Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, chính sách đối ngoại của các quốc gia đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế và củng cố vị thế quốc tế. Chính sách Hướng Nam Mới (New Southern Policy - NSP) của Hàn Quốc, được công bố năm 2017 dưới thời Tổng thống Moon Jae-in, là một sáng kiến chiến lược nhằm tăng cường quan hệ ngoại giao, kinh tế và văn hóa với các quốc gia Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Tính đến năm 2022, Hàn Quốc đã trở thành nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất và đối tác thương mại lớn thứ ba của Việt Nam, với kim ngạch thương mại song phương tăng trưởng liên tục, đạt khoảng 156,5 tỷ USD vào năm 2019, tăng 37% so với năm 2016.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ nội dung chính sách Hướng Nam Mới của Hàn Quốc và đánh giá tác động của chính sách này đến quan hệ thương mại hàng hóa giữa hai nước trong giai đoạn 2017-2022. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào thương mại hàng hóa, không bao gồm thương mại dịch vụ, nhằm phân tích sâu sắc các biến động thương mại và đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) trong bối cảnh chính sách đối ngoại mới của Hàn Quốc. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp hai nước trong việc khai thác hiệu quả các cơ hội hợp tác, đồng thời đề xuất các giải pháp thúc đẩy quan hệ thương mại song phương bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết chính sách đối ngoại và lý thuyết hội nhập kinh tế quốc tế.

  • Lý thuyết chính sách đối ngoại: Được hiểu là tập hợp các chiến lược, quyết định và hành động của một quốc gia nhằm đạt được mục tiêu lợi ích quốc gia trong quan hệ quốc tế. Chính sách đối ngoại là "cánh tay nối dài" của chính sách đối nội, góp phần bảo vệ an ninh quốc gia, thúc đẩy phát triển kinh tế và nâng cao vị thế quốc tế. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, chính sách đối ngoại còn bao gồm các hoạt động hợp tác đa phương và song phương nhằm giải quyết các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, đại dịch và an ninh khu vực.

  • Lý thuyết hội nhập kinh tế quốc tế: Mô tả quá trình các quốc gia liên kết, hợp tác trên nhiều cấp độ từ song phương đến toàn cầu, nhằm mở rộng thị trường, thu hút đầu tư và chuyển giao công nghệ. Hội nhập kinh tế giúp các quốc gia tận dụng lợi thế so sánh, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững. Các hiệp định thương mại tự do (FTA) và các tổ chức kinh tế khu vực như ASEAN, APEC đóng vai trò quan trọng trong quá trình này.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: chính sách đối ngoại, hội nhập kinh tế quốc tế, và hợp tác thương mại song phương. Luận văn cũng áp dụng mô hình 3P của NSP (People - Con người, Prosperity - Thịnh vượng, Peace - Hòa bình) để phân tích các trụ cột chính của chính sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp phân tích tổng hợp, thống kê và so sánh.

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo thương mại, đầu tư của Bộ Ngoại giao Hàn Quốc, Bộ Công Thương Việt Nam, các tổ chức quốc tế như WTO, IMF, cùng các công trình nghiên cứu học thuật và tài liệu pháp lý liên quan đến chính sách NSP và quan hệ thương mại Việt Nam - Hàn Quốc.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích tổng hợp các tài liệu lý luận và thực tiễn để làm rõ cơ sở lý luận và nội dung chính sách.
    • Thống kê mô tả và phân tích số liệu thương mại hàng hóa, FDI giữa hai nước từ năm 2017 đến 2022 nhằm đánh giá tác động thực tiễn.
    • So sánh các giai đoạn trước và sau khi NSP được triển khai để nhận diện sự thay đổi trong quan hệ thương mại.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung vào giai đoạn 2017-2022, tương ứng với thời điểm chính sách NSP được công bố và triển khai, đồng thời bao gồm các biến động do đại dịch Covid-19 và các yếu tố địa chính trị khu vực.

Cỡ mẫu dữ liệu thương mại và đầu tư được thu thập đầy đủ từ các nguồn chính thức, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cao. Phương pháp phân tích được lựa chọn nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện, khách quan về tác động của chính sách đối ngoại đến quan hệ kinh tế song phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng kim ngạch thương mại hàng hóa: Kim ngạch thương mại hai chiều giữa Hàn Quốc và Việt Nam tăng từ khoảng 135,6 tỷ USD năm 2016 lên 156,5 tỷ USD năm 2019, tương đương mức tăng 15,5%. Mặc dù đại dịch Covid-19 tác động tiêu cực, kim ngạch thương mại năm 2020 chỉ giảm nhẹ 4,9% xuống còn 143,8 tỷ USD, cho thấy sự ổn định và khả năng phục hồi nhanh của quan hệ thương mại.

