Nghiên cứu các nhân tố tác động đến mức độ công bố thông tin tài chính tại các công ty niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM

• Tác giả: Nguyễn Lê Yến Nhi
• Người hướng dẫn: PGS. Bùi Văn Dương
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế TP. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Kế toán
• Đề tài: Các Nhân Tố Tác Động Đến Mức Độ Công Bố Thông Tin Về Công Cụ Tài Chính Ở Các Công Ty Niêm Yết Trên Sở Giao Dịch Chứng Khoán TP. Hồ Chí Minh
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: TP. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.2.1. Mục tiêu tổng quát
• 1.2.2. Mục tiêu cụ thể
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu
• 1.6. Ý nghĩa của nghiên cứu
• 1.7. Các nghiên cứu liên quan trên thế giới và ở Việt Nam
• 1.7.1. Các nghiên cứu liên quan trên thế giới
• 1.7.2. Các nghiên cứu liên quan ở Việt Nam
• 1.8. Tổng quan về thị trường tài chính và công cụ tài chính ở Việt Nam
• 1.9. Kết cấu luận văn
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT
• 2.1. Các lý thuyết liên quan
• 2.1.1. Lý thuyết ủy nhiệm
• 2.1.3. Lý thuyết các bên liên quan
• 2.1.4. Lý thuyết lập quy
• 2.1.5. Lý thuyết ngẫu nhiên
• 2.2. Quy định về trình bày công cụ tài chính theo chuẩn mực kế toán quốc tế
• 2.2.1. Định nghĩa về công cụ tài chính
• 2.2.2. Phân loại công cụ tài chính
• 2.2.3. Trình bày công cụ tài chính
• 2.2.4. Công bố công cụ tài chính
• 2.3. Quy định về trình bày công cụ tài chính ở Việt Nam hiện nay
• 2.3.1. Định nghĩa về công cụ tài chính
• 2.3.2. Phân loại công cụ tài chính
• 2.3.3. Trình bày công cụ tài chính
• 2.3.4. Công bố công cụ tài chính
• 2.4. Cơ sở xây dựng mô hình nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Giả thuyết nghiên cứu
• 3.2. Mô hình nghiên cứu
• 3.3. Biến nghiên cứu
• 3.4. Mẫu nghiên cứu
• 3.5. Phương pháp phân tích dữ liệu
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.1. Phân tích thống kê mô tả
• 4.2. Phân tích hồi qui
• 4.2.1. Phân tích kết quả các kiểm định
• 4.2.2. Thảo luận kết quả phân tích dữ liệu
• 5. CHƯƠNG 5: KIẾN NGHỊ VÀ KẾT LUẬN
• 5.1. Kiến nghị đối với công ty niêm yết
• 5.2. Kiến nghị đối với cơ quan nhà nước
• 5.3. Kiến nghị đối với nhà đầu tư
• 5.4. Kết luận về đóng góp của đề tài, hạn chế của đề tài và đề xuất cho hướng nghiên cứu tiếp theo
• 5.4.1. Đóng góp của đề tài
• 5.4.2. Hạn chế của đề tài
• 5.4.3. Hướng nghiên cứu tiếp theo
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Giới thiệu tổng quan về đề tài nghiên cứu

Nền kinh tế Việt Nam đang trong quá trình hội nhập sâu rộng với kinh tế quốc tế, điều này tạo ra nhiều cơ hội và thách thức cho các công ty niêm yết tại TP.HCM. Công bố thông tin tài chính là một yếu tố quan trọng giúp các công ty thu hút đầu tư và nâng cao tính minh bạch. Theo IFRS 7, các công ty cần thuyết minh rõ ràng về công cụ tài chính mà họ sử dụng, từ đó giúp người sử dụng báo cáo tài chính có cái nhìn tổng quan về tình hình tài chính và rủi ro mà công ty đang đối mặt. Việc công khai thông tin đầy đủ và kịp thời không chỉ giúp tăng cường niềm tin của nhà đầu tư mà còn ảnh hưởng đến giá trị và thanh khoản của cổ phiếu trên thị trường. Do đó, nghiên cứu này nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin tài chính tại các công ty niêm yết ở TP.HCM.

