Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội tự nguyện (BHXH TN) là chính sách xã hội quan trọng nhằm ổn định đời sống người lao động tự do, góp phần thực hiện công bằng xã hội. Tại thành phố Phan Rang - Tháp Chàm, tỉnh Ninh Thuận, số người tham gia BHXH TN tăng từ 466 người năm 2019 lên 2.099 người năm 2021, trong đó lao động tự do chiếm 1.711 người. Tuy nhiên, tỷ lệ này chỉ chiếm khoảng 1,07% tổng số lao động tự do trên địa bàn, còn rất thấp so với tiềm năng. Thu nhập không ổn định, phí đóng bảo hiểm cao, lợi ích hạn chế và thời gian đóng dài là những nguyên nhân chính khiến người lao động tự do chưa mặn mà tham gia.

Mục tiêu nghiên cứu là xác định các nhân tố ảnh hưởng đến ý định tham gia BHXH TN của lao động tự do tại thành phố Phan Rang - Tháp Chàm, từ đó đề xuất giải pháp phát triển chính sách phù hợp. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập từ 140 lao động tự do chưa tham gia BHXH TN, kết hợp với dữ liệu thứ cấp giai đoạn 2019-2021. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách mở rộng độ bao phủ BHXH TN, góp phần tăng nguồn thu quỹ BHXH dài hạn, hỗ trợ phát triển kinh tế và an sinh xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết hành vi tiêu dùng chính:

  • Lý thuyết hành động hợp lý (TRA): Nhấn mạnh thái độ và chuẩn chủ quan là hai yếu tố chính ảnh hưởng đến ý định hành vi. Thái độ phản ánh cảm nhận tích cực hay tiêu cực về BHXH TN, trong khi chuẩn chủ quan là áp lực xã hội từ người thân, bạn bè.

  • Lý thuyết hành vi dự định (TPB): Mở rộng TRA bằng việc bổ sung yếu tố kiểm soát nhận thức hành vi, tức là cảm nhận về khả năng và điều kiện thực hiện hành vi tham gia BHXH TN.

Các khái niệm chính trong mô hình nghiên cứu gồm: nhận thức về tính an sinh xã hội của BHXH TN, thái độ, ảnh hưởng xã hội, hiểu biết về chính sách BHXH TN, thu nhập và truyền thông.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính gồm thảo luận nhóm với 15 chuyên gia và phỏng vấn tay đôi 30 lao động tự do để xây dựng bảng câu hỏi. Giai đoạn định lượng tiến hành khảo sát trực tiếp 140 lao động tự do chưa tham gia BHXH TN tại 16 xã, phường của thành phố Phan Rang - Tháp Chàm từ tháng 2 đến tháng 7 năm 2022.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm thống kê với các kỹ thuật: thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích tương quan Pearson và hồi quy tuyến tính đa biến. Cỡ mẫu 140 được xác định theo tiêu chuẩn tối thiểu 5 quan sát cho mỗi biến quan sát trong mô hình. Phương pháp chọn mẫu là phi ngẫu nhiên thuận tiện nhằm đảm bảo thu thập dữ liệu thực tế từ đối tượng nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tham gia BHXH TN còn thấp: Năm 2021, chỉ có 2.099 lao động tự do tham gia BHXH TN, chiếm 1,07% tổng số lao động tự do tại thành phố Phan Rang - Tháp Chàm.

  2. Thu nhập là nhân tố quan trọng nhất: Kết quả hồi quy đa biến cho thấy thu nhập ổn định có ảnh hưởng mạnh nhất đến ý định tham gia BHXH TN, với hệ số tác động cao hơn các nhân tố khác.

  3. Thái độ tích cực thúc đẩy ý định tham gia: Lao động tự do có thái độ tích cực về lợi ích BHXH TN có xu hướng cao hơn trong việc quyết định tham gia, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng khoảng 20-25%.

  4. Hiểu biết về chính sách và truyền thông có vai trò quan trọng: Mức độ hiểu biết về quyền lợi, thủ tục BHXH TN và hiệu quả công tác tuyên truyền ảnh hưởng tích cực đến ý định tham gia, chiếm khoảng 15-18% mức độ tác động.

  5. Ảnh hưởng xã hội có tác động vừa phải: Sự ủng hộ từ gia đình, bạn bè và đồng nghiệp góp phần tăng ý định tham gia BHXH TN, tuy nhiên mức độ ảnh hưởng thấp hơn so với các nhân tố cá nhân.

Thảo luận kết quả

Thu nhập ổn định là điều kiện tiên quyết để lao động tự do cân nhắc tham gia BHXH TN, phù hợp với nghiên cứu của Min-Sun Horng và Yung-Wang Chang (2007) tại Đài Loan. Thái độ tích cực phản ánh nhận thức về lợi ích lâu dài của BHXH TN, đồng thời thể hiện trách nhiệm cá nhân và gia đình, tương đồng với kết quả nghiên cứu trong nước. Hiểu biết về chính sách và truyền thông là kênh quan trọng giúp người lao động tiếp cận thông tin, giảm bớt sự e ngại và tăng niềm tin vào BHXH TN.

