3. Nhận Thức Về Thay Đổi Thời Tiết Cực Đoan Tại Nghĩa Hội
Mùa bão bắt đầu sớm và kết thúc muộn hơn trước đây thường bắt đầu từ tháng 6 và kết thúc tháng 11. Số ngày nắng nóng và nắng nóng gay gắt tăng lên 0,18 ngày/thập kỷ. Số ngày rét đậm, rét hại có xu hướng giảm 0,16-0,17 ngày/thập kỷ. Mùa đông đến muộn và kết thúc sớm hơn trước đây điều này phù hợp với xu thế biến đổi khí hậu ở Việt Nam và toàn cầu.
IV. Khả Năng Thích Ứng Với Biến Đổi Khí Hậu Trong Nông Nghiệp
Nghiên cứu cũng tập trung vào việc đánh giá khả năng thích ứng của người dân với biến đổi khí hậu trong sản xuất nông nghiệp. Từ thực tiễn ở địa phương người dân đã áp dụng một số biện pháp nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu như: thay đổi cơ cấu cây trồng từ trồng lúa sang trồng hoa màu, đặc biệt từ lúa sang trồng mía, thay đổi lịch thời vụ gieo trồng, thay đổi giống cây trồng, sử dụng các loại giống lai năng suất cao, ngắn ngày có khả năng chịu hạn, chịu rét.
4.1. Các Biện Pháp Thích Ứng Đang Được Áp Dụng
Người dân Nghĩa Hội đã áp dụng nhiều biện pháp thích ứng khác nhau, bao gồm thay đổi cơ cấu cây trồng, thay đổi lịch thời vụ, sử dụng giống cây trồng chịu hạn, và áp dụng các biện pháp kỹ thuật canh tác tiên tiến. Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật để diệt trừ sâu bênh, một số biện pháp kỹ thuật như: phủ nilon, làm luống, che phủ để tránh rét, tránh úng.
4.2. Thuận Lợi và Khó Khăn Trong Quá Trình Thích Ứng
Những thuận lợi của người dân khi áp dụng các biện pháp thích ứng là ngày càng có nhiều giống lúa lai ngắn ngày, cho năng suất cao khả năng chống chịu với sâu bệnh và thời tiết tốt. Khó khăn gặp phải là trình độ nhận thức chưa cao, hạn chế về năng lực thông tin và nguồn vốn đầu tư cho sản xuất nông nghiệp thấp, trong khi đó lợi nhuận mang lại từ sản xuất nông nghiệp rất thấp không đủ chi phí đầu tư.
V. Giải Pháp Nâng Cao Thích Ứng BĐKH Cho Nông Nghiệp Nghệ An
Từ thực tiễn ở địa phương đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao nhận thức của chính quyền địa phương và người dân về biến đổi khí hậu để người dân và chính quyền địa phương chủ động ứng phó và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. Cần có những chính sách hỗ trợ và khuyến khích người dân áp dụng các biện pháp thích ứng hiệu quả, đồng thời tăng cường đầu tư vào nghiên cứu và phát triển các giống cây trồng chịu hạn, chịu mặn.
5.1. Tăng Cường Giáo Dục và Nâng Cao Nhận Thức
Một trong những giải pháp quan trọng nhất là tăng cường giáo dục và nâng cao nhận thức cho người dân về biến đổi khí hậu và các biện pháp thích ứng. Cần có những chương trình đào tạo và tập huấn phù hợp để giúp họ hiểu rõ hơn về những thách thức mà họ đang đối mặt và cách ứng phó hiệu quả.
5.2. Chính Sách Hỗ Trợ và Khuyến Khích Thích Ứng
Chính quyền các cấp cần có những chính sách hỗ trợ và khuyến khích người dân áp dụng các biện pháp thích ứng hiệu quả. Điều này có thể bao gồm cung cấp vốn vay ưu đãi, hỗ trợ kỹ thuật, và tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận thông tin và công nghệ mới.
VI. Kết Luận và Kiến Nghị Về Thích Ứng BĐKH Tại Nghĩa Hội
Nghiên cứu này đã cung cấp những thông tin quan trọng về nhận thức và khả năng thích ứng của người dân với biến đổi khí hậu trong sản xuất nông nghiệp tại xã Nghĩa Hội, huyện Nghĩa Đàn, tỉnh Nghệ An. Kết quả nghiên cứu cho thấy cần có những giải pháp đồng bộ để nâng cao nhận thức, tăng cường khả năng thích ứng, và giảm thiểu tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu đến đời sống và sinh kế của người dân.
6.1. Ý Nghĩa Khoa Học và Thực Tiễn Của Nghiên Cứu
Đề tài góp phần hệ thống hóa các tư liệu về biến đổi khí hậu, nhận thức của người dân về biến đổi khí hậu thông qua xu thế biến đổi các hiện tượng thời tiết diễn ra tại địa phương. Cung cấp phương pháp luận cần thiết trong nghiên cứu nhận thức của người dân về tác động của biến đổi khí hậu đến sản xuất nông nghiệp và biện pháp thích ứng.
6.2. Kiến Nghị Để Phát Triển Nông Nghiệp Bền Vững
Cần có những nghiên cứu sâu hơn về tác động của biến đổi khí hậu đến các lĩnh vực khác của đời sống kinh tế - xã hội tại địa phương. Đồng thời, cần tăng cường hợp tác giữa các nhà khoa học, chính quyền, và cộng đồng để xây dựng những giải pháp thích ứng hiệu quả và bền vững.
