Tổng quan nghiên cứu

Sông Trường Giang, với chiều dài khoảng 67 km, là một trong những dòng sông quan trọng thuộc tỉnh Quảng Nam, Việt Nam. Sông này chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là nuôi trồng thủy sản, sản xuất nông nghiệp và các hoạt động dân cư ven sông. Theo ước tính, diện tích nuôi tôm trên sông Trường Giang tại huyện Thăng Bình và thành phố Tam Kỳ lần lượt là hơn 120 ha và 244 ha, với nhiều hộ dân trực tiếp xả thải chưa qua xử lý ra môi trường nước. Các thông số môi trường như TSS, BOD5, COD và amoni tại một số điểm lấy mẫu vượt quy chuẩn Việt Nam từ 1,2 đến hơn 15 lần, cho thấy mức độ ô nhiễm nghiêm trọng.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá hiện trạng chất lượng nước sông Trường Giang dưới tác động của các hoạt động kinh tế - xã hội, đánh giá khả năng tiếp nhận nước thải của đoạn sông qua thành phố Tam Kỳ, đồng thời đề xuất các giải pháp cải thiện chất lượng nước nhằm phục vụ phát triển bền vững. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ lưu vực sông Trường Giang và vùng phụ cận thuộc tỉnh Quảng Nam, với dữ liệu thu thập trong các năm 2015-2016.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý, bảo vệ tài nguyên nước, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng và các cơ quan chức năng về tầm quan trọng của việc cải thiện chất lượng nước sông, đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội bền vững trong khu vực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài nguyên nước theo lưu vực sông (LVS), trong đó nhấn mạnh quản lý tổng hợp tài nguyên nước nhằm cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. Hai mô hình tiêu biểu được tham khảo là mô hình quản lý lưu vực sông Đa-nuýp (Châu Âu) và lưu vực sông Murray-Darling (Úc), tập trung vào phối hợp liên vùng, liên quốc gia và áp dụng các công cụ kinh tế, kỹ thuật để kiểm soát ô nhiễm.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Ô nhiễm nước sông: sự thay đổi tiêu cực về các chỉ tiêu vật lý, hóa học và sinh học của nước, gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người và hệ sinh thái.
  • Khả năng tiếp nhận nước thải: khả năng của dòng sông trong việc pha loãng và phân hủy các chất ô nhiễm mà không làm suy giảm chất lượng nước vượt quá quy chuẩn.
  • Chỉ số chất lượng nước (WQI, REWQI): công cụ đánh giá tổng hợp chất lượng nước dựa trên các thông số môi trường.
  • Quản lý tổng hợp lưu vực sông (IWRM): phương pháp tiếp cận toàn diện, phối hợp các bên liên quan nhằm sử dụng và bảo vệ tài nguyên nước hiệu quả.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu quan trắc môi trường nước năm 2015-2016, số liệu kinh tế - xã hội, và khảo sát thực địa tại các điểm lấy mẫu trên sông Trường Giang. Tổng cộng 60 mẫu nước mặt được thu thập trong hai đợt, đại diện cho mùa mưa (tháng 11) và mùa khô (tháng 5), theo tiêu chuẩn TCVN 6663-6:2008.

Phương pháp phân tích mẫu trong phòng thí nghiệm bao gồm đo các chỉ tiêu BOD5, COD, TSS, N-NH4+, N-NO3-, N-NO2-, SO4, As, Pb, Hg, cùng các chỉ tiêu pH và DO đo trực tiếp tại hiện trường. Các phương pháp phân tích áp dụng theo tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) tương ứng.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm Excel 2010 để xây dựng biểu đồ thể hiện sự biến động các thông số theo mùa. Phương pháp đánh giá chất lượng nước dựa trên quy chuẩn Việt Nam QCVN 08-MT:2015/BTNMT và chỉ số WQI, REWQI để phân loại mức độ ô nhiễm.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2017, bao gồm thu thập số liệu, phân tích mẫu, đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chất lượng nước sông Trường Giang bị ô nhiễm nghiêm trọng
    Các thông số TSS, BOD5, COD và amoni tại nhiều điểm lấy mẫu vượt quy chuẩn Việt Nam từ 1,2 đến 15,54 lần. Ví dụ, tại vị trí lấy mẫu khu Tam Hiệp, mùa khô TSS vượt 2 lần, BOD5 vượt 1,56 lần, COD vượt 1,66 lần và amoni vượt 1,49 lần so với QCVN.

  2. Nguồn thải chủ yếu là nước thải sinh hoạt và nuôi trồng thủy sản
    Ước tính tổng lượng nước thải sinh hoạt tại các huyện và thành phố trong lưu vực là khoảng 61.100 m³/ngày, trong đó thành phố Tam Kỳ chiếm hơn 12.400 m³/ngày. Nước thải từ nuôi trồng thủy sản cũng đóng góp lượng lớn chất ô nhiễm, với diện tích nuôi tôm trên 300 ha và lượng nước thải thải ra môi trường ước tính 6 triệu m³/năm.

  3. Khả năng tiếp nhận nước thải của sông Trường Giang bị hạn chế
    Do hiện tượng bồi lấp lòng sông với tốc độ 1,5 - 3 mm/năm, cùng với các công trình cầu cống và ao nuôi thủy sản chiếm dụng lòng sông, khả năng lưu thông và pha loãng chất thải giảm mạnh. Điều này làm tăng nguy cơ ô nhiễm cục bộ và ảnh hưởng đến hệ sinh thái.

  4. Ảnh hưởng của các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội
    Hoạt động nuôi trồng thủy sản tự phát, khai thác cát, xây dựng công trình không theo quy hoạch đã làm thay đổi dòng chảy, tăng bồi lấp và ô nhiễm nguồn nước. Dân số tăng trung bình 0,9%/năm, tập trung chủ yếu tại thành phố Tam Kỳ, làm gia tăng áp lực xả thải sinh hoạt chưa qua xử lý.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của ô nhiễm là do sự gia tăng dân số và phát triển kinh tế chưa đi kèm với các biện pháp quản lý và xử lý nước thải hiệu quả. So với các nghiên cứu về ô nhiễm nước sông tại Việt Nam như sông Hồng, sông Đồng Nai, tình trạng ô nhiễm tại sông Trường Giang có mức độ tương đương về các chỉ tiêu hữu cơ và dinh dưỡng, nhưng có điểm khác biệt là sự ảnh hưởng rõ rệt của nuôi trồng thủy sản và bồi lấp lòng sông.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh các thông số môi trường theo mùa và vị trí lấy mẫu, cũng như bảng tổng hợp tải lượng chất ô nhiễm từ các nguồn thải khác nhau. Việc sử dụng chỉ số WQI và REWQI giúp đánh giá tổng thể chất lượng nước và xác định các đoạn sông có mức độ ô nhiễm cao cần ưu tiên xử lý.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết của việc áp dụng quản lý tổng hợp lưu vực sông, kết hợp các giải pháp kỹ thuật và quản lý nhằm giảm thiểu ô nhiễm, bảo vệ nguồn nước và phát triển bền vững khu vực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và nâng cấp hệ thống xử lý nước thải sinh hoạt tập trung
    Mục tiêu giảm tải lượng chất ô nhiễm hữu cơ và dinh dưỡng xả trực tiếp ra sông, ưu tiên khu vực thành phố Tam Kỳ và các xã ven sông. Thời gian thực hiện trong 3-5 năm, do UBND tỉnh phối hợp với Sở TN&MT và các địa phương triển khai.

  2. Quy hoạch và kiểm soát chặt chẽ hoạt động nuôi trồng thủy sản
    Áp dụng các biện pháp kỹ thuật xử lý nước thải trước khi xả ra môi trường, hạn chế mở rộng diện tích nuôi tự phát, đồng thời phát triển mô hình nuôi trồng thủy sản bền vững. Thời gian thực hiện 2-4 năm, do Sở NN&PTNT chủ trì.

  3. Nạo vét, khơi thông dòng chảy và cải tạo lòng sông
    Giảm bồi lấp, tăng khả năng lưu thông nước và pha loãng chất thải, đồng thời cải thiện khả năng tiếp nhận nước thải của sông. Thời gian thực hiện 3 năm, do Ban Quản lý dự án và các đơn vị liên quan phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường công tác quản lý, giám sát và tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng
    Xây dựng hệ thống quan trắc môi trường nước thường xuyên, xử lý nghiêm các vi phạm về xả thải, đồng thời tổ chức các chương trình tuyên truyền về bảo vệ nguồn nước cho người dân và doanh nghiệp. Thời gian liên tục, do Sở TN&MT và các địa phương thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về tài nguyên và môi trường
    Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, quy hoạch và các biện pháp quản lý chất lượng nước sông Trường Giang hiệu quả.

  2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực khoa học môi trường
    Tham khảo phương pháp đánh giá chất lượng nước, mô hình quản lý lưu vực sông và các giải pháp kỹ thuật được đề xuất.

  3. Doanh nghiệp và hộ nuôi trồng thủy sản
    Áp dụng các giải pháp kỹ thuật xử lý nước thải, nâng cao hiệu quả sản xuất đồng thời giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.

  4. Cộng đồng dân cư ven sông và các tổ chức xã hội
    Nâng cao nhận thức về tác hại của ô nhiễm nước, tham gia bảo vệ môi trường và thực hiện các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao chất lượng nước sông Trường Giang bị ô nhiễm nghiêm trọng?
    Do sự gia tăng dân số, phát triển nuôi trồng thủy sản tự phát, xả thải sinh hoạt và công nghiệp chưa qua xử lý, cùng với hiện tượng bồi lấp lòng sông làm giảm khả năng pha loãng chất thải.

  2. Các chỉ tiêu môi trường nào vượt quy chuẩn nhiều nhất?
    Các chỉ tiêu TSS, BOD5, COD và amoni vượt quy chuẩn từ 1,2 đến hơn 15 lần, đặc biệt tại các điểm lấy mẫu khu vực Tam Hiệp và Trường Hải.

  3. Khả năng tiếp nhận nước thải của sông Trường Giang như thế nào?
    Bị hạn chế do bồi lấp lòng sông, các công trình cầu cống và ao nuôi thủy sản chiếm dụng dòng chảy, làm giảm lưu thông và khả năng pha loãng chất thải.

  4. Giải pháp nào được ưu tiên để cải thiện chất lượng nước?
    Xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung, kiểm soát hoạt động nuôi trồng thủy sản, nạo vét lòng sông và tăng cường quản lý, giám sát môi trường.

  5. Ai là đối tượng chính hưởng lợi từ nghiên cứu này?
    Cơ quan quản lý nhà nước, các nhà nghiên cứu, doanh nghiệp nuôi trồng thủy sản và cộng đồng dân cư ven sông, giúp họ có cơ sở khoa học để bảo vệ và sử dụng nguồn nước bền vững.

Kết luận

  • Chất lượng nước sông Trường Giang đang bị ô nhiễm nghiêm trọng, với nhiều thông số vượt quy chuẩn Việt Nam từ 1,2 đến hơn 15 lần.
  • Nguồn thải chính là nước thải sinh hoạt và nuôi trồng thủy sản chưa được xử lý hiệu quả, cùng với hiện tượng bồi lấp lòng sông làm giảm khả năng tiếp nhận nước thải.
  • Các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội chưa đồng bộ với công tác quản lý môi trường, gây áp lực lớn lên nguồn nước sông.
  • Đề xuất các giải pháp kỹ thuật và quản lý tổng hợp nhằm cải thiện chất lượng nước, bảo vệ tài nguyên nước và phát triển bền vững khu vực.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng trong việc bảo vệ và sử dụng nguồn nước hiệu quả.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, xây dựng hệ thống quan trắc môi trường thường xuyên và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Call-to-action: Các cơ quan chức năng và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các biện pháp bảo vệ nguồn nước, đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội bền vững cho tỉnh Quảng Nam.