Ảnh hưởng xã hội tuy có tác động nhưng không phải là yếu tố quyết định hàng đầu, điều này cho thấy sự tự chủ trong quyết định của lao động tự do tại địa phương. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ tác động tương đối của từng nhân tố, hoặc bảng hệ số hồi quy chi tiết.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tạo việc làm và ổn định thu nhập cho lao động tự do: Các cơ quan chức năng phối hợp với doanh nghiệp địa phương phát triển các chương trình hỗ trợ việc làm bền vững, nâng cao thu nhập trong vòng 1-3 năm tới nhằm tăng khả năng tham gia BHXH TN.

  2. Nâng cao nhận thức về tính an sinh xã hội của BHXH TN: Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo và chiến dịch truyền thông sâu rộng trong 6-12 tháng nhằm giúp lao động tự do hiểu rõ quyền lợi và trách nhiệm khi tham gia BHXH TN.

  3. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền đa kênh: Sử dụng truyền hình, radio, mạng xã hội và các tổ chức đoàn thể địa phương để truyền tải thông tin chính sách BHXH TN một cách sinh động, dễ hiểu, liên tục trong 1-2 năm.

  4. Khuyến khích sự ảnh hưởng xã hội tích cực: Phát huy vai trò của gia đình, cộng đồng và các nhóm bạn bè trong việc vận động tham gia BHXH TN thông qua các mô hình tuyên truyền tại cộng đồng, triển khai trong 12 tháng.

  5. Nâng cao hiểu biết về chính sách BHXH TN: Cải tiến thủ tục hành chính, cung cấp tài liệu hướng dẫn chi tiết, minh bạch và dễ tiếp cận, đồng thời tổ chức tư vấn trực tiếp tại các điểm thu BHXH trong 6 tháng.

  6. Mở rộng đối tượng tham gia và hoàn thiện chính sách: Xem xét điều chỉnh mức đóng, thời gian hưởng chế độ phù hợp với đặc thù lao động tự do, đồng thời xây dựng các chính sách hỗ trợ tài chính cho nhóm thu nhập thấp trong 2-3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý BHXH và chính sách xã hội: Sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh, hoàn thiện chính sách BHXH TN, nâng cao hiệu quả vận động người lao động tự do tham gia.

  2. Các tổ chức đoàn thể và cộng đồng địa phương: Áp dụng các giải pháp tuyên truyền, vận động dựa trên các nhân tố ảnh hưởng đã được xác định để tăng cường sự tham gia BHXH TN.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, chính sách công: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả để phát triển các đề tài liên quan đến an sinh xã hội và bảo hiểm.

  4. Doanh nghiệp và nhà tuyển dụng lao động tự do: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến ý định tham gia BHXH TN của người lao động để phối hợp với cơ quan BHXH trong việc hỗ trợ người lao động tham gia bảo hiểm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ lệ lao động tự do tham gia BHXH TN tại Phan Rang - Tháp Chàm còn thấp?
    Nguyên nhân chính là thu nhập không ổn định, phí đóng bảo hiểm cao, lợi ích chưa rõ ràng và thời gian đóng dài, khiến người lao động e ngại tham gia.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến ý định tham gia BHXH TN?
    Thu nhập ổn định, thái độ tích cực và hiểu biết về chính sách BHXH TN là ba nhân tố có ảnh hưởng lớn nhất, theo kết quả phân tích hồi quy đa biến.

  3. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của lao động tự do về BHXH TN?
    Thông qua các chương trình đào tạo, hội thảo, truyền thông đa kênh và tư vấn trực tiếp tại cộng đồng, giúp người lao động hiểu rõ quyền lợi và trách nhiệm.

  4. Ảnh hưởng xã hội đóng vai trò thế nào trong quyết định tham gia BHXH TN?
    Sự ủng hộ từ gia đình, bạn bè có tác động tích cực nhưng mức độ ảnh hưởng thấp hơn các yếu tố cá nhân như thu nhập và thái độ.

  5. Chính sách BHXH TN có hỗ trợ tài chính cho người tham gia không?
    Nhà nước có chính sách hỗ trợ tiền đóng BHXH TN tối đa 10 năm, giúp giảm gánh nặng tài chính cho người lao động tự do khi tham gia.

Kết luận

  • Tỷ lệ lao động tự do tham gia BHXH TN tại thành phố Phan Rang - Tháp Chàm còn thấp, chỉ chiếm khoảng 1,07% tổng số lao động tự do năm 2021.
  • Sáu nhân tố chính ảnh hưởng đến ý định tham gia BHXH TN gồm: thu nhập, thái độ, hiểu biết về chính sách, truyền thông, nhận thức tính an sinh xã hội và ảnh hưởng xã hội.
  • Thu nhập ổn định là yếu tố quan trọng nhất thúc đẩy ý định tham gia BHXH TN.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp thiết thực như tạo việc làm ổn định, nâng cao nhận thức, đẩy mạnh tuyên truyền và hoàn thiện chính sách BHXH TN.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm nhằm tăng tỷ lệ tham gia BHXH TN, góp phần phát triển bền vững an sinh xã hội địa phương.

Để nâng cao hiệu quả chính sách BHXH TN, các cơ quan chức năng và tổ chức liên quan cần phối hợp chặt chẽ, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng đối tượng và hoàn thiện chính sách phù hợp với đặc thù lao động tự do.