I. Tổng quan Chuẩn Bị Xét Xử Sơ Thẩm Vụ Án Dân Sự Khái Niệm
Trước khi có BLTTDS năm 2004, pháp luật tố tụng dân sự tồn tại ba khái niệm: VADS, vụ án kinh tế, vụ án lao động. Không có sự phân biệt giữa khái niệm vụ án dân sự và việc dân sự. Sơ thẩm vụ án dân sự là việc xét xử lần đầu vụ án tại Tòa án theo thủ tục tố tụng dân sự. Dưới góc độ khoa học pháp lý, khái niệm sơ thẩm VADS được hiểu là “thủ tục xét xử sơ thẩm VADS”, “cấp xét xử sơ thẩm VADS”, “giai đoạn sơ thẩm VADS”, “chế định sơ thẩm VADS”. Từ đó có thể hiểu chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS là việc chuẩn bị các điều kiện cần thiết để xét xử sơ thẩm VADS, tạo tiền đề, cơ sở pháp lý vững chắc đảm bảo cho việc xét xử và ra các phán quyết của Tòa án được khách quan, toàn diện, đúng pháp luật.
1.1. Bản Chất Pháp Lý của Chuẩn Bị Xét Xử Sơ Thẩm
Trong khoa học pháp lý, khái niệm chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS được nghiên cứu, tiếp cận dưới nhiều góc độ khác nhau. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS là một giai đoạn của quá trình TTDS. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS là một hoạt động tố tụng. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS là một thủ tục tố tụng dân sự. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS là một chế định pháp luật. Chế định chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS quy định nhiều nội dung các chủ thể cần thực hiện như quy định về thời hạn chuẩn bị xét xử VADS, các nội dung cần thiết lập trong hồ sơ vụ án, về phiên họp kiểm tra việc giao nộp, tiếp cận, công khai chứng cứ và hòa giải, các quyết định trong thời gian chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS.
1.2. Định Nghĩa Chế Định Chuẩn Bị Xét Xử Sơ Thẩm VADS
Với góc nhìn trên, chế định chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS có thể được hiểu “là tổng hợp các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ phát sinh trong quá trình Tòa án cấp sơ thẩm chuẩn bị các điều kiện cần thiết để đưa VADS ra xét xử lần đầu tại phiên tòa sơ thẩm”. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS có những đặc điểm sau: Chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS được bắt đầu từ sau khi thụ lý vụ án cho đến khi có quyết định đưa vụ án ra xét xử sơ thẩm và do Thẩm phán giải quyết vụ án tiến hành.
II. Đâu Là Thách Thức Trong Xét Xử Sơ Thẩm Vụ Án Dân Sự
Chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS được bắt đầu từ sau khi thụ lý vụ án cho đến khi có quyết định đưa vụ án ra xét xử sơ thẩm và do Thẩm phán giải quyết vụ án tiến hành. "Chuẩn bị xét xử VADS là giai đoạn tố tụng được thực hiện sau khi Tòa án thụ lý vụ án". Chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS có mục đích là tạo các điều kiện cần thiết để phiên tòa sơ thẩm VADS hiệu quả. Bất kỳ vụ án dân sự nào Tòa án cũng phải xem xét toàn diện về nội dung vụ án.
2.1. Vai trò của Tòa Án Trong Xét Xử Sơ Thẩm VADS
Chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS gồm nhiều hoạt động do Tòa án tiến hành trên cơ sở quy định của pháp luật, chuẩn bị các điều kiện cần thiết cho việc xét xử sơ thẩm VADS tại phiên tòa sơ thẩm. Do tính chất của phiên tòa sơ thẩm là phiên xét xử lần đầu VADS nên hoạt động chuẩn bị xét xử VADS bản chất là chuẩn bị các điều kiện cần thiết cho việc giải quyết vụ án dân sự được chính xác, khách quan, công bằng, đúng quy định của pháp luật, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các bên đương sự.
2.2. Vai trò của Viện Kiểm Sát Trong Xét Xử Sơ Thẩm VADS
Bên cạnh việc chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS của đương sự, Viện kiểm sát là cơ quan tiến hành tố tụng dân sự trong chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS. Điều 150 Bộ luật tố tụng dân sự Liên bang Nga và Điều 161 Bộ luật tố tụng dân sự Nhật Bản nêu về nội dung của phiên tòa sơ bộ và hoạt động tố tụng trù bị có nêu về việc công khai đánh giá chứng cứ nhưng giải quyết cả một số vấn đề về nội dung vụ án, điểm này giống với nội dung hòa giải trong vụ án dân sự của pháp luật Việt Nam.
III. Quy Trình Chuẩn Bị Xét Xử Sơ Thẩm Vụ Án Dân Sự Hiện Nay
Sự phối hợp và trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức hữu quan trong quá trình giải quyết vụ án dân sự nói chung, cũng như trong hoạt động chuẩn bị xét xử VADS nói riêng việc phối hợp giữa các cơ quan liên quan giữ vai trò quan trọng trong việc kết thúc vụ án VADS. Viện kiểm sát tham gia kiểm sát về mặt tố tụng và nội dung trong quá trình tiến hành tố tụng, quá trình xét xử giải quyết VADS cũng ảnh hưởng nhất định đến hoạt động xét xử của Tòa án nói chung, hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS nói riêng.
3.1. Cải Cách Pháp Luật về Chuẩn Bị Xét Xử Sơ Thẩm
Bộ luật tố tụng dân sự 2004 sửa đổi bổ sung 2011 Viện kiểm sát chỉ kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Thẩm phán, Thư ký, Hội đồng xét xử, những người tham gia tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án (nghĩa là chỉ kiểm sát về mặt tố tụng), Bộ luật tố tụng dân sự 2015 ra đời mở rộng phạm vi kiểm sát của Viện kiểm sát, Viện kiểm sát kiểm sát cả về mặt nội dung, phát biểu quan điểm về việc giải quyết vụ án, trong khi đa số Viện kiểm sát chỉ nghiên cứu trên hồ sơ, không tiếp xúc với đương sự, do vậy việc phát biểu quan điểm về hướng giải quyết vụ án có phần hạn chế, gây khó khăn cho Hội đồng xét xử khi quyết định vụ án tại phiên tòa.
3.2. Vai trò của Thẩm Phán trong Xét Xử Sơ Thẩm
Với quy định này thì Thẩm phán được phân công xem xét đơn khởi kiện nếu xét thấy đã đủ điều kiện thụ lý VADS thì ra Thông báo thụ lý VADS, gửi các đương sự, Viện kiểm sát cùng cấp trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày ra Thông báo thụ lý VADS. Như vậy, về việc phân công Thẩm phán giải quyết trong BLTTDS năm 2015 đã khắc phục được khó khăn trong việc tống đạt Thông báo thụ lý VADS cho Viện kiểm sát và các đương sự trong BLTTDS năm 2011.
IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Kinh Nghiệm về Xét Xử Sơ Thẩm
Chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS có ý nghĩa rất quan trọng đối với việc giải quyết VADS. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS được Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 quy định tại Chương XIII bao gồm thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS (vụ án dân sự theo thủ tục thông thường hoặc thủ tục rút gọn) và các công việc chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS. Đối với vụ án dân sự được giải quyết theo thủ tục thông thường: Điều 203 BLTTDS năm 2015 căn cứ vào tính chất của từng loại quan hệ pháp luật để quy định thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS.
4.1. Thời Hạn Chuẩn Bị Xét Xử Vụ Án Dân Sự Theo Luật
Đối với tranh chấp về dân sự, hôn nhân gia đình thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS là 04 tháng; trong trường hợp vụ án có tính chất phức tạp hoặc do sự kiện bất khả kháng, trở ngại khách quan thì có thể gia hạn thêm 02 tháng. Vì vậy Bộ luật tố tụng dân sự đã quy định trong thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS Tòa án phải tiến hành các công việc để tạo các điều kiện cần thiết cho việc xét xử VADS tại phiên tòa sơ thẩm như phân công Thẩm phán giải quyết VADS, thông báo việc thụ lý VADS, quyết định đưa vụ án ra xét xử, chuyển hồ sơ cho Viện kiểm sát nghiên cứu và thực hiện các hoạt động nghiệp vụ khác.
4.2. Vướng Mắc Trong Phân Công Thẩm Phán Giải Quyết VADS
Quy định của BLTTDS năm 2011 về việc phân công Thẩm phán giải quyết VADS có sự mâu thuẫn ngay trong việc gửi Thông báo thụ lý VADS cho các đương sự và Viện kiểm sát cùng cấp, nếu ngày thứ 3 kể từ khi Tòa án thụ lý VADS Chánh án mới phân công Thẩm phán giải quyết thì trong vòng một ngày Thẩm phán , Thư ký Tòa án có thể gửi Thông báo thụ lý vụ án cho Viện kiểm sát cùng cấp, còn việc tống đạt Thông báo thụ lý cho tất cả các đương sự thì khó có thể thực hiện được, đối với vụ án có ít đương sự, ở gần thì có thể tống đạt được, còn trong vụ án có nhiều đương sự, ở nhiều địa chỉ khác nhau thì việc tống đạt kịp thời Thông báo thụ lý vụ án theo quy định của pháp luật rất khó khăn, Thẩm phán dễ vi phạm quy định của pháp luật tố tụng dân sự về gửi, tống đạt Thông báo thụ lý VADS đến các đương sự để họ thực hiện quyền có ý kiến của mình gửi Tòa án.
V. Kết Luận Hoàn Thiện Hơn Quy Trình Chuẩn Bị Xét Xử
Qua nghiên cứu về những vấn đề lý luận chung về chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS thấy chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS được nhìn dưới nhiều góc độ khác nhau. Từ đó rút ra những đặc điểm cơ bản của chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS: Là hoạt động thực hiện trong một giai đoạn nhất định mà pháp luật quy định kể từ khi thụ lý vụ án cho đến khi có quyết định đưa vụ án ra xét xử; hoạt động này là chuẩn bị các điều kiện cần thiết cho phiên tòa xét xử sơ thẩm VADS, có nhiều chủ thể tham gia, có mối liên hệ với các hoạt động tố tụng khác.
5.1. Cần Thống Nhất Cách Hiểu về Chuẩn Bị Xét Xử Sơ Thẩm
Cần có sự thống nhất trong nhận thức về chuẩn bị xét xử sơ thẩm VADS để đảm bảo áp dụng pháp luật một cách chính xác và hiệu quả. Điều này đòi hỏi sự phân tích sâu sắc các quy định pháp luật, cũng như kinh nghiệm thực tiễn từ hoạt động xét xử.
5.2. Nâng Cao Năng Lực Của Thẩm Phán và Hội Thẩm
Việc nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng xét xử cho đội ngũ thẩm phán và hội thẩm là yếu tố quan trọng để đảm bảo quá trình chuẩn bị xét xử được thực hiện một cách toàn diện và hiệu quả. Đào tạo thường xuyên, bồi dưỡng nghiệp vụ là cần thiết.
