I. Tổng Quan Tác Động Chính Sách Tiền Tệ Đến Hộ Gia Đình
Nghiên cứu về tác động phân phối của chính sách tiền tệ đối với bất bình đẳng thu nhập và của cải ngày càng được quan tâm sau khủng hoảng tài chính. Trong bối cảnh thị trường tài chính chưa hoàn thiện, việc tiếp cận các tổ chức tài chính chính thức còn hạn chế, làm gia tăng tác động của các biến động kinh tế vĩ mô lên phân phối thu nhập của hộ gia đình. Luận án này tập trung đánh giá tác động của chính sách tiền tệ đến phân phối thu nhập của hộ gia đình tại Việt Nam, thông qua thu nhập, chi tiêu và bất bình đẳng thu nhập, từ đó đưa ra những bằng chứng khoa học về lý thuyết và thực nghiệm.
1.1. Bối Cảnh Nghiên Cứu Chính Sách Tiền Tệ và Hộ Gia Đình
Sau khủng hoảng tài chính, các nghiên cứu về tác động của chính sách tiền tệ đến bất bình đẳng thu nhập và của cải ngày càng được chú trọng. Tại các nền kinh tế mới nổi, vấn đề này càng trở nên quan trọng do thị trường tài chính chưa hoàn thiện và khả năng tiếp cận các tổ chức tài chính chính thức còn hạn chế. Điều này làm tăng tính nhạy cảm của hộ gia đình trước các biến động kinh tế vĩ mô. Theo tài liệu gốc, CSTT mở rộng có thể có những tác động không rõ ràng đối với phân phối thu nhập khu vực hộ gia đình.
1.2. Mục Tiêu Nghiên Cứu Tác Động Phân Phối Thu Nhập
Luận án tập trung đánh giá tác động của chính sách tiền tệ đến phân phối thu nhập của hộ gia đình tại Việt Nam thông qua các yếu tố như thu nhập, chi tiêu và bất bình đẳng thu nhập. Mục tiêu là cung cấp bằng chứng khoa học về lý thuyết và thực nghiệm, từ đó đưa ra các hàm ý điều hành chính sách tiền tệ hướng tới giảm bất bình đẳng thu nhập khu vực hộ gia đình. Nghiên cứu này khác biệt so với các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam bằng cách ứng dụng mô hình DSGE và thực nghiệm VAR.
II. Thách Thức Bất Bình Đẳng Thu Nhập và Chính Sách Tiền Tệ
Mặc dù chính sách tiền tệ có thể góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, nhưng nó cũng có thể ảnh hưởng đến phân phối thu nhập. Lãi suất, tỷ giá hối đoái và lạm phát đều có thể tác động đến các nhóm thu nhập khác nhau trong xã hội. Việc điều hành chính sách tiền tệ cần cân nhắc đến các tác động này để đảm bảo sự công bằng và bền vững. Theo tài liệu gốc, giai đoạn 1996 – 2021 có sự bất bình đẳng thu nhập tương đối, khoảng cách giàu nghèo theo thời gian có cải thiện hơn đặc biệt trong giai đoạn Nhà nước có các chính sách an sinh xã hội, chương trình xoá đói giảm nghèo.
2.1. Tác Động Không Rõ Ràng của Chính Sách Tiền Tệ
Về mặt lý thuyết, chính sách tiền tệ mở rộng có thể có những tác động không rõ ràng đối với phân phối thu nhập khu vực hộ gia đình. Một mặt, nó có thể làm gia tăng bất bình đẳng do làm tăng giá tài sản, có lợi cho hộ gia đình thu nhập cao. Mặt khác, nó có thể làm giảm bất bình đẳng do có lợi cho người đi vay và tác động tích cực đến thu nhập của người lao động ở nhóm thu nhập thấp. Cần có các nghiên cứu thực nghiệm để xác định tác động thực tế của chính sách tiền tệ đến phân phối thu nhập.
2.2. Vai Trò của Chính Sách An Sinh Xã Hội
Giai đoạn 1996 – 2021 cho thấy sự bất bình đẳng thu nhập tương đối tại Việt Nam, nhưng khoảng cách giàu nghèo đã được cải thiện nhờ các chính sách an sinh xã hội và chương trình xóa đói giảm nghèo. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của các chính sách hỗ trợ trong việc giảm thiểu tác động tiêu cực của bất bình đẳng thu nhập. Chính sách tiền tệ cần được phối hợp với các chính sách kinh tế vĩ mô khác để đạt được mục tiêu phát triển bền vững và công bằng.
III. Mô Hình DSGE Đánh Giá Tác Động Chính Sách Tiền Tệ
Luận án sử dụng mô hình DSGE (Dynamic Stochastic General Equilibrium) để đánh giá tác động của chính sách tiền tệ đến phân phối thu nhập của hộ gia đình tại Việt Nam. Mô hình này được xây dựng dựa trên 04 phương trình đã được Vụ Dự báo Thống kê (NHNN) xây dựng, bổ sung phương trình hàm cung tiền và phương trình hàm tiêu dùng. Mô hình DSGE cho phép đo lường phản ứng của khu vực hộ gia đình đối với các cú sốc chính sách tiền tệ một cách phù hợp với thực tiễn điều hành của NHNN Việt Nam.
3.1. Ưu Điểm của Mô Hình DSGE trong Nghiên Cứu
Mô hình DSGE có nhiều ưu điểm trong việc phân tích tác động của chính sách tiền tệ. Nó cho phép mô phỏng các cú sốc kinh tế và đánh giá tác động của chúng đến các biến số vĩ mô, bao gồm cả phân phối thu nhập. Mô hình DSGE cũng cho phép xem xét các tương tác giữa các khu vực khác nhau trong nền kinh tế, từ đó đưa ra cái nhìn toàn diện về tác động của chính sách tiền tệ. Theo tài liệu gốc, với phương pháp ước lượng MLE, kết quả từ mô hình DSGE cho thấy phản ứng của khu vực hộ gia đình đúng như lý thuyết kỳ vọng.
3.2. Ứng Dụng Mô Hình DSGE tại Việt Nam
Luận án ứng dụng mô hình DSGE với 04 phương trình đã được Vụ Dự báo Thống kê (NHNN) xây dựng, bổ sung phương trình hàm cung tiền và phương trình hàm tiêu dùng. Điều này cho phép đo lường phản ứng của khu vực hộ gia đình đối với các cú sốc chính sách tiền tệ một cách phù hợp với thực tiễn điều hành của NHNN Việt Nam. Việc sử dụng mô hình DSGE giúp đưa ra các ước lượng cụ thể và khoa học về tác động của chính sách tiền tệ đến khu vực hộ gia đình và phân phối thu nhập tại Việt Nam.
IV. Mô Hình VAR Phân Tích Tác Động Bất Ổn Vĩ Mô Toàn Cầu
Bên cạnh mô hình DSGE, luận án còn sử dụng mô hình VAR (Vector Autoregression) để thực nghiệm và đánh giá tác động của chính sách tiền tệ đến phân phối thu nhập trong bối cảnh bất ổn vĩ mô toàn cầu. Mô hình VAR được bổ sung thêm hệ số Gini, chỉ số bất ổn thương mại thế giới và chỉ số bất ổn thế giới. Điều này cho phép đo lường phản ứng của hộ gia đình thông qua phân phối thu nhập, có tính đến yếu tố bất ổn vĩ mô thế giới.
4.1. Ưu Điểm của Mô Hình VAR trong Nghiên Cứu
Mô hình VAR có ưu điểm là không yêu cầu các giả định chặt chẽ về cấu trúc kinh tế. Nó cho phép phân tích mối quan hệ giữa các biến số một cách linh hoạt và đánh giá tác động của các cú sốc kinh tế đến các biến số này. Việc bổ sung thêm các chỉ số bất ổn vĩ mô thế giới vào mô hình VAR giúp đánh giá tác động của chính sách tiền tệ trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế.