1.1. Lý do chọn đề tài

Việt Nam đã trở thành thành viên của nhiều tổ chức quốc tế, điều này thúc đẩy quá trình cải cách chính sách thương mại và mở cửa thị trường. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng đi kèm với nhiều rủi ro tài chính. Quản trị công ty và minh bạch thông tin là những yếu tố then chốt giúp các doanh nghiệp kiểm soát rủi ro và thu hút vốn đầu tư. Nghiên cứu này sẽ làm rõ các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin tài chính của các công ty niêm yết, từ đó đưa ra những khuyến nghị hữu ích cho các bên liên quan.

II. Cơ sở lý thuyết

Nghiên cứu này dựa trên các lý thuyết về quản trị công ty, minh bạch thông tin và chuẩn mực kế toán quốc tế. Các lý thuyết này giúp xác định các yếu tố tác động đến mức độ công bố thông tin của các công ty niêm yết. Theo lý thuyết ủy nhiệm, việc công bố thông tin minh bạch giúp giảm thiểu xung đột lợi ích giữa các bên liên quan. Lý thuyết các bên liên quan nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cung cấp thông tin cho các bên liên quan để họ có thể đưa ra quyết định đúng đắn. Các quy định pháp lý như IFRS cũng yêu cầu các công ty phải công bố thông tin đầy đủ về công cụ tài chính mà họ sử dụng, từ đó nâng cao tính minh bạch và giảm thiểu rủi ro tài chính.

2.1. Quy định về trình bày công cụ tài chính

Theo các chuẩn mực kế toán quốc tế, các công ty phải phân loại và trình bày công cụ tài chính một cách rõ ràng trong báo cáo tài chính. Điều này không chỉ giúp các nhà đầu tư hiểu rõ hơn về tình hình tài chính của công ty mà còn giúp công ty tự đánh giá rủi ro mà họ đang đối mặt. Việc tuân thủ các quy định này không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là một phần quan trọng trong quản trị công ty hiệu quả. Các công ty niêm yết tại TP.HCM cần chú trọng đến việc công khai thông tin để nâng cao uy tín và thu hút nhà đầu tư.

III. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu này sử dụng phương pháp định lượng để khảo sát thực trạng công bố thông tin tài chính tại các công ty niêm yết ở TP.HCM. Mẫu nghiên cứu bao gồm các công ty hoạt động trong lĩnh vực phi tài chính, với dữ liệu thu thập từ báo cáo tài chính đã được kiểm toán. Phân tích dữ liệu sẽ được thực hiện bằng phần mềm SPSS, giúp xác định các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin. Các biến nghiên cứu sẽ được xác định dựa trên các lý thuyết đã nêu và các nghiên cứu trước đó, từ đó xây dựng mô hình nghiên cứu phù hợp.

3.1. Giả thuyết nghiên cứu

Giả thuyết nghiên cứu được xây dựng dựa trên các lý thuyết và nghiên cứu trước đó, nhằm xác định mối quan hệ giữa các nhân tố ảnh hưởng và mức độ công bố thông tin tài chính. Các giả thuyết này sẽ được kiểm định thông qua phân tích hồi quy, từ đó đưa ra kết luận về mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố. Việc xác định rõ các nhân tố ảnh hưởng sẽ giúp các công ty có chiến lược quản trị công ty hiệu quả hơn, đồng thời nâng cao tính minh bạch trong công bố thông tin.

IV. Kết quả nghiên cứu

Kết quả nghiên cứu cho thấy có nhiều nhân tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin tài chính tại các công ty niêm yết ở TP.HCM. Các yếu tố như quy mô công ty, lợi nhuận, và cấu trúc quản trị đều có tác động tích cực đến mức độ công khai thông tin. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng các công ty có hội đồng quản trị độc lập và quy mô lớn thường có mức độ công bố thông tin cao hơn. Điều này cho thấy tầm quan trọng của quản trị công ty trong việc nâng cao tính minh bạch và giảm thiểu rủi ro tài chính.

4.1. Phân tích hồi quy

Phân tích hồi quy cho thấy mối quan hệ tích cực giữa các nhân tố ảnh hưởng và mức độ công bố thông tin tài chính. Các công ty có lợi nhuận cao và quy mô lớn thường có xu hướng công bố thông tin đầy đủ hơn. Điều này không chỉ giúp tăng cường niềm tin của nhà đầu tư mà còn nâng cao giá trị cổ phiếu trên thị trường. Kết quả này khẳng định rằng việc công khai thông tin là một yếu tố quan trọng trong quản trị công ty và phát triển bền vững.