  2. Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tăng mạnh: FDI của Hàn Quốc vào Việt Nam tăng từ 5,3 tỷ USD năm 2016 lên 9,5 tỷ USD năm 2019, tương đương mức tăng 79,2%. Năm 2019, số lượng dự án đầu tư mới của doanh nghiệp Hàn Quốc tại Việt Nam tăng 21,6%, đạt 1.393 doanh nghiệp.

  3. Cơ cấu thương mại bổ sung và đa dạng: Hàn Quốc chủ yếu xuất khẩu các sản phẩm công nghệ cao, máy móc và thiết bị vận tải sang Việt Nam, trong khi Việt Nam xuất khẩu các sản phẩm thâm dụng lao động và nguyên liệu thô. Tỷ trọng thương mại nội ngành chiếm tới 93,6% năm 2016, phản ánh sự bổ sung hiệu quả giữa hai nền kinh tế.

  4. Tác động tích cực của NSP đến hợp tác kinh tế - xã hội: Chính sách NSP đã thúc đẩy các hoạt động giao lưu văn hóa, giáo dục và hợp tác phát triển nguồn nhân lực, góp phần tăng cường sự hiểu biết và tin cậy giữa hai bên. Ví dụ, số lượng khách du lịch Hàn Quốc đến ASEAN tăng 33% trong năm 2019, trong đó Việt Nam là điểm đến trọng yếu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của sự tăng trưởng thương mại và đầu tư là do chính sách Hướng Nam Mới đã tạo ra môi trường hợp tác thuận lợi, đa dạng hóa đối tác và giảm sự phụ thuộc vào các cường quốc truyền thống như Trung Quốc và Mỹ. Việc nâng cao vị thế ASEAN, đặc biệt là Việt Nam, trong chiến lược đối ngoại của Hàn Quốc đã mở rộng không gian hợp tác kinh tế và chính trị.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với nhận định rằng FDI và thương mại song phương giữa Hàn Quốc và Việt Nam có xu hướng tăng trưởng ổn định, đồng thời cơ cấu hàng hóa ngày càng bổ sung lẫn nhau, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển bền vững. Các biểu đồ thể hiện kim ngạch thương mại hàng năm và số lượng dự án FDI mới sẽ minh họa rõ nét xu hướng này.

Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số thách thức như thiếu sự phổ biến rộng rãi của chính sách NSP trong cộng đồng doanh nghiệp và người dân, cũng như sự tập trung thương mại và đầu tư chủ yếu vào Việt Nam trong khi các nước ASEAN khác chưa được khai thác hiệu quả. Điều này đòi hỏi các bên cần có chiến lược truyền thông và đa dạng hóa hợp tác sâu rộng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông và nâng cao nhận thức về NSP: Chính phủ Hàn Quốc và Việt Nam cần phối hợp tổ chức các chương trình truyền thông, hội thảo và đào tạo nhằm nâng cao hiểu biết của doanh nghiệp và người dân về chính sách NSP, tạo sự đồng thuận và ủng hộ rộng rãi trong cộng đồng.

  2. Đa dạng hóa hợp tác thương mại và đầu tư trong ASEAN: Hàn Quốc nên mở rộng đầu tư và thương mại không chỉ tập trung vào Việt Nam mà còn các quốc gia ASEAN khác để tận dụng tối đa tiềm năng khu vực, giảm thiểu rủi ro địa chính trị và kinh tế.

  3. Thúc đẩy hợp tác phát triển nguồn nhân lực và công nghệ: Hai bên cần tăng cường các chương trình đào tạo, trao đổi giáo dục và chuyển giao công nghệ, đặc biệt trong các ngành công nghiệp tương lai như 5G, AI, fintech nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh chung.

  4. Tăng cường hợp tác ứng phó khẩn cấp và an ninh phi truyền thống: Trong bối cảnh đại dịch và các thách thức an ninh mạng, hai nước cần xây dựng các cơ chế phối hợp hiệu quả để ứng phó nhanh chóng và bền vững, góp phần duy trì môi trường hòa bình và ổn định.

Các giải pháp này nên được triển khai trong vòng 3-5 năm tới, với sự chủ động của Bộ Ngoại giao, Bộ Công Thương, các tổ chức xúc tiến thương mại và doanh nghiệp hai nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan ngoại giao: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng, điều chỉnh chính sách đối ngoại và thương mại, đặc biệt trong việc triển khai chính sách Hướng Nam Mới.

  2. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu và đầu tư: Các doanh nghiệp có thể khai thác thông tin về xu hướng thương mại, cơ cấu hàng hóa và các cơ hội đầu tư mới, từ đó xây dựng chiến lược kinh doanh phù hợp.

  3. Học giả và sinh viên ngành kinh tế quốc tế, quan hệ quốc tế: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về chính sách đối ngoại, hội nhập kinh tế và quan hệ thương mại song phương trong khu vực Đông Nam Á.

  4. Tổ chức xúc tiến thương mại và đầu tư: Các tổ chức này có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp, thúc đẩy hợp tác kinh tế và quảng bá chính sách đối ngoại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách Hướng Nam Mới của Hàn Quốc là gì?
    Chính sách Hướng Nam Mới (NSP) là sáng kiến đối ngoại của Hàn Quốc nhằm tăng cường quan hệ với các quốc gia Đông Nam Á và Ấn Độ, tập trung vào ba trụ cột: con người, thịnh vượng và hòa bình, nhằm thúc đẩy hợp tác toàn diện và phát triển bền vững.

  2. Tác động của NSP đến quan hệ thương mại Việt Nam - Hàn Quốc như thế nào?
    NSP đã góp phần tăng trưởng kim ngạch thương mại hàng hóa giữa hai nước, thúc đẩy đầu tư trực tiếp nước ngoài và mở rộng hợp tác kinh tế - xã hội, giúp Việt Nam trở thành đối tác chiến lược quan trọng trong khu vực ASEAN.

  3. Các lĩnh vực hợp tác chính trong NSP là gì?
    Ba lĩnh vực chính gồm: phát triển nguồn nhân lực và giao lưu văn hóa (con người), thúc đẩy thương mại và đầu tư (thịnh vượng), và hợp tác an ninh, ứng phó khẩn cấp (hòa bình), bao gồm cả các ngành công nghiệp tương lai như công nghệ số và y tế.

  4. Việt Nam có lợi thế gì trong quan hệ thương mại với Hàn Quốc?
    Việt Nam có lợi thế về các sản phẩm thâm dụng lao động và nguyên liệu thô, bổ sung cho các sản phẩm công nghệ cao và máy móc của Hàn Quốc, tạo nên cơ cấu thương mại bổ sung và hiệu quả.

  5. Làm thế nào để doanh nghiệp Việt Nam tận dụng tốt hơn chính sách NSP?
    Doanh nghiệp cần nâng cao năng lực cạnh tranh, chủ động tiếp cận thông tin về chính sách, tham gia các chương trình hợp tác đào tạo và chuyển giao công nghệ, đồng thời mở rộng mạng lưới đối tác trong khu vực ASEAN và Hàn Quốc.

Kết luận

  • Chính sách Hướng Nam Mới của Hàn Quốc là một sáng kiến đối ngoại chiến lược, tập trung vào hợp tác toàn diện với ASEAN và Ấn Độ, trong đó Việt Nam giữ vị trí trọng tâm.
  • Từ năm 2017 đến 2022, kim ngạch thương mại hàng hóa và đầu tư trực tiếp của Hàn Quốc vào Việt Nam tăng trưởng mạnh mẽ, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế song phương.
  • NSP không chỉ thúc đẩy hợp tác kinh tế mà còn tăng cường giao lưu văn hóa, giáo dục và hợp tác an ninh, tạo nền tảng bền vững cho quan hệ đối tác chiến lược.
  • Các thách thức như thiếu phổ biến chính sách và tập trung hợp tác chưa đồng đều trong ASEAN cần được khắc phục bằng các giải pháp cụ thể và đồng bộ.
  • Đề xuất các bước tiếp theo bao gồm tăng cường truyền thông, đa dạng hóa hợp tác, phát triển nguồn nhân lực và nâng cao năng lực ứng phó an ninh phi truyền thống nhằm hiện thực hóa mục tiêu hòa bình và thịnh vượng chung.

Luận văn kêu gọi các nhà hoạch định chính sách, doanh nghiệp và học giả tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp nhằm phát huy tối đa lợi ích từ chính sách Hướng Nam Mới, góp phần thúc đẩy quan hệ thương mại và hợp tác kinh tế Việt Nam - Hàn Quốc phát triển bền vững trong tương lai.