Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt của ngành xây dựng tại Việt Nam, công tác lập dự toán hoạt động đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu quả quản lý và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Công ty Cổ phần Vật tư và Xây dựng Đắk Lắk (DAMABUSHCO) là một doanh nghiệp xây dựng có lịch sử hơn 34 năm phát triển, hoạt động trong lĩnh vực mua bán vật liệu xây dựng và thi công các công trình dân dụng, giao thông, thủy lợi. Tuy nhiên, thực trạng công tác lập dự toán hoạt động tại công ty còn nhiều hạn chế như sự phối hợp giữa các bộ phận chưa hiệu quả, thời gian lập dự toán kéo dài và chưa phân công trách nhiệm rõ ràng. Năm 2015 được chọn làm phạm vi thời gian nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác lập dự toán tại công ty.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng công tác lập dự toán hoạt động tại DAMABUSHCO, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dự toán, góp phần cải thiện hiệu quả hoạt động kinh doanh và tăng cường năng lực cạnh tranh trên thị trường xây dựng. Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc hỗ trợ công ty quản lý chi phí, dự báo tài chính chính xác và ra quyết định kịp thời. Đồng thời, luận văn cũng đóng góp về mặt khoa học khi làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác lập dự toán trong doanh nghiệp xây lắp, một lĩnh vực còn ít được nghiên cứu chuyên sâu tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kế toán quản trị, đặc biệt tập trung vào công tác lập dự toán hoạt động trong doanh nghiệp xây dựng. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết kế toán quản trị: Theo PGS.TS Trương Bá Thanh và PGS.TS Nguyễn Ngọc Quang, dự toán là công cụ hoạch định tài chính, giúp doanh nghiệp ước tính thu nhập, chi phí trong kỳ kế hoạch nhằm đạt mục tiêu đề ra. Dự toán còn là cơ sở kiểm soát, đánh giá hiệu quả hoạt động và trách nhiệm quản lý các cấp.

  2. Mô hình quy trình lập dự toán: Quy trình gồm ba giai đoạn chính là chuẩn bị (xác định mục tiêu, xây dựng mô hình dự toán), soạn thảo (thu thập thông tin, lập báo cáo dự toán chi tiết) và theo dõi (đánh giá, điều chỉnh dự toán theo thực tế). Mô hình này giúp đảm bảo tính khoa học và khả thi của dự toán.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: dự toán tiêu thụ, dự toán sản xuất, dự toán chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, dự toán chi phí nhân công trực tiếp, dự toán chi phí sản xuất chung, dự toán giá vốn hàng bán, dự toán chi phí bán hàng và quản lý doanh nghiệp. Ngoài ra, phân loại dự toán theo thời gian (ngắn hạn, dài hạn), theo nội dung kinh tế (hoạt động, tài chính) và theo mức độ linh hoạt (tĩnh, linh hoạt) cũng được làm rõ.

Đặc thù ngành xây dựng với sản phẩm xây lắp có tính riêng lẻ, thời gian thi công dài, chi phí đa dạng và biến động theo điều kiện môi trường được xem xét kỹ lưỡng để xây dựng hệ thống dự toán phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và khảo sát thực tế tại Công ty Cổ phần Vật tư và Xây dựng Đắk Lắk trong năm 2015. Cỡ mẫu gồm các cán bộ chuyên trách lập dự toán, cán bộ tài chính phòng kế toán và nhà quản trị công ty. Phương pháp chọn mẫu theo phương pháp phi xác suất, tập trung vào những người có liên quan trực tiếp đến công tác lập dự toán nhằm đảm bảo tính chuyên sâu và thực tiễn.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp so sánh, đối chiếu giữa các kỳ dự toán và kết quả thực tế, phân tích định tính về quy trình, phương pháp lập dự toán và các báo cáo dự toán. Tổng hợp và đánh giá các mặt đạt được, hạn chế để rút ra kết luận và đề xuất giải pháp. Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm 2015, tập trung vào đánh giá thực trạng và đề xuất hoàn thiện công tác lập dự toán.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán còn nhiều hạn chế: Công tác phối hợp giữa các bộ phận trong quá trình lập dự toán chưa hiệu quả, dẫn đến thời gian lập dự toán kéo dài và thiếu sự thống nhất. Việc phân công trách nhiệm chưa rõ ràng khiến dự toán chỉ dừng lại ở mức báo cáo theo mẫu chung, chưa đi sâu phân tích các nhân tố ảnh hưởng. Tỷ lệ hoàn thành dự toán đúng hạn chỉ đạt khoảng 70%.

  2. Phương pháp lập dự toán chưa đồng bộ: Công ty chủ yếu áp dụng phương pháp lập dự toán kết hợp nhưng chưa phát huy tối đa vai trò của các cấp quản lý cơ sở. Dự toán tiêu thụ và dự toán chi phí nguyên vật liệu chưa phản ánh chính xác biến động thị trường, ảnh hưởng đến tính khả thi của dự toán tổng thể.

  3. Nội dung dự toán chưa đầy đủ và chi tiết: Một số loại dự toán như chi phí quản lý doanh nghiệp, chi phí tài chính chưa được xây dựng chi tiết theo từng quý, gây khó khăn trong việc theo dõi và kiểm soát chi phí. Dự toán chi phí nhân công trực tiếp chiếm khoảng 15-20% tổng chi phí sản xuất, nhưng chưa được dự báo sát với thực tế biến động lao động.

  4. Ảnh hưởng đặc thù ngành xây dựng: Sản phẩm xây lắp có tính chất riêng lẻ, thời gian thi công dài và chi phí phát sinh đa dạng như chi phí vận chuyển, chi phí bảo hành công trình làm tăng độ phức tạp trong lập dự toán. Việc theo dõi chi phí lũy kế qua các năm chưa được thực hiện hiệu quả, ảnh hưởng đến đánh giá kết quả kinh doanh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban, quy trình lập dự toán chưa được chuẩn hóa và áp dụng chưa triệt để các phương pháp khoa học. So với các nghiên cứu trong ngành kế toán quản trị, đặc biệt trong lĩnh vực xây dựng, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều doanh nghiệp xây lắp tại Việt Nam, nơi công tác lập dự toán còn mang tính hình thức và chưa phát huy hết vai trò quản lý.

Việc dự toán chưa chi tiết và chưa linh hoạt làm giảm khả năng dự báo chính xác, ảnh hưởng đến việc ra quyết định kịp thời của ban lãnh đạo. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ hoàn thành dự toán theo quý và phân bổ chi phí theo loại chi phí sẽ minh họa rõ nét hơn về sự chênh lệch giữa kế hoạch và thực tế, từ đó làm cơ sở cho các điều chỉnh cần thiết.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là giúp công ty nhận diện rõ các điểm yếu trong công tác lập dự toán, từ đó xây dựng các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi phí, tăng cường tính chính xác và khả thi của dự toán, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh trong ngành xây dựng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán: Xây dựng quy trình chuẩn hóa, rõ ràng về phân công trách nhiệm giữa các bộ phận liên quan, đảm bảo phối hợp chặt chẽ và tiết kiệm thời gian lập dự toán. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Ban Giám đốc phối hợp Phòng Kế hoạch - Kỹ thuật chủ trì.

  2. Áp dụng phương pháp lập dự toán linh hoạt và chi tiết hơn: Tăng cường vai trò của quản lý cấp cơ sở trong việc xây dựng dự toán, kết hợp với dự toán từ cấp cao để nâng cao tính khả thi. Triển khai trong 1 năm, do Phòng Kế toán và các đội thi công thực hiện.

  3. Nâng cao chất lượng nội dung dự toán: Xây dựng dự toán chi tiết theo từng quý, bao gồm chi phí quản lý doanh nghiệp, chi phí tài chính và chi phí nhân công trực tiếp, phản ánh sát biến động thực tế. Thời gian hoàn thành 9 tháng, do Phòng Tài chính - Kế toán đảm nhiệm.

  4. Tăng cường theo dõi và đánh giá dự toán: Thiết lập hệ thống theo dõi chi phí lũy kế qua các năm thi công công trình, sử dụng phần mềm quản lý dự toán để cập nhật và phân tích dữ liệu kịp thời. Thực hiện trong 1 năm, do Ban Giám đốc phối hợp Phòng Công nghệ thông tin và Phòng Kế toán.

Các giải pháp trên nhằm mục tiêu nâng tỷ lệ hoàn thành dự toán đúng hạn lên trên 90%, giảm thiểu sai lệch chi phí dưới 5%, và tăng cường hiệu quả quản lý tài chính trong vòng 1-2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp xây dựng: Giúp hiểu rõ vai trò và tầm quan trọng của công tác lập dự toán trong quản lý chi phí và ra quyết định chiến lược, từ đó áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị.

  2. Phòng Kế toán và Tài chính: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để hoàn thiện quy trình lập dự toán, xây dựng báo cáo dự toán chi tiết, phục vụ công tác kiểm soát chi phí và báo cáo tài chính.

  3. Nhà quản lý dự án và kỹ thuật: Hỗ trợ trong việc phối hợp với bộ phận kế toán để xây dựng dự toán sát thực tế thi công, quản lý chi phí công trình hiệu quả hơn.

  4. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Kế toán, Quản trị kinh doanh: Là tài liệu tham khảo quý giá về công tác lập dự toán trong doanh nghiệp xây dựng, giúp nâng cao kiến thức chuyên môn và kỹ năng nghiên cứu thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác lập dự toán lại quan trọng đối với doanh nghiệp xây dựng?
    Dự toán giúp doanh nghiệp dự báo chi phí, thu nhập, từ đó lập kế hoạch sản xuất kinh doanh hiệu quả, kiểm soát chi phí và nâng cao năng lực cạnh tranh. Ví dụ, dự toán chi phí nguyên vật liệu giúp tránh lãng phí và đảm bảo nguồn cung kịp thời.

  2. Phương pháp lập dự toán nào phù hợp nhất cho doanh nghiệp xây dựng?
    Phương pháp kết hợp giữa quản lý cấp cao và cấp cơ sở được đánh giá cao vì vừa đảm bảo tầm nhìn chiến lược, vừa phản ánh sát thực tế thi công. Tuy nhiên cần cân nhắc thời gian và chi phí thực hiện.

  3. Làm thế nào để nâng cao tính chính xác của dự toán?
    Cần xây dựng định mức chi phí khoa học, cập nhật dữ liệu thị trường thường xuyên, phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận và áp dụng công nghệ quản lý dự toán hiện đại.

  4. Các yếu tố đặc thù nào ảnh hưởng đến công tác lập dự toán trong ngành xây dựng?
    Sản phẩm xây lắp có tính riêng lẻ, thời gian thi công dài, chi phí phát sinh đa dạng và biến động theo điều kiện môi trường, thời tiết, làm tăng độ phức tạp trong dự toán.

  5. Làm sao để theo dõi và điều chỉnh dự toán hiệu quả trong quá trình thi công?
    Thiết lập hệ thống theo dõi chi phí lũy kế, so sánh dự toán với thực tế theo từng giai đoạn, phân tích sai lệch và điều chỉnh kịp thời giúp kiểm soát chi phí và đảm bảo tiến độ công trình.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng công tác lập dự toán hoạt động tại Công ty Cổ phần Vật tư và Xây dựng Đắk Lắk, chỉ ra những hạn chế về quy trình, phương pháp và nội dung dự toán.
  • Phân tích đặc thù ngành xây dựng giúp xây dựng hệ thống dự toán phù hợp, nâng cao tính khả thi và hiệu quả quản lý chi phí.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy trình, phương pháp lập dự toán, nâng cao chất lượng nội dung và tăng cường theo dõi, đánh giá dự toán.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc, hỗ trợ công ty nâng cao năng lực cạnh tranh và hiệu quả hoạt động kinh doanh trong giai đoạn tiếp theo.
  • Khuyến nghị công ty triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và ứng dụng công nghệ quản lý dự toán hiện đại.

Hành động tiếp theo: Ban lãnh đạo và các phòng ban liên quan nên tổ chức hội thảo nội bộ để phổ biến kết quả nghiên cứu, xây dựng kế hoạch triển khai các giải pháp và theo dõi tiến độ thực hiện nhằm đạt hiệu quả tối ưu.