## Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động khai thác khoáng sản tại Việt Nam đã phát triển hơn 100 năm, đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, khai thác khoáng sản cũng gây ra nhiều tác động tiêu cực đến môi trường như biến dạng địa hình, ô nhiễm đất, nước và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Tỉnh Cao Bằng, với diện tích tự nhiên khoảng 6.700 km², là một trong những địa phương có nguồn tài nguyên khoáng sản đa dạng với khoảng 22 loại khoáng sản khác nhau, trong đó có quặng sắt với trữ lượng trên 50 triệu tấn, mangan gần 5 triệu tấn và bauxit trên 84,9 triệu tấn. Hoạt động khai thác chủ yếu là khai thác lộ thiên, gây ra nhiều ảnh hưởng đến môi trường tự nhiên và xã hội.

Nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng công tác thẩm định, phê duyệt phương án cải tạo phục hồi môi trường (CTPHMT) đối với hoạt động khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Cao Bằng trong giai đoạn từ năm 2010 đến tháng 5 năm 2019. Mục tiêu chính là đánh giá chất lượng công tác lập, thẩm định và hậu thẩm định phương án CTPHMT, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhằm bảo vệ môi trường và trả lại cảnh quan sau khai thác. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc làm rõ các quy trình quản lý nhà nước về môi trường trong khai thác khoáng sản và ý nghĩa thực tiễn trong việc hỗ trợ các cơ quan quản lý địa phương nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ môi trường.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và khái niệm chuyên ngành về quản lý môi trường và khai thác khoáng sản, bao gồm:

- **Lý thuyết phát triển bền vững**: Định nghĩa phát triển bền vững theo Báo cáo Brundtland, nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.
- **Khái niệm cải tạo phục hồi môi trường (CTPHMT)**: Hoạt động đưa môi trường bị tác động về trạng thái gần với ban đầu hoặc đạt tiêu chuẩn an toàn môi trường.
- **Quản lý nhà nước về khoáng sản**: Sử dụng pháp luật và chính sách để điều chỉnh hoạt động khai thác khoáng sản nhằm bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.
- **Phương án cải tạo phục hồi môi trường**: Các giải pháp kỹ thuật và quản lý được phê duyệt nhằm phục hồi môi trường sau khai thác.
- **Ký quỹ cải tạo phục hồi môi trường**: Khoản tiền đảm bảo thực hiện công tác CTPHMT theo quy định pháp luật.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập dữ liệu thứ cấp từ Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Cao Bằng, bao gồm hồ sơ phương án CTPHMT, báo cáo quan trắc môi trường năm 2018-2019, các văn bản pháp luật liên quan. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 70 phiếu điều tra với các đối tượng gồm 30 doanh nghiệp khai thác khoáng sản và 40 người dân sống gần khu vực mỏ.
- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng bộ tiêu chí đánh giá công tác lập, thẩm định và hậu thẩm định phương án CTPHMT dựa trên các văn bản pháp luật và ý kiến chuyên gia. Phân tích định lượng bằng công thức CT = TC x QT x TT, trong đó CT là điểm đánh giá công tác quản lý, TC là điểm thực hiện, QT là mức độ quan trọng, TT là mức độ tuân thủ.
- **Timeline nghiên cứu**: Thời gian nghiên cứu từ tháng 5/2018 đến tháng 9/2019, tập trung đánh giá 30 phương án CTPHMT được phê duyệt từ năm 2010 đến 2019 trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Số lượng phương án CTPHMT được phê duyệt**: Từ năm 2010 đến tháng 5/2019, tỉnh Cao Bằng đã thẩm định và phê duyệt 68 phương án, trong đó 65 phương án do cấp tỉnh thẩm định, 3 phương án do Bộ Tài nguyên và Môi trường thẩm định.
- **Chất lượng công tác lập phương án CTPHMT**: Giai đoạn 2010-2015, điểm đánh giá chất lượng phương án đạt 39,48%, trong khi giai đoạn 2016 đến nay tăng lên 69,31%, thể hiện sự cải thiện rõ rệt về năng lực đơn vị tư vấn, thông tin chung và các nội dung kỹ thuật.
- **Thực trạng môi trường tại các mỏ khai thác**: Kết quả quan trắc môi trường đất, không khí và nước tại một số mỏ như mỏ mangan Tốc Tát, mỏ đá vôi Phài Xỏm cho thấy các thông số ô nhiễm chủ yếu nằm trong giới hạn cho phép theo quy chuẩn quốc gia, tuy nhiên vẫn còn một số mỏ chưa xử lý triệt để nước thải sinh hoạt, vượt quy chuẩn từ 1 đến 2,2 lần.
- **Công tác hậu thẩm định và ký quỹ CTPHMT**: Việc ký quỹ cải tạo phục hồi môi trường được thực hiện nghiêm túc hơn từ năm 2016, với các quy định chặt chẽ về thời điểm và mức ký quỹ, tuy nhiên vẫn còn tồn tại khó khăn trong việc giám sát và thực hiện công tác phục hồi thực tế tại một số mỏ.

### Thảo luận kết quả

Sự cải thiện chất lượng công tác lập phương án CTPHMT giai đoạn sau năm 2016 phản ánh hiệu quả của các văn bản pháp luật mới như Luật Bảo vệ môi trường 2014 và Nghị định 19/2015/NĐ-CP. Tuy nhiên, mức độ tuân thủ và thực hiện các phương án phục hồi môi trường tại hiện trường còn hạn chế do năng lực quản lý và nhận thức của chủ dự án chưa đồng đều. So với các nghiên cứu tại các tỉnh khác như Lai Châu, Thanh Hóa, Cao Bằng có số lượng mỏ nhỏ và trung bình nhiều hơn, điều này tạo thuận lợi nhưng cũng đặt ra thách thức trong việc quản lý đồng bộ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh chất lượng lập phương án giữa hai giai đoạn và bảng tổng hợp kết quả quan trắc môi trường để minh họa rõ nét hơn.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường năng lực cho đơn vị tư vấn và chủ dự án**: Đào tạo, tập huấn nâng cao trình độ kỹ thuật và nhận thức về CTPHMT nhằm nâng cao chất lượng phương án và thực hiện tại hiện trường. Mục tiêu đạt trên 80% phương án đạt chuẩn trong 3 năm tới.
- **Củng cố công tác thẩm định và giám sát**: Thiết lập hệ thống giám sát chặt chẽ, minh bạch, sử dụng công nghệ GIS và quan trắc môi trường tự động để theo dõi tiến độ và hiệu quả phục hồi môi trường. Thực hiện trong vòng 2 năm.
- **Hoàn thiện khung pháp lý và chính sách hỗ trợ**: Rà soát, bổ sung các quy định về ký quỹ, xử phạt vi phạm và hỗ trợ kỹ thuật cho các chủ dự án nhằm đảm bảo thực hiện đầy đủ trách nhiệm phục hồi môi trường.
- **Tăng cường sự tham gia của cộng đồng và các bên liên quan**: Khuyến khích người dân và tổ chức xã hội tham gia giám sát, phản ánh kịp thời các vấn đề môi trường phát sinh, nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm xã hội.
- **Phát triển các mô hình phục hồi đa dạng**: Áp dụng các mô hình phục hồi phù hợp với đặc thù từng loại khoáng sản và điều kiện địa phương, kết hợp phục hồi sinh thái với phát triển kinh tế bền vững như du lịch sinh thái.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Cơ quan quản lý nhà nước về tài nguyên và môi trường**: Sử dụng luận văn làm cơ sở đánh giá, hoàn thiện chính sách và quy trình quản lý công tác CTPHMT.
- **Các doanh nghiệp khai thác khoáng sản**: Tham khảo để nâng cao chất lượng lập và thực hiện phương án phục hồi môi trường, đảm bảo tuân thủ pháp luật.
- **Các đơn vị tư vấn môi trường**: Nâng cao năng lực tư vấn, xây dựng phương án kỹ thuật phù hợp và hiệu quả.
- **Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành môi trường, tài nguyên khoáng sản**: Tài liệu tham khảo khoa học, cập nhật thực trạng và phương pháp nghiên cứu công tác phục hồi môi trường trong khai thác khoáng sản.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Phương án cải tạo phục hồi môi trường là gì?**  
Phương án CTPHMT là bộ giải pháp kỹ thuật và quản lý được phê duyệt nhằm phục hồi môi trường tại khu vực khai thác khoáng sản, giúp đưa môi trường về trạng thái an toàn hoặc gần với trạng thái ban đầu.

2. **Ai có trách nhiệm lập phương án CTPHMT?**  
Chủ dự án khai thác khoáng sản có trách nhiệm lập phương án và ký quỹ cải tạo phục hồi môi trường, thường thuê đơn vị tư vấn có năng lực thực hiện.

3. **Quy trình thẩm định phương án CTPHMT như thế nào?**  
Phương án được thẩm định bởi hội đồng gồm đại diện các cơ quan quản lý nhà nước và chuyên gia, kết quả thẩm định có thể là thông qua, thông qua có điều kiện hoặc không thông qua.

4. **Tại sao công tác phục hồi môi trường sau khai thác còn nhiều khó khăn?**  
Nguyên nhân do năng lực quản lý, nhận thức của chủ dự án chưa đồng đều, thiếu nguồn lực tài chính và kỹ thuật, cũng như sự giám sát chưa chặt chẽ.

5. **Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác CTPHMT?**  
Cần tăng cường đào tạo, hoàn thiện pháp luật, áp dụng công nghệ giám sát, tăng cường sự tham gia của cộng đồng và phát triển các mô hình phục hồi phù hợp.

## Kết luận

- Đã có sự cải thiện rõ rệt trong công tác lập và thẩm định phương án CTPHMT trên địa bàn tỉnh Cao Bằng từ năm 2010 đến nay.  
- Công tác phục hồi môi trường thực tế còn nhiều hạn chế, cần tăng cường giám sát và nâng cao năng lực thực hiện.  
- Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc hoàn thiện chính sách và nâng cao hiệu quả quản lý môi trường trong khai thác khoáng sản.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng công tác lập, thẩm định và hậu thẩm định phương án CTPHMT.  
- Khuyến nghị các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và đơn vị tư vấn phối hợp chặt chẽ để bảo vệ môi trường bền vững.

**Hành động tiếp theo:** Các cơ quan quản lý và doanh nghiệp cần áp dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện công tác quản lý và thực hiện phục hồi môi trường, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và nâng cao chất lượng công tác này.