Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, việc áp dụng chuẩn mực kế toán thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm đảm bảo tính minh bạch và chuẩn mực trong báo cáo tài chính của các doanh nghiệp. Tại tỉnh Bình Dương, một trong những trung tâm kinh tế lớn với số lượng doanh nghiệp kinh doanh xuất nhập khẩu đông đảo, việc vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN, đặc biệt trong xử lý các khoản chênh lệch tỷ giá ngoại tệ, đang gặp nhiều khó khăn và thách thức. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xác định và đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố tác động đến việc vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN trong các doanh nghiệp kinh doanh xuất nhập khẩu tại Bình Dương, trong giai đoạn từ tháng 4 đến tháng 8 năm 2021. Nghiên cứu tập trung vào năm nhân tố chính gồm năng lực nhân viên kế toán, nhận thức của nhà quản lý, chất lượng phần mềm kế toán, sự hỗ trợ từ tổ chức nghề nghiệp và áp lực từ thuế. Việc nghiên cứu này không chỉ góp phần làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN mà còn có ý nghĩa thực tiễn trong việc nâng cao chất lượng thông tin tài chính, từ đó hỗ trợ doanh nghiệp cải thiện hiệu quả quản lý và tăng cường sự tin cậy của nhà đầu tư.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba lý thuyết nền tảng để phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến việc vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN. Thứ nhất, Lý thuyết bất định (Contingency theory) nhấn mạnh rằng không có một hệ thống kế toán nào phù hợp cho mọi tổ chức mà phụ thuộc vào các yếu tố bên trong và bên ngoài doanh nghiệp như năng lực nhân viên kế toán, nhận thức của nhà quản lý và chất lượng phần mềm kế toán. Thứ hai, Lý thuyết đại diện (Agency theory) tập trung vào mối quan hệ giữa chủ sở hữu và người quản lý, giải thích các áp lực từ môi trường bên ngoài như sự hỗ trợ từ tổ chức nghề nghiệp và áp lực từ thuế ảnh hưởng đến việc tuân thủ chuẩn mực kế toán. Cuối cùng, Lý thuyết hành vi (Behavioral theory) làm rõ vai trò của nhận thức và hành vi của nhà quản lý trong việc vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN. Các khái niệm chính được sử dụng gồm: thuế TNDN, kế toán thuế TNDN, vận dụng kế toán thuế TNDN, xử lý chênh lệch tỷ giá ngoại tệ, năng lực nhân viên kế toán, nhận thức của nhà quản lý, chất lượng phần mềm kế toán, sự hỗ trợ từ tổ chức nghề nghiệp và áp lực từ thuế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa định tính và định lượng. Phương pháp định tính được thực hiện qua phỏng vấn sâu 7 chuyên gia gồm giảng viên đại học và kế toán trưởng tại các doanh nghiệp xuất nhập khẩu ở Bình Dương, nhằm hoàn thiện thang đo vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN trong xử lý ngoại tệ. Phương pháp định lượng tiến hành khảo sát 181 doanh nghiệp kinh doanh xuất nhập khẩu tại Bình Dương, sử dụng bảng câu hỏi theo thang đo Likert 5 điểm. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện, phù hợp với đặc điểm nghiên cứu. Dữ liệu được phân tích bằng phần mềm SPSS 22, kiểm định độ tin cậy thang đo qua hệ số Cronbach’s alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) và hồi quy tuyến tính bội để đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến việc vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN. Thời gian thu thập dữ liệu định tính từ tháng 4 đến tháng 5 năm 2021, dữ liệu định lượng từ tháng 6 đến tháng 8 năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Năng lực nhân viên kế toán có ảnh hưởng tích cực và mạnh nhất đến việc vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN, với hệ số hồi quy cao nhất trong mô hình. Điều này phản ánh tầm quan trọng của trình độ chuyên môn và kinh nghiệm của kế toán viên trong việc áp dụng chính xác các quy định kế toán thuế.

  2. Nhận thức của nhà quản lý đứng thứ hai về mức độ ảnh hưởng tích cực, cho thấy sự hiểu biết và quan tâm của lãnh đạo doanh nghiệp đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy việc tuân thủ chuẩn mực kế toán thuế TNDN.

  3. Áp lực từ thuế có ảnh hưởng ngược chiều đến việc vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN, cho thấy doanh nghiệp thường ưu tiên tuân thủ các quy định thuế hơn là chuẩn mực kế toán, dẫn đến việc vận dụng chuẩn mực kế toán bị hạn chế.

  4. Chất lượng phần mềm kế toán và sự hỗ trợ từ tổ chức nghề nghiệp đều có ảnh hưởng tích cực nhưng mức độ thấp hơn so với các nhân tố trên, phản ánh vai trò hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn trong việc nâng cao hiệu quả vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN.

Các kết quả này được minh họa qua bảng hồi quy tuyến tính bội, trong đó hệ số Cronbach’s alpha của các thang đo đều trên 0.7, đảm bảo độ tin cậy cao. Biểu đồ phân phối tần số và phân tích nhân tố khám phá cũng cho thấy sự phù hợp của mô hình nghiên cứu. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với các nghiên cứu về ảnh hưởng của năng lực nhân viên và nhận thức nhà quản lý, đồng thời làm rõ vai trò tiêu cực của áp lực thuế trong bối cảnh Việt Nam.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của ảnh hưởng mạnh mẽ từ năng lực nhân viên kế toán là do tính phức tạp của chuẩn mực kế toán thuế TNDN, đặc biệt trong xử lý các khoản chênh lệch tỷ giá ngoại tệ, đòi hỏi kế toán viên phải có kiến thức chuyên sâu và kỹ năng thực tiễn. Nhận thức của nhà quản lý ảnh hưởng tích cực bởi lãnh đạo có nhận thức đúng đắn sẽ tạo điều kiện và yêu cầu bộ phận kế toán tuân thủ nghiêm ngặt các chuẩn mực. Áp lực từ thuế gây ảnh hưởng ngược chiều do doanh nghiệp ưu tiên tuân thủ các quy định thuế nhằm tránh rủi ro pháp lý và phạt vi phạm, dẫn đến việc vận dụng chuẩn mực kế toán bị hạn chế hoặc bỏ qua. Chất lượng phần mềm kế toán và sự hỗ trợ từ tổ chức nghề nghiệp tuy có ảnh hưởng tích cực nhưng chưa được khai thác tối đa, do nhiều doanh nghiệp còn sử dụng phần mềm chưa cập nhật đầy đủ các quy định mới hoặc chưa nhận được sự tư vấn chuyên sâu từ các tổ chức nghề nghiệp. Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đặc thù trong bối cảnh doanh nghiệp xuất nhập khẩu tại Bình Dương, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách hỗ trợ và đào tạo nâng cao năng lực kế toán.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực nhân viên kế toán: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về chuẩn mực kế toán thuế TNDN, đặc biệt về xử lý ngoại tệ, nhằm cải thiện kiến thức và kỹ năng thực hành. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do các cơ sở đào tạo và doanh nghiệp phối hợp tổ chức.

  2. Tăng cường nhận thức của nhà quản lý: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, tập huấn cho lãnh đạo doanh nghiệp về vai trò và lợi ích của việc vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN, giúp họ nhận thức rõ tầm quan trọng của việc tuân thủ chuẩn mực. Chủ thể thực hiện là các cơ quan quản lý thuế và hiệp hội doanh nghiệp trong vòng 6 tháng.

  3. Cải thiện chất lượng phần mềm kế toán: Khuyến khích doanh nghiệp sử dụng phần mềm kế toán được cập nhật đầy đủ các quy định mới, có giao diện thân thiện và tính năng hỗ trợ xử lý nghiệp vụ thuế TNDN. Các nhà cung cấp phần mềm cần nâng cấp sản phẩm định kỳ, thời gian thực hiện liên tục.

  4. Tăng cường sự hỗ trợ từ tổ chức nghề nghiệp: Các tổ chức nghề nghiệp cần mở rộng dịch vụ tư vấn, hỗ trợ kỹ thuật và cập nhật thông tin pháp luật cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp xuất nhập khẩu. Thời gian triển khai trong 12 tháng, phối hợp với các cơ quan thuế và đào tạo.

  5. Giảm áp lực từ thuế thông qua chính sách hỗ trợ: Cơ quan thuế cần xây dựng các chính sách linh hoạt, minh bạch và hỗ trợ doanh nghiệp trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế, giảm bớt áp lực kiểm tra và xử phạt không cần thiết, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN. Thời gian thực hiện trong 18 tháng, do Bộ Tài chính và cơ quan thuế chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý doanh nghiệp xuất nhập khẩu: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến việc vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN, từ đó xây dựng chính sách nội bộ phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và tuân thủ pháp luật.

  2. Bộ phận kế toán và kiểm toán: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN, đặc biệt trong xử lý ngoại tệ, giúp nâng cao năng lực chuyên môn và chất lượng báo cáo tài chính.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và thuế: Là tài liệu tham khảo để đánh giá thực trạng áp dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ và kiểm soát phù hợp, góp phần hoàn thiện khung pháp lý.

  4. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành kế toán, tài chính: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về các nhân tố ảnh hưởng đến vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN, hỗ trợ nghiên cứu sâu hơn và phát triển học thuật trong lĩnh vực kế toán thuế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chuẩn mực kế toán thuế TNDN là gì?
    Chuẩn mực kế toán thuế TNDN (VAS 17) là bộ quy định hướng dẫn việc ghi nhận, đo lường và trình bày các nghiệp vụ liên quan đến thuế thu nhập doanh nghiệp trong báo cáo tài chính, nhằm đảm bảo tính minh bạch và chính xác của thông tin tài chính.

  2. Tại sao năng lực nhân viên kế toán lại quan trọng trong vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN?
    Năng lực nhân viên kế toán quyết định khả năng hiểu và áp dụng đúng các quy định phức tạp của chuẩn mực kế toán thuế TNDN, đặc biệt trong xử lý các nghiệp vụ liên quan đến ngoại tệ, từ đó nâng cao chất lượng báo cáo tài chính.

  3. Áp lực từ thuế ảnh hưởng như thế nào đến việc vận dụng chuẩn mực kế toán?
    Áp lực từ thuế khiến doanh nghiệp ưu tiên tuân thủ các quy định thuế để tránh rủi ro pháp lý, dẫn đến việc vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN bị hạn chế hoặc không đầy đủ, ảnh hưởng đến tính minh bạch của báo cáo tài chính.

  4. Chất lượng phần mềm kế toán ảnh hưởng ra sao đến việc vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN?
    Phần mềm kế toán chất lượng cao giúp tự động hóa các nghiệp vụ kế toán, giảm thiểu sai sót và cập nhật kịp thời các quy định mới, hỗ trợ doanh nghiệp vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN hiệu quả hơn.

  5. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của nhà quản lý về chuẩn mực kế toán thuế TNDN?
    Thông qua các chương trình đào tạo, hội thảo, và tuyên truyền về lợi ích của việc tuân thủ chuẩn mực kế toán thuế TNDN, giúp nhà quản lý hiểu rõ vai trò của chuẩn mực trong quản lý tài chính và ra quyết định kinh doanh.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định năm nhân tố chính ảnh hưởng đến việc vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN tại các doanh nghiệp xuất nhập khẩu ở Bình Dương, trong đó năng lực nhân viên kế toán và nhận thức của nhà quản lý có ảnh hưởng tích cực mạnh nhất.
  • Áp lực từ thuế có ảnh hưởng ngược chiều, làm hạn chế việc vận dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN.
  • Chất lượng phần mềm kế toán và sự hỗ trợ từ tổ chức nghề nghiệp cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả vận dụng chuẩn mực.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các giải pháp nâng cao năng lực kế toán, nhận thức quản lý, cải thiện công nghệ và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình đào tạo, cải tiến phần mềm kế toán và xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp nhằm thúc đẩy việc áp dụng chuẩn mực kế toán thuế TNDN toàn diện hơn.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng kế toán thuế TNDN tại doanh nghiệp bạn và góp phần phát triển bền vững thị trường tài chính tỉnh Bình Dương!