I. Tổng Quan Chủ nghĩa Mác Lênin Vận Mệnh XHCN Hiện Thực
Sau sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu, việc nghiên cứu mối liên hệ giữa chủ nghĩa Mác-Lênin và vận mệnh của chủ nghĩa xã hội hiện thực trở thành một hướng nghiên cứu cấp thiết. Mục tiêu của những người cộng sản chân chính là vận dụng chủ nghĩa Mác-Lênin vào giải phóng con người, cải tạo xã hội cũ và xây dựng xã hội mới - xã hội xã hội chủ nghĩa. Chỉ trên cơ sở nghiên cứu mối liên hệ này mới làm sáng tỏ được rằng việc giải quyết những vấn đề thực tiễn của chủ nghĩa xã hội hiện thực không thể xa rời lập trường của chủ nghĩa Mác-Lênin. Chủ nghĩa xã hội hiện thực, về bản chất, là chủ nghĩa Mác-Lênin trong “tính hiện thực trực tiếp” của nó. Nghiên cứu thành tựu và giá trị của chủ nghĩa xã hội hiện thực là kết quả của sự vận dụng sáng tạo lý luận chủ nghĩa Mác-Lênin, cũng như những hậu quả, những sự trả giá do xa rời hay vận dụng không đúng lý luận. Điều này có ý nghĩa to lớn đối với việc làm sáng tỏ vận mệnh của chủ nghĩa xã hội. Từ những thành công và thất bại, chúng ta rút ra bài học cho việc vận dụng lý luận và bổ sung, hoàn thiện, phát triển lý luận.
1.1. Tính Cấp Thiết Nghiên Cứu Chủ Nghĩa Mác Lênin Hiện Nay
Nghiên cứu chủ nghĩa xã hội hiện thực thông qua thực tiễn cải tổ, đổi mới, mở cửa, cải cách với những thành công, thất bại, những vấn đề đặt ra sẽ góp phần quan trọng vào bổ sung, hoàn thiện, phát triển lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin. Trên cơ sở đó, góp phần làm rõ hơn vai trò của chủ nghĩa Mác-Lênin với vận mệnh của chủ nghĩa xã hội hiện thực và nhận thức rõ hơn vận mệnh của chính chủ nghĩa Mác-Lênin. Vận mệnh của chủ nghĩa Mác-Lênin gắn liền với vận mệnh của chủ nghĩa xã hội hiện thực. Đồng thời, việc nghiên cứu này cũng gợi mở cho chúng ta những vấn đề lý luận trong vận dụng cũng như trong bổ sung, phát triển sáng tạo lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin.
1.2. Mối Liên Hệ Biện Chứng Giữa Chủ Nghĩa Mác Lênin và XHCN Hiện Thực
Thông qua nghiên cứu chủ nghĩa xã hội hiện thực, chúng ta sẽ có cơ sở nhận thức đúng đắn hơn vận mệnh của chủ nghĩa Mác-Lênin. Trên cơ sở đó, có căn cứ để khẳng định sự cần thiết phải kiên trì chủ nghĩa Mác-Lênin, cũng như tính tất yếu phải bổ sung lý luận chủ nghĩa Mác-Lênin trong tình hình mới. Do vậy, đề tài “Chủ nghĩa Mác-Lênin với vận mệnh của chủ nghĩa xã hội hiện thực” có ý nghĩa hết sức to lớn cả về mặt lý luận cả về mặt thực tiễn.
II. Thách Thức Phê Phán Chủ Nghĩa Mác Lênin Sau Sự Sụp Đổ
Sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu là một kịch biến lớn nhất của lịch sử ở thế kỷ XX. Vì thế, kịch biến Liên Xô và Đông Âu, vận mệnh của chủ nghĩa xã hội cũng như của chủ nghĩa Mác - Lênin đã trở thành những chủ đề thu hút sự quan tâm đặc biệt của nhà khoa học cũng như nhà chính trị, từ người cộng sản đến những “kẻ” chống cộng. Việc xem xét những vấn đề của chủ nghĩa xã hội trên lập trường cộng sản được thể hiện không chỉ ở khối lượng khổng lồ các công trình nghiên cứu cá nhân mà còn ở các văn kiện chính thức của các Đảng Cộng sản và công nhân trên thế giới với những kiến giải cụ thể đương nhiên là có sự khác nhau, thậm chí trái ngược nhau.
2.1. Các Hội Thảo Quốc Tế Về Chủ Nghĩa Mác Lênin và XHCN
Những cuộc hội nghị, hội thảo quốc tế với chủ đề về Mác và chủ nghĩa xã hội liên tiếp được tổ chức ở nhiều nơi trên hầu khắp các châu lục nhất là châu Á, châu Âu và châu Mỹ như: Hội nghị "Chủ nghĩa Mác bên thềm thế kỷ XXI" tại Elgerbua (Đức), tháng 3-1999; Cuộc gặp gỡ quốc tế của hơn 1000 đại biểu đến từ hơn 60 nước, từ 30-11 đến 2-12-2000 tại Pari; Hội thảo quốc tế "Chủ nghĩa xã hội: hiện thực và phát triển" từ 11 đến 14-11-2001 tại Bắc Kinh.
2.2. Nghiên Cứu Chủ Nghĩa Mác Lênin trong Bối Cảnh Đổi Mới Ở Việt Nam
Ở nước ta, trong quá trình thực hiện đường lối đổi mới, việc nghiên cứu chủ nghĩa Mác - Lênin và những vấn đề của chủ nghĩa xã hội được đẩy mạnh theo tinh thần "đổi mới tư duy lý luận" để "nhận thức lại" về chủ nghĩa xã hội, với khá nhiều công trình được công bố, nhiều cuộc hội thảo quốc gia, quốc tế được tổ chức. Đặc biệt là từ sau Đại hội VII, việc nghiên cứu chủ nghĩa Mác - Lênin ngày càng đi sâu vào những vấn đề của chủ nghĩa xã hội nảy sinh từ thực tiễn đổi mới, nhằm từng bước làm sáng tỏ con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta.
III. Cách Giải Vận Dụng Sáng Tạo Chủ Nghĩa Mác Lênin Hiện Đại
Một điểm thống nhất trong quan điểm của những người cộng sản là khẳng định vai trò lý luận của chủ nghĩa xã hội khoa học đối với sự nghiệp đổi mới; đồng thời đòi hỏi phải vận dụng sáng tạo, bổ sung, phát triển. Tuy nhiên, "chủ nghĩa xã hội khoa học" được hiểu không hoàn toàn đồng nhất (học thuyết Mác - Lênin hay chỉ là học thuyết Mác?) Tinh thần sáng tạo thường được thể hiện bằng việc tìm những đặc điểm, "màu sắc", "đặc sắc". Dân tộc và kết hợp với tư tưởng, lý luận của các lãnh tụ tiêu biểu của đảng mình.
3.1. Giải Quyết Mâu Thuẫn Giữa Học Thuyết và Thực Tiễn XHCN
Câu hỏi trước hết đặt ra là: chủ nghĩa xã hội đã tồn tại hơn 70 năm ở thế kỷ XX, một mảng lớn quan trọng đã bị sụp đổ, đang được tiếp tục tồn tại ở một số nước xã hội chủ nghĩa còn lại, được gọi là chủ nghĩa xã hội hiện thực, có quan hệ như thế nào với học thuyết về chủ nghĩa xã hội của chủ nghĩa Mác - Lênin?. Nói cách khác, có sự "liên đới trách nhiệm" giữa học thuyết và thực tiễn trong sự thất bại của chủ nghĩa xã hội ở cuối thế kỷ XX hay không? Tính chất phức tạp của vấn đề là ở chỗ trong câu trả lời khẳng định hay phủ định đều bao hàm những quan điểm khác nhau, thậm chí đối lập nhau.
3.2. Đổi Mới Tư Duy Lý Luận về Chủ Nghĩa Xã Hội Khoa Học
Hai quan điểm đối lập trong khi xem chủ nghĩa xã hội hiện thực là sự thể hiện học thuyết Mác về chủ nghĩa xã hội trong thực tiễn. Khẳng định nghĩa thành tựu to lớn có ý nghĩa lịch sử mà chủ nghĩa xã hội hiện thực đã đạt được. Sự khủng hoảng của chủ nghĩa xã hội có nguyên nhân từ sự lạc hậu của nhận thức lý luận trong quá trình vận dụng lý luận. Ngược lại, quan điểm ngược lại, xem kịch biến Liên Xô - Đông Âu là bằng chứng đầy đủ nhất về sự phá sản của học thuyết cộng sản mang tính không tưởng của chủ nghĩa Mác.
IV. Phương Pháp Nghiên Cứu Lịch Sử và Lôgic Chủ Nghĩa Mác Lênin
Đây là loại đề tài nghiên cứu lý luận trên cơ sở thực tiễn, vì vậy trong khi vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, đặc biệt nhấn mạnh nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn. Coi trọng phương pháp tổng kết thực tiễn; trên cơ sở đó bổ sung, phát triển lý luận.
4.1. Kết Hợp Phương Pháp Lịch Sử và Logic Trong Nghiên Cứu
Sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cụ thể: Kết hợp phương pháp logic và phương pháp lịch sử; không "mô tả" lịch sử mà khái quát lịch sử từ đó vạch ra logic của sự phát triển. Thông qua logic đó thấy được xu hướng vận động, phát triển của CNXH trong quá khứ và từ hiện tại đến tương lai.
4.2. Tầm Quan Trọng Của Tổng Kết Thực Tiễn và Bổ Sung Lý Luận
Sử dụng chuyên gia có kinh nghiệm trong việc biên tập để sản phẩm đáp ứng yêu cầu bản thảo một tập sách trong công trình nhiều tập của các chương trình khoa học trọng điểm cấp Học viện năm 2005 - 2007.
V. Triển Vọng Phát Triển Chủ Nghĩa Xã Hội Thế Kỷ 21
Với tình hình nghiên cứu trên đây cho thấy, cho đến nay nhiều vấn đề lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về chủ nghĩa xã hội và thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội vẫn đang cần được làm sáng tỏ. Từ góc độ mối liên hệ của chủ nghĩa xã hội hiện thực với chủ nghĩa Mác - Lênin, câu hỏi trước hết đặt ra là: chủ nghĩa xã hội đã tồn tại hơn 70 năm ở thế kỷ XX, một mảng lớn quan trọng đã bị sụp đổ, đang được tiếp tục tồn tại ở một số nước xã hội chủ nghĩa còn lại, được gọi là chủ nghĩa xã hội hiện thực, có quan hệ như thế nào với học thuyết về chủ nghĩa xã hội của chủ nghĩa Mác - Lênin?. Nói cách khác, có sự "liên đới trách nhiệm" giữa học thuyết và thực tiễn trong sự thất bại của chủ nghĩa xã hội ở cuối thế kỷ XX hay không?
5.1. Ảnh Hưởng Của Toàn Cầu Hóa Đến Chủ Nghĩa Mác Lênin
Sự phức tạp của vấn đề là ở chỗ trong câu trả lời khẳng định hay phủ định đều bao hàm những quan điểm khác nhau, thậm chí đối lập nhau. Hai quan điểm đối lập trong khi xem chủ nghĩa xã hội hiện thực là sự thể hiện học thuyết Mác về chủ nghĩa xã hội trong thực tiễn. Khẳng định nghĩa thành tựu to lớn có ý nghĩa lịch sử mà chủ nghĩa xã hội hiện thực đã đạt được. Sự khủng hoảng của chủ nghĩa xã hội có nguyên nhân từ sự lạc hậu của nhận thức lý luận trong quá trình vận dụng lý luận.
5.2. Chủ Nghĩa Mác Lênin và Phát Triển Bền Vững Trong Tương Lai
Ngược lại, quan điểm ngược lại, xem kịch biến Liên Xô - Đông Âu là bằng chứng đầy đủ nhất về sự phá sản của học thuyết cộng sản mang tính không tưởng của chủ nghĩa Mác. Ý kiến của những người phủ nhận mối liên hệ giữa học thuyết Mác với chủ nghĩa xã hội hiện thực cũng còn khác nhau: Một số người cho rằng chủ nghĩa xã hội đã ra đời và tồn tại trước đây không phù hợp, thậm chí đi ngược lại với học thuyết Mác; không thể gọi đó là chủ nghĩa xã hội hiện thực.
VI. Kết Luận Kiên Định và Phát Triển Chủ Nghĩa Mác Lênin Hiện Nay
Việc nghiên cứu chủ nghĩa xã hội hiện thực chính là nhận thức chủ nghĩa Mác - Lênin thông qua thực tiễn; qua đó, không chỉ khẳng định tính chân lý của chủ nghĩa Mác - Lênin mà còn thấy được phương hướng vận dụng sáng tạo, bổ sung, phát triển nó trong giai đoạn hiện nay.
6.1. Bổ Sung và Phát Triển Lý Luận Chủ Nghĩa Mác Lênin
Liên quan trực tiếp đến đề tài này có đề tài khoa học cấp Nhà nước giai đoạn 2001-2005, KX.09: "Triển vọng của chủ nghĩa xã hội trong hai thập niên đầu thế kỷ XXI" do GS.TS Nguyễn Ngọc Long làm chủ nhiệm, đã được nghiệm thu.
6.2. Ý Nghĩa Của Nghiên Cứu Chủ Nghĩa Xã Hội Hiện Thực
Đề tài tìm hiểu CNXH hiện thực trong mối liên hệ với chủ nghĩa Mác - Lênin; đề tài cũng đề cập đến tương lai của chủ nghĩa xã hội chỉ như một xu hướng phát triển mà thôi.