V. Kiến nghị và kết luận

Nghiên cứu này đưa ra một số kiến nghị cho các công ty niêm yết tại TP.HCM nhằm nâng cao mức độ công bố thông tin tài chính. Các công ty cần chú trọng đến việc cải thiện quản trị công ty, tăng cường tính minh bạch trong công khai thông tin. Đồng thời, các cơ quan quản lý cũng cần có các quy định chặt chẽ hơn để đảm bảo rằng các công ty thực hiện đầy đủ nghĩa vụ công bố thông tin. Kết quả nghiên cứu không chỉ có giá trị lý thuyết mà còn có ý nghĩa thực tiễn trong việc nâng cao chất lượng công bố thông tin tại các công ty niêm yết.

5.1. Đóng góp của đề tài

Nghiên cứu này đóng góp vào lý thuyết về công bố thông tin tài chính và quản trị công ty tại Việt Nam. Kết quả nghiên cứu giúp xác định rõ các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ công khai thông tin, từ đó cung cấp cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo. Đồng thời, nghiên cứu cũng đưa ra những khuyến nghị thiết thực cho các công ty niêm yết nhằm nâng cao tính minh bạch và giảm thiểu rủi ro tài chính.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng với kinh tế thế giới, đặc biệt sau khi trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) từ năm 2007, các doanh nghiệp niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HOSE) phải đối mặt với nhiều thách thức về quản trị rủi ro tài chính. Theo thống kê, tổng giá trị giao dịch trên HOSE năm 2016 đạt hơn 613 nghìn tỷ đồng, phản ánh sự phát triển mạnh mẽ của thị trường chứng khoán Việt Nam. Trong bối cảnh đó, việc công bố thông tin về công cụ tài chính trở thành yếu tố quan trọng giúp tăng tính minh bạch, giảm chi phí vốn và nâng cao niềm tin của nhà đầu tư.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc nhận dạng các nhân tố tác động đến mức độ trình bày và công bố thông tin công cụ tài chính trên báo cáo tài chính của các công ty niêm yết phi tài chính trên HOSE năm 2016. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong các công ty phi tài chính niêm yết trên HOSE, với dữ liệu thu thập từ báo cáo tài chính đã được kiểm toán năm 2016. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhằm nâng cao chất lượng công bố thông tin, từ đó hỗ trợ nhà đầu tư đưa ra quyết định chính xác hơn trên thị trường vốn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng năm lý thuyết chính để phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin công cụ tài chính:

• Lý thuyết ủy nhiệm: Giải thích mối quan hệ giữa bên ủy nhiệm (cổ đông) và bên được ủy nhiệm (ban quản lý), nhấn mạnh vai trò của công bố thông tin trong giảm chi phí ủy nhiệm và xung đột lợi ích.
• Lý thuyết tín hiệu: Mô tả việc công bố thông tin như một tín hiệu nhằm giảm bất cân xứng thông tin giữa doanh nghiệp và nhà đầu tư.
• Lý thuyết các bên liên quan: Nhấn mạnh vai trò của các bên liên quan như cổ đông, nhà quản lý, nhà đầu tư trong việc yêu cầu và sử dụng thông tin tài chính.
• Lý thuyết lập quy: Giải thích sự hình thành các quy định kế toán và công bố thông tin dựa trên lợi ích xã hội, nhóm lợi ích và lợi ích cá nhân.
• Lý thuyết ngẫu nhiên: Cho rằng không có một mô hình quản trị hay công bố thông tin duy nhất phù hợp cho mọi doanh nghiệp, mà phụ thuộc vào đặc điểm riêng của từng công ty.

Các khái niệm chính bao gồm: công cụ tài chính, mức độ công bố thông tin, quy mô công ty, đòn bẩy tài chính, mức độ tập trung quyền sở hữu, sự độc lập của hội đồng quản trị và công ty kiểm toán.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với mẫu gồm 280 công ty niêm yết phi tài chính trên HOSE năm 2016. Dữ liệu được thu thập từ báo cáo tài chính đã kiểm toán, tập trung vào 26 mục công bố thông tin công cụ tài chính theo Thông tư 210/2009/TT-BTC. Mức độ công bố được đánh giá bằng chỉ số FIDI, tính bằng tỷ lệ điểm công bố trên tổng điểm tối đa.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 16.0 với phương pháp hồi quy đa biến để kiểm định các giả thuyết về tác động của các nhân tố độc lập gồm: quy mô công ty (logarit tổng tài sản), đòn bẩy tài chính (tỷ lệ tổng nợ trên tổng vốn chủ sở hữu), mức độ tập trung quyền sở hữu (tỷ lệ cổ phần của cổ đông lớn), sự độc lập của hội đồng quản trị (tỷ lệ thành viên không điều hành) và công ty kiểm toán (biến giả với giá trị 1 nếu kiểm toán bởi Big4).

Timeline nghiên cứu tập trung vào dữ liệu năm 2016, đảm bảo tính nhất quán về quy định công bố thông tin.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Quy mô công ty có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến mức độ công bố thông tin công cụ tài chính. Các công ty lớn hơn có chỉ số FIDI trung bình cao hơn khoảng 15% so với các công ty nhỏ hơn, phản ánh khả năng và nhu cầu công bố thông tin chi tiết hơn.

2. Đòn bẩy tài chính cũng ảnh hưởng tích cực đến mức độ công bố thông tin, với hệ số hồi quy cho thấy mỗi 1% tăng tỷ lệ nợ trên vốn chủ sở hữu làm tăng mức độ công bố thông tin khoảng 0.3%. Điều này phù hợp với lý thuyết ủy nhiệm khi các chủ nợ yêu cầu thông tin minh bạch hơn để giảm rủi ro.

3. Mức độ tập trung quyền sở hữu có tác động tiêu cực đến mức độ công bố thông tin, với các công ty có cổ đông lớn nắm giữ trên 50% cổ phần có mức độ công bố thấp hơn khoảng 10% so với các công ty có quyền sở hữu phân tán. Điều này phản ánh xu hướng hạn chế công bố thông tin để bảo vệ lợi ích nhóm cổ đông lớn.

4. Sự độc lập của hội đồng quản trị có tác động tích cực, các công ty có tỷ lệ thành viên HĐQT không điều hành trên 40% có mức độ công bố thông tin cao hơn khoảng 12%, cho thấy vai trò giám sát hiệu quả trong việc nâng cao minh bạch thông tin.

5. Công ty kiểm toán thuộc nhóm Big4 cũng góp phần nâng cao mức độ công bố thông tin, các công ty được kiểm toán bởi Big4 có chỉ số FIDI cao hơn trung bình 8% so với các công ty khác, phản ánh yêu cầu nghiêm ngặt và uy tín kiểm toán.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước trước đây, đồng thời củng cố vai trò của các nhân tố tài chính và phi tài chính trong việc nâng cao mức độ công bố thông tin công cụ tài chính. Biểu đồ hồi quy đa biến minh họa rõ sự ảnh hưởng đồng thời của các nhân tố này đến chỉ số FIDI, trong khi bảng phân tích phương sai cho thấy mô hình có độ phù hợp cao với dữ liệu.

Nguyên nhân tác động tích cực của quy mô và đòn bẩy tài chính là do các công ty lớn và có nợ cao thường chịu áp lực công bố thông tin để giảm chi phí vốn và tăng niềm tin nhà đầu tư. Mức độ tập trung quyền sở hữu tác động tiêu cực do cổ đông lớn có thể hạn chế công bố để bảo vệ lợi ích riêng. Sự độc lập của HĐQT và chất lượng kiểm toán giúp tăng cường giám sát và nâng cao tính minh bạch.

Kết quả này có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh thị trường chứng khoán Việt Nam đang phát triển, giúp các bên liên quan hiểu rõ hơn về các yếu tố thúc đẩy công bố thông tin minh bạch, từ đó cải thiện quản trị doanh nghiệp và hiệu quả thị trường vốn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quy định và giám sát công bố thông tin: Cơ quan quản lý nên nâng cao yêu cầu và kiểm tra việc công bố thông tin công cụ tài chính, đặc biệt với các công ty có quy mô lớn và đòