I. Tổng Quan Về Hiệu Quả Sử Dụng Đất Nông Nghiệp Tại Vinh
Đất đai là tài nguyên quốc gia quý giá, tư liệu sản xuất đặc biệt. Không có đất, không có sản xuất, không có sự tồn tại của con người. Đất có vị trí quan trọng với sản xuất nông nghiệp, là một phần của chiến lược nông nghiệp sinh thái và phát triển bền vững. Nông nghiệp là ngành sản xuất vật chất chủ yếu của xã hội. Trước đây, sản xuất nông nghiệp Việt Nam còn manh mún, công nghệ lạc hậu, năng suất và chất lượng chưa cao. Khả năng liên kết cạnh tranh trên thị trường và chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông nghiệp còn yếu. Việt Nam đang đẩy mạnh CNH - HĐH đất nước. Đô thị hóa và gia tăng dân số gây áp lực lớn đến việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất, làm thu hẹp diện tích đất nông nghiệp. Vì vậy, sử dụng đất nông nghiệp đúng đắn và hiệu quả là yêu cầu cấp thiết. Thành phố Vinh, Nghệ An là thành phố loại 1. Năm 2017, diện tích đất nông nghiệp toàn thành phố vẫn còn 4799,92 ha, chiếm 45,71% diện tích đất tự nhiên, chủ yếu là đất lúa (2275,93 ha), đất cây lâu năm (1082,85 ha), đất cây hàng năm khác (836,86 ha).
1.1. Tầm quan trọng của đất nông nghiệp trong phát triển kinh tế
Đất nông nghiệp đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo an ninh lương thực, cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp chế biến và tạo sinh kế cho người dân nông thôn. Việc quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên này là yếu tố then chốt để phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Theo FAO, đất đai bao gồm tất cả các thuộc tính sinh học và tự nhiên của bề mặt trái đất, có ảnh hưởng nhất định đến tiềm năng và hiện trạng sử dụng đất.
1.2. Thực trạng sử dụng đất nông nghiệp tại Thành phố Vinh
Thành phố Vinh đang đối mặt với thách thức lớn trong việc cân bằng giữa phát triển đô thị và bảo vệ đất nông nghiệp. Quá trình đô thị hóa nhanh chóng đã làm giảm diện tích đất nông nghiệp, gây áp lực lên sản xuất nông nghiệp địa phương. Cần có các giải pháp quy hoạch và quản lý đất đai hợp lý để đảm bảo sự phát triển bền vững của thành phố. Năm 2017 diện tích đất nông nghiệp toàn thành phố vẫn còn 4799,92 ha, chiếm 45,71% so với diện tích đất tự nhiên, trong đó chủ yếu là đất lúa (2275,93 ha), đất cây lâu năm (1082,85 ha), đất cây hàng năm khác có diện tích ít hơn, chỉ đạt 836,86 ha.
II. Thách Thức Trong Sử Dụng Đất Nông Nghiệp Tại Thành Phố Vinh
Quá trình đô thị hóa, hiện đại hóa gây sức ép đến sản xuất nông nghiệp, làm giảm mạnh diện tích nông nghiệp của thành phố trong những năm gần đây. Việc chuyển dịch cơ cấu trong nông nghiệp diễn ra còn chậm, hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp còn thấp do quỹ đất dành cho sản xuất nông nghiệp bị thu hẹp. Quá trình sản xuất nông nghiệp đã tác động vào đất, gây ảnh hưởng đến tính chất của đất, làm đất suy thoái, giảm hiệu quả sử dụng đất. Vì vậy, việc nâng cao hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp cho các nông hộ là việc cần thiết cho mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường của thành phố, đồng thời làm cơ sở cho việc định hướng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp của thành phố trong tương lai. Theo Bùi Văn Chung (2018), việc đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp là cần thiết để lựa chọn các loại sử dụng đất hiệu quả và phù hợp với điều kiện cụ thể của thành phố.
2.1. Ảnh hưởng của đô thị hóa đến diện tích đất nông nghiệp
Đô thị hóa nhanh chóng dẫn đến việc chuyển đổi đất nông nghiệp sang mục đích sử dụng khác như xây dựng nhà ở, khu công nghiệp và cơ sở hạ tầng. Điều này làm giảm diện tích đất canh tác, ảnh hưởng đến sản lượng nông sản và sinh kế của người nông dân. Cần có các biện pháp kiểm soát và quy hoạch sử dụng đất hợp lý để giảm thiểu tác động tiêu cực của đô thị hóa. Quá trình đô thị hóa và sự gia tăng dân số đã gây áp lực mạnh mẽ đến việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất làm cho diện tích đất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp.
2.2. Suy thoái đất và tác động đến hiệu quả sử dụng
Việc sử dụng phân bón hóa học và thuốc trừ sâu quá mức, cùng với các hoạt động canh tác không bền vững, có thể dẫn đến suy thoái đất, làm giảm độ phì nhiêu và năng suất cây trồng. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả sử dụng đất và thu nhập của người nông dân. Cần áp dụng các biện pháp canh tác bền vững để bảo vệ và cải tạo đất. Việc chuyển dịch cơ cấu trong nông nghiệp diễn ra còn rất chậm, hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp còn thấp do quỹ đất dành cho sản xuất nông nghiệp bị thu hẹp và quá trình sản xuất nông nghiệp con người đã tác động vào đất gây ảnh hưởng đến tính chất của đất, làm đất suy thoái, giảm hiệu quả sử dụng đất.
2.3. Biến đổi khí hậu và tác động đến sản xuất nông nghiệp
Biến đổi khí hậu, với các hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán, lũ lụt và xâm nhập mặn, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp. Các loại cây trồng có thể bị thiệt hại, năng suất giảm và chi phí sản xuất tăng lên. Cần có các giải pháp thích ứng và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu để đảm bảo an ninh lương thực và sinh kế cho người nông dân. Biến đổi khí hậu và nông nghiệp có mối quan hệ mật thiết với nhau.
III. Phương Pháp Đánh Giá Hiệu Quả Sử Dụng Đất Nông Nghiệp Vinh
Đánh giá hiệu quả sử dụng đất là quá trình phân tích và so sánh các chỉ số kinh tế, xã hội và môi trường liên quan đến việc sử dụng đất. Mục tiêu là xác định các loại hình sử dụng đất hiệu quả và bền vững, đồng thời đề xuất các giải pháp cải thiện hiệu quả sử dụng đất. Các phương pháp đánh giá thường bao gồm thu thập số liệu, phân tích thống kê và đánh giá định tính. Qua điều tra tổng hợp số liệu đã xác định trên địa bàn thành phố Vinh có 7 loại sử dụng đất, với 19 kiểu sử dụng đất, loại sử dụng đất lớn nhất là chuyên lúa với diện tích 1511,03 ha, chiếm 33,20%.
3.1. Các chỉ số đánh giá hiệu quả kinh tế sử dụng đất
Các chỉ số kinh tế thường được sử dụng để đánh giá hiệu quả sử dụng đất bao gồm giá trị sản xuất, chi phí trung gian, thu nhập hỗn hợp, giá trị ngày công và hiệu quả đồng vốn. Các chỉ số này cho phép so sánh hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng đất khác nhau và xác định các loại hình có lợi nhuận cao nhất. + Các chỉ tiêu dùng để đánh giá hiệu quả kinh tế : Giá trị sản xuất, chi phí trung gian, thu nhập hỗn hợp, giá trị ngày công, hiệu quả đồng vốn.
3.2. Đánh giá hiệu quả xã hội của sử dụng đất nông nghiệp
Hiệu quả xã hội của sử dụng đất nông nghiệp được đánh giá thông qua các chỉ số như khả năng thu hút lao động, giải quyết công ăn việc làm, mức độ chấp nhận của người dân và khả năng tiêu thụ sản phẩm. Các chỉ số này phản ánh tác động của sử dụng đất đến đời sống và sinh kế của cộng đồng. + Các chỉ tiêu dùng để đánh giá hiệu quả xã hội : Khả năng thu hút lao động, giải quyết công ăn việc làm; mức độ chấp nhận của người dân; khả năng tiêu thụ sản phẩm.
3.3. Chỉ số đánh giá tác động môi trường của sử dụng đất
Đánh giá tác động môi trường của sử dụng đất bao gồm so sánh mức sử dụng phân bón của người dân so với khuyến cáo, đánh giá mức độ gây ô nhiễm đất và xác định tỷ lệ che phủ đất. Các chỉ số này giúp đánh giá tính bền vững của sử dụng đất và đề xuất các biện pháp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. + Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả môi trường: So sánh mức sử dụng phân bón của người dân so với khuyến cáo sử dụng phân bón của Phòng Nông nghiệp thành phố; mức độ gây ô nhiễm đất; tỷ lệ che phủ đất.
IV. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Sử Dụng Đất Nông Nghiệp Vinh
Để nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp tại Thành phố Vinh, cần có các giải pháp đồng bộ về quy hoạch, quản lý và kỹ thuật canh tác. Các giải pháp này cần hướng đến việc sử dụng đất hiệu quả, bền vững và thân thiện với môi trường. Việc lựa chọn các loại sử dụng đất phù hợp với điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội của thành phố là yếu tố then chốt. Trên cơ sở hiệu quả của các loại sử dụng đất được xem xét và các mục tiêu phát triển hiệu quả và bền vững, chúng tôi đề xuất định hướng sử dụng đất nông nghiệp ở thành phố Vinh có 5 kiểu sử dụng đất được đề xuất diện tích tương ứng như sau:
4.1. Quy hoạch sử dụng đất hợp lý và bền vững
Quy hoạch sử dụng đất cần dựa trên các nguyên tắc khoa học và thực tiễn, đảm bảo sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường. Quy hoạch cần xác định rõ các khu vực dành cho sản xuất nông nghiệp, khu vực phát triển đô thị và khu vực bảo tồn. Cần có sự tham gia của cộng đồng trong quá trình quy hoạch để đảm bảo tính khả thi và bền vững của quy hoạch. - Loại sử dụng đất chuyên lúa - Loại sử dụng đất chuyên màu - Loại sử dụng đất cây ăn quả - Loại sử dụng đất hoa, cây cảnh - Loại sử dụng đất nuôi trồng thủy sản
4.2. Ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp
Việc ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp có thể giúp tăng năng suất, giảm chi phí và bảo vệ môi trường. Các kỹ thuật canh tác tiên tiến như tưới tiết kiệm nước, sử dụng phân bón hữu cơ và quản lý dịch hại tổng hợp cần được khuyến khích và nhân rộng. Cần có sự hỗ trợ của nhà nước và các tổ chức khoa học trong việc chuyển giao công nghệ cho người nông dân.
4.3. Chính sách hỗ trợ và khuyến khích phát triển nông nghiệp
Nhà nước cần có các chính sách hỗ trợ và khuyến khích phát triển nông nghiệp như cung cấp tín dụng ưu đãi, hỗ trợ giống cây trồng và vật nuôi, xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn và tạo điều kiện thuận lợi cho tiêu thụ nông sản. Các chính sách này cần hướng đến việc nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống của người nông dân. Đề xuất chình sách sử dụng đất hiệu quả.
V. Kết Quả Nghiên Cứu Hiệu Quả Sử Dụng Đất Nông Nghiệp Vinh
Kết quả đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp của Thành phố Vinh cho thấy: Về hiệu quả kinh tế: LUT hoa cây cảnh cho hiệu quả kinh tế cao nhất với giá trị sản xuất 354 triệu đồng/ha, thu nhập hỗn hợp 249,75 triệu đồng/ha, giá trị ngày công 292 nghìn đồng/công/ngày, hiệu quả đồng vốn 2,5 lần. Về hiệu quả xã hội: LUT hoa cây cảnh thu hút nhiều lao động nhất với 848 công lao động, mức độ tiêu thụ sản phẩm và mức độ chấp nhận của người dân đạt trên 80%. Về hiệu quả môi trường: Các LUT đều có ảnh hưởng tới môi trường. Tuy nhiên LUT nuôi trồng thủy sản có hiệu quả mội trường cao hơn cả.
5.1. Phân tích hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng đất
LUT hoa cây cảnh cho hiệu quả kinh tế cao nhất với giá trị sản xuất 354 triệu đồng/ha, thu nhập hỗn hợp 249,75 triệu đồng/ha, giá trị ngày công 292 nghìn đồng/công/ngày, hiệu quả đồng vốn 2,5 lần. Điều này cho thấy tiềm năng phát triển của các loại hình nông nghiệp có giá trị gia tăng cao tại Thành phố Vinh.
5.2. Đánh giá tác động xã hội của các loại hình sử dụng đất
LUT hoa cây cảnh thu hút nhiều lao động nhất với 848 công lao động, mức độ tiêu thụ sản phẩm và mức độ chấp nhận của người dân đạt trên 80%. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của nông nghiệp trong việc tạo việc làm và cải thiện đời sống của người dân địa phương.
5.3. Phân tích tác động môi trường của các loại hình sử dụng đất
Các LUT đều có ảnh hưởng tới môi trường. Tuy nhiên LUT nuôi trồng thủy sản có hiệu quả mội trường cao hơn cả. Điều này cho thấy cần có các biện pháp quản lý và sử dụng đất hợp lý để giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.
VI. Kết Luận Và Kiến Nghị Về Sử Dụng Đất Nông Nghiệp Vinh
Nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp là yếu tố then chốt để phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại Thành phố Vinh. Cần có các giải pháp đồng bộ về quy hoạch, quản lý, kỹ thuật canh tác và chính sách hỗ trợ để đạt được mục tiêu này. Nghiên cứu này cung cấp cơ sở khoa học cho việc định hướng sử dụng đất nông nghiệp của thành phố trong tương lai.
6.1. Tóm tắt các kết quả nghiên cứu chính
Nghiên cứu đã đánh giá hiệu quả sử dụng đất của các loại hình sản xuất nông nghiệp tại Thành phố Vinh và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất. Kết quả nghiên cứu cho thấy tiềm năng phát triển của các loại hình nông nghiệp có giá trị gia tăng cao và vai trò quan trọng của nông nghiệp trong việc tạo việc làm và cải thiện đời sống của người dân địa phương.
6.2. Đề xuất các kiến nghị về chính sách và quản lý đất đai
Cần có các chính sách hỗ trợ và khuyến khích phát triển nông nghiệp, quy hoạch sử dụng đất hợp lý và bền vững, ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp và tăng cường quản lý và bảo vệ tài nguyên đất đai.