4.2. Kết Quả Ước Lượng từ Mô Hình VAR
Ước lượng từ mô hình VAR cho kết quả tương tự như mô hình DSGE, đó là cú sốc chính sách tiền tệ làm thu hẹp bất bình đẳng sau khoảng 2-3 quý và quá trình này có xu hướng tắt dần trong dài hạn. Lãi suất chính sách từ phân rã phương sai giải thích cho tiêu dùng hộ gia đình 2,5% (sau 8 quý) và bất bình đẳng thu nhập 4% (sau 9 quý). Các kết quả này cung cấp bằng chứng thực nghiệm về tác động của chính sách tiền tệ đến phân phối thu nhập tại Việt Nam.
V. Ứng Dụng Dự Báo Lạm Phát và Hàm Ý Chính Sách Tiền Tệ
Luận án đưa ra một số dự báo về tác động của chính sách tiền tệ đến lạm phát tại Việt Nam trong giai đoạn 2022 – 2025, dựa trên kết quả ước lượng mô hình DSGE. Kết quả phân tích thực trạng thu nhập, chi tiêu và bất bình đẳng thu nhập hộ gia đình, cùng với kết quả định lượng từ 02 mô hình DSGE và VAR, là cơ sở cho hàm ý chính sách của luận án. Luận án đề xuất điều hành chính sách tiền tệ của NHNN Việt Nam bên cạnh mục tiêu cuối cùng là ổn định giá cả còn có thể xem xét hướng tới mục tiêu giảm bất bình đẳng thu nhập.
5.1. Dự Báo Lạm Phát Giai Đoạn 2022 2025
Luận án sử dụng mô hình DSGE để dự báo tác động của chính sách tiền tệ đến lạm phát tại Việt Nam trong giai đoạn 2022-2025. Các dự báo này cung cấp thông tin hữu ích cho NHNN trong việc điều hành chính sách tiền tệ để đạt được mục tiêu ổn định giá cả. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng các dự báo này có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bất ổn khác trong nền kinh tế.
5.2. Hàm Ý Chính Sách Giảm Bất Bình Đẳng Thu Nhập
Kết quả nghiên cứu cho thấy chính sách tiền tệ có thể được sử dụng để giảm bất bình đẳng thu nhập tại Việt Nam. Luận án đề xuất NHNN nên xem xét mục tiêu giảm bất bình đẳng thu nhập bên cạnh mục tiêu ổn định giá cả khi điều hành chính sách tiền tệ. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính sách tiền tệ và các chính sách kinh tế vĩ mô khác, đặc biệt là các chính sách an sinh xã hội và chương trình xóa đói giảm nghèo.
VI. Kết Luận Chính Sách Tiền Tệ và Phân Phối Thu Nhập Bền Vững
Nghiên cứu này cung cấp bằng chứng khoa học về tác động của chính sách tiền tệ đến phân phối thu nhập của hộ gia đình tại Việt Nam. Kết quả nghiên cứu cho thấy chính sách tiền tệ có thể được sử dụng để giảm bất bình đẳng thu nhập, nhưng cần có sự phối hợp chặt chẽ với các chính sách kinh tế vĩ mô khác. Việc điều hành chính sách tiền tệ cần cân nhắc đến các tác động đến các nhóm thu nhập khác nhau trong xã hội để đảm bảo sự công bằng và phát triển bền vững.
6.1. Đóng Góp của Nghiên Cứu
Nghiên cứu này có đóng góp về mặt lý thuyết và bằng chứng khoa học thực nghiệm cho thấy được hiệu quả thực tế từ điều hành chính sách tiền tệ của NHNN Việt Nam, đặc biệt trong một số giai đoạn có bất ổn vĩ mô. Đó là: linh hoạt, thận trọng và có sự phối hợp các biện pháp khác nhau một cách kịp thời nhằm đạt được mục tiêu ổn định giá cả, góp phần ổn định môi trường kinh tế vĩ mô tại Việt Nam.
6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo
Nghiên cứu này có một số hạn chế, chẳng hạn như việc sử dụng dữ liệu có sẵn và các giả định đơn giản hóa trong mô hình. Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc thu thập dữ liệu chi tiết hơn về phân phối thu nhập và sử dụng các mô hình phức tạp hơn để đánh giá tác động của chính sách tiền tệ. Ngoài ra, cần có các nghiên cứu về tác động của các yếu tố khác, chẳng hạn như giáo dục, y tế và tiếp cận tài chính, đến phân phối thu nhập.
