Luận án về cải tiến kế toán quản trị chi phí trong doanh nghiệp sản xuất giấy tại Việt Nam

• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế Quốc Dân
• Chuyên ngành: Kế Toán
• Đề tài: Cải Tiến Kế Toán Quản Trị Chi Phí Cho Doanh Nghiệp Sản Xuất Giấy Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

I. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, ngành sản xuất giấy tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức. Chi phí nguyên liệu và năng lượng chiếm tỷ lệ lớn trong chi phí sản xuất. Do đó, việc cải tiến kế toán quản trị chi phí là cần thiết để giảm chi phí và tăng hiệu quả hoạt động. Ngành công nghiệp giấy Việt Nam cần áp dụng các phương pháp sản xuất xanh hơn, đồng thời tuân thủ các quy định về môi trường. Để cạnh tranh với các sản phẩm ngoại nhập, doanh nghiệp cần có chiến lược quản lý chi phí hiệu quả. Quy hoạch phát triển ngành giấy đến năm 2025 nhấn mạnh việc áp dụng công nghệ tiên tiến nhằm nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Việc xây dựng thương hiệu và nâng cao năng lực cạnh tranh cũng là những yếu tố quan trọng. Từ đó, việc nghiên cứu và cải tiến quy trình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất giấy trở thành nhiệm vụ cấp thiết.

II. Tổng quan nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án

Thông tin cung cấp cho các nhà quản trị là yếu tố quyết định đến sự thành bại của doanh nghiệp. Kế toán quản trị chi phí đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ ra quyết định. Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng việc áp dụng các phương pháp hiện đại trong quản lý chi phí giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả hoạt động. Tuy nhiên, tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp vẫn chỉ tập trung vào thông tin kế toán tài chính mà chưa chú trọng đến thông tin phục vụ cho quản lý chi phí. Điều này dẫn đến việc các doanh nghiệp khó có thể cạnh tranh trong môi trường quốc tế. Việc nghiên cứu và áp dụng các phương pháp phân tích chi phí hiện đại là cần thiết để cải thiện tình hình này.

III. Nghiên cứu về nhận diện chi phí

Việc phân loại chi phí trong doanh nghiệp là rất quan trọng. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng nhiều doanh nghiệp chỉ phân loại chi phí theo nội dung kinh tế ban đầu mà chưa chú trọng đến các yếu tố khác. Việc phân loại chi phí theo mối quan hệ với mức độ hoạt động sẽ giúp doanh nghiệp có cái nhìn tổng quan hơn về tình hình chi phí. Các tác giả đã đề xuất rằng doanh nghiệp nên áp dụng các phương pháp phân loại chi phí hiện đại để nâng cao chất lượng thông tin kế toán. Điều này không chỉ giúp cho việc lập kế hoạch mà còn hỗ trợ trong việc ra quyết định quản lý hiệu quả.

IV. Nghiên cứu về xây dựng định mức và lập dự toán chi phí

Xây dựng định mức và lập dự toán chi phí là một trong những công cụ quan trọng trong kế toán quản trị chi phí. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc lập dự toán chi phí giúp doanh nghiệp chủ động trong việc sử dụng nguồn lực. Định mức chi phí là cơ sở để kiểm soát chi phí và đánh giá hiệu quả hoạt động. Các phương pháp lập dự toán như dự toán tĩnh và dự toán linh hoạt cần được áp dụng một cách hợp lý để đảm bảo tính hiệu quả trong quản lý. Việc áp dụng các phương pháp này sẽ giúp doanh nghiệp nâng cao khả năng cạnh tranh và tối ưu hóa chi phí sản xuất.

V. Nghiên cứu về phương pháp xác định chi phí

Phương pháp xác định chi phí là một yếu tố quan trọng trong kế toán quản trị chi phí. Các phương pháp truyền thống như xác định chi phí theo đơn đặt hàng và theo quá trình sản xuất vẫn được sử dụng phổ biến. Tuy nhiên, việc áp dụng các phương pháp hiện đại như chi phí mục tiêu và chi phí Kaizen đang ngày càng trở nên cần thiết. Các nghiên cứu cho thấy rằng việc áp dụng các phương pháp hiện đại giúp doanh nghiệp xác định chính xác hơn chi phí và từ đó đưa ra các quyết định quản lý hiệu quả hơn. Doanh nghiệp cần cân nhắc áp dụng các phương pháp này để nâng cao chất lượng thông tin chi phí.

VI. Nghiên cứu về phân tích chi phí

Phân tích chi phí là một phần không thể thiếu trong kế toán quản trị chi phí. Việc phân tích chi phí giúp doanh nghiệp đánh giá hiệu quả hoạt động và đưa ra các quyết định hợp lý. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc áp dụng các hệ thống phân tích chi phí hiện đại giúp doanh nghiệp có cái nhìn rõ ràng hơn về tình hình tài chính. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp kiểm soát chi phí mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường. Do đó, việc nghiên cứu và áp dụng các phương pháp phân tích chi phí hiện đại là rất cần thiết trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và tác động sâu rộng của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, ngành công nghiệp sản xuất giấy tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng. Theo quy hoạch phát triển ngành công nghiệp sản xuất giấy đến năm 2025, Việt Nam đặt mục tiêu đáp ứng khoảng 75-80% nhu cầu tiêu dùng trong nước, đồng thời nâng tỷ lệ thu hồi giấy các loại lên 65%. Tuy nhiên, ngành sản xuất giấy trong nước hiện có trình độ công nghệ lạc hậu, quy mô nhỏ, giá thành cao và chất lượng sản phẩm chưa đáp ứng được yêu cầu, dẫn đến sức cạnh tranh thấp so với các sản phẩm nhập khẩu từ Thái Lan, Indonesia, Malaysia và các nước khác.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hoàn thiện hệ thống kế toán quản trị chi phí (KTQT chi phí) trong các doanh nghiệp sản xuất giấy Việt Nam nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi phí, tăng năng lực cạnh tranh và thích ứng với môi trường kinh doanh ngày càng khốc liệt. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các doanh nghiệp sản xuất giấy có quy mô công suất từ 10.000 tấn/năm trở lên, khảo sát trong giai đoạn 2015-2018 trên phạm vi toàn quốc. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin quản trị chi phí chính xác, kịp thời, hỗ trợ các nhà quản lý ra quyết định tối ưu, góp phần phát triển bền vững ngành công nghiệp giấy Việt Nam trong bối cảnh hội nhập và đổi mới công nghệ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn sử dụng ba lý thuyết nền tảng để phân tích và xây dựng mô hình nghiên cứu:

• Lý thuyết ngẫu nhiên (Contingency theory): Nhấn mạnh sự phù hợp của hệ thống kế toán quản trị chi phí với đặc điểm môi trường, công nghệ và cơ cấu tổ chức của từng doanh nghiệp. Theo đó, không có mô hình KTQT chi phí duy nhất áp dụng cho tất cả doanh nghiệp mà cần điều chỉnh phù hợp với điều kiện cụ thể.

• Lý thuyết sự khuếch tán những đổi mới (Diffusion of innovations): Giải thích quá trình và tốc độ áp dụng các kỹ thuật KTQT chi phí mới trong doanh nghiệp, dựa trên thái độ của nhà quản lý, cấu trúc tổ chức và môi trường bên ngoài. Lý thuyết này giúp xác định các nhóm chấp nhận đổi mới và các nhân tố thúc đẩy hoặc cản trở việc áp dụng KTQT chi phí hiện đại.

• Lý thuyết thông tin hữu ích cho việc ra quyết định (Decision usefulness theory): Nhấn mạnh vai trò của thông tin kế toán quản trị chi phí trong việc cung cấp dữ liệu chính xác, kịp thời và có tính dự báo để hỗ trợ nhà quản lý đưa ra các quyết định kinh tế hiệu quả.

Ba lý thuyết này tạo thành khung lý luận vững chắc để nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến việc áp dụng KTQT chi phí và đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống KTQT chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất giấy Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng, sử dụng các công cụ phân tích thống kê hiện đại:

• Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu sơ cấp qua khảo sát thực địa, phỏng vấn trực tiếp và gửi phiếu điều tra tới 57 doanh nghiệp sản xuất giấy có quy mô công suất từ 10.000 tấn/năm trở lên trên toàn quốc. Tổng số phiếu thu về đạt tỷ lệ 74-75%, đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các tài liệu kế toán, báo cáo tài chính, văn bản pháp luật và các nghiên cứu trước đây.

• Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 20.0 để đánh giá độ tin cậy thang đo (Cronbach’s Alpha), phân tích nhân tố khám phá (EFA), kiểm định mô hình (CFI, TLI, RMSEA), kiểm định giả thuyết bằng phân tích phương sai (ANOVA) và kiểm tra các hiện tượng đa cộng tuyến, tự tương quan. Phần mềm Excel được dùng để xử lý các dữ liệu định tính và thống kê mô tả.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung khảo sát dữ liệu trong giai đoạn 2015-2018, phân tích và tổng hợp kết quả trong năm 2019-2020, đề xuất giải pháp hoàn thiện KTQT chi phí phù hợp với bối cảnh CMCN 4.0 và hội nhập kinh tế quốc tế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thực trạng áp dụng KTQT chi phí còn hạn chế: Khoảng 65% doanh nghiệp sản xuất giấy sử dụng chủ yếu các kỹ thuật kế toán chi phí truyền thống như phương pháp xác định chi phí theo quá trình và phương pháp tính giá thành toàn bộ. Các kỹ thuật hiện đại như chi phí theo hoạt động (ABC), chi phí mục tiêu, chi phí Kaizen chưa được áp dụng rộng rãi.

2. Nhu cầu thông tin KTQT chi phí của nhà quản trị cao: Trên 80% nhà quản trị cấp cao đánh giá nhu cầu thông tin chi phí phục vụ lập kế hoạch, kiểm soát và ra quyết định là rất quan trọng. Tuy nhiên, chỉ khoảng 40% doanh nghiệp có hệ thống báo cáo KTQT chi phí đầy đủ và kịp thời.

3. Các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ áp dụng KTQT chi phí: Phân tích EFA và kiểm định mô hình cho thấy các nhân tố chủ quan như nhận thức và sự ủng hộ của nhà quản trị, trình độ nhân viên kế toán, cùng với các nhân tố khách quan như quy mô doanh nghiệp, mức độ cạnh tranh thị trường và trình độ công nghệ thông tin có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến mức độ áp dụng KTQT chi phí.

4. Khó khăn trong việc áp dụng công nghệ và đổi mới: Khoảng 70% doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc đầu tư nâng cấp công nghệ kế toán và thiếu nhân lực có trình độ chuyên môn cao, dẫn đến việc áp dụng các phương pháp KTQT chi phí hiện đại bị hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại các ngành sản xuất khác và các quốc gia đang phát triển, cho thấy quy mô doanh nghiệp và nhận thức của nhà quản trị là những yếu tố quyết định trong việc áp dụng KTQT chi phí. Việc áp dụng các kỹ thuật truyền thống phổ biến do hạn chế về vốn và công nghệ, trong khi các kỹ thuật hiện đại như ABC giúp phân bổ chi phí chính xác hơn nhưng đòi hỏi đầu tư lớn và trình độ nhân sự cao.

Biểu đồ phân tích nhân tố (EFA) minh họa rõ sự tương quan giữa các nhân tố chủ quan và khách quan với mức độ áp dụng KTQT chi phí, trong đó sự ủng hộ của nhà quản trị có hệ số tải nhân tố cao nhất (>0.7), cho thấy vai trò then chốt của lãnh đạo trong việc thúc đẩy đổi mới. Bảng so sánh tỷ lệ áp dụng các kỹ thuật KTQT chi phí giữa các nhóm doanh nghiệp quy mô lớn và vừa cho thấy doanh nghiệp lớn có tỷ lệ áp dụng kỹ thuật hiện đại cao hơn 25% so với doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Kết quả cũng chỉ ra rằng việc xây dựng hệ thống báo cáo KTQT chi phí chưa đồng bộ, thiếu tính kịp thời và chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu ra quyết định của nhà quản trị, điều này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quản lý chi phí và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường nhận thức và sự ủng hộ của nhà quản trị: Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo nâng cao nhận thức về vai trò và lợi ích của KTQT chi phí hiện đại cho lãnh đạo doanh nghiệp. Mục tiêu đạt 90% nhà quản trị cấp cao hiểu và cam kết áp dụng KTQT chi phí trong vòng 12 tháng.

2. Đầu tư nâng cấp công nghệ và phần mềm kế toán: Khuyến khích doanh nghiệp đầu tư hệ thống phần mềm kế toán quản trị chi phí hiện đại, tích hợp công nghệ thông tin để nâng cao tính chính xác và kịp thời của thông tin. Mục tiêu 70% doanh nghiệp trong ngành có hệ thống công nghệ phù hợp trong 2 năm tới.

3. Phát triển nguồn nhân lực kế toán quản trị: Tăng cường đào tạo chuyên sâu về KTQT chi phí cho đội ngũ kế toán và quản lý chi phí, đặc biệt là kỹ thuật phân tích chi phí theo hoạt động (ABC) và lập dự toán linh hoạt. Mục tiêu nâng trình độ chuyên môn cho 60% nhân viên kế toán trong 18 tháng.

4. Xây dựng hệ thống báo cáo KTQT chi phí đồng bộ và linh hoạt: Thiết kế hệ thống báo cáo phục vụ đầy đủ các chức năng quản trị từ lập kế hoạch, kiểm soát đến ra quyết định, đảm bảo tính kịp thời và phù hợp với đặc thù ngành giấy. Thực hiện trong vòng 1 năm tại các doanh nghiệp trọng điểm.

5. Khuyến khích hợp tác và chia sẻ kinh nghiệm: Tạo diễn đàn trao đổi giữa các doanh nghiệp sản xuất giấy để chia sẻ kinh nghiệm áp dụng KTQT chi phí, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh chung của ngành.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản trị doanh nghiệp sản xuất giấy: Giúp hiểu rõ vai trò và cách thức áp dụng KTQT chi phí để nâng cao hiệu quả quản lý chi phí, từ đó ra quyết định kinh doanh chính xác và kịp thời.

2. Chuyên gia kế toán quản trị và kiểm toán nội bộ: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về các phương pháp kế toán quản trị chi phí, hỗ trợ tư vấn và kiểm tra hệ thống kế toán trong doanh nghiệp.

3. Nhà nghiên cứu và giảng viên kinh tế, quản trị: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực trạng KTQT chi phí trong ngành sản xuất giấy, đồng thời cung cấp mô hình nghiên cứu và phân tích dữ liệu khoa học.

4. Cơ quan quản lý nhà nước và chính sách: Hỗ trợ xây dựng chính sách phát triển ngành công nghiệp giấy, thúc đẩy áp dụng công nghệ và quản trị chi phí hiện đại nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Câu hỏi thường gặp

1. Kế toán quản trị chi phí khác gì so với kế toán tài chính?
   Kế toán quản trị chi phí tập trung cung cấp thông tin nội bộ phục vụ quản lý, ra quyết định và kiểm soát chi phí, trong khi kế toán tài chính chủ yếu phục vụ báo cáo cho các đối tượng bên ngoài như nhà đầu tư, cơ quan thuế.

2. Tại sao doanh nghiệp sản xuất giấy cần áp dụng KTQT chi phí hiện đại?
   KTQT chi phí hiện đại giúp phân bổ chi phí chính xác hơn, kiểm soát chi phí hiệu quả, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, từ đó tăng sức cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập và áp lực cạnh tranh ngày càng lớn.

3. Những nhân tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến việc áp dụng KTQT chi phí?
   Nhận thức và sự ủng hộ của nhà quản trị, quy mô doanh nghiệp, trình độ công nghệ thông tin và trình độ chuyên môn của nhân viên kế toán là những nhân tố quan trọng nhất.

4. Phương pháp lập dự toán chi phí nào phù hợp với doanh nghiệp sản xuất giấy?
   Phương pháp lập dự toán kết hợp từ trên xuống và từ dưới lên giúp đảm bảo tính chính xác và khả thi, đồng thời nên áp dụng dự toán linh hoạt để phản ánh biến động chi phí theo mức độ hoạt động.

5. Làm thế nào để xây dựng hệ thống báo cáo KTQT chi phí hiệu quả?
   Cần thiết kế hệ thống báo cáo theo chu trình quản trị chi phí, bao gồm báo cáo định mức, báo cáo thực hiện, báo cáo phân tích biến động và báo cáo hỗ trợ ra quyết định, đảm bảo tính kịp thời, chính xác và phù hợp với nhu cầu quản lý.

Kết luận

• Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất giấy Việt Nam, làm rõ vai trò và nội dung của KTQT chi phí trong quản lý doanh nghiệp.
• Thực trạng áp dụng KTQT chi phí hiện nay còn nhiều hạn chế, chủ yếu sử dụng các kỹ thuật truyền thống, chưa tận dụng hiệu quả các phương pháp hiện đại và công nghệ thông tin.
• Các nhân tố chủ quan và khách quan như nhận thức nhà quản trị, quy mô doanh nghiệp, trình độ công nghệ và nhân lực kế toán ảnh hưởng rõ rệt đến mức độ áp dụng KTQT chi phí.
• Đề xuất các giải pháp đồng bộ về nâng cao nhận thức, đầu tư công nghệ, phát triển nguồn nhân lực và xây dựng hệ thống báo cáo nhằm hoàn thiện KTQT chi phí, phù hợp với bối cảnh CMCN 4.0 và hội nhập kinh tế quốc tế.
• Tiếp theo, cần triển khai thí điểm các giải pháp tại các doanh nghiệp trọng điểm, đánh giá hiệu quả và nhân rộng mô hình để nâng cao năng lực cạnh tranh ngành giấy Việt Nam.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản trị chi phí và phát triển bền vững doanh nghiệp sản xuất giấy Việt Nam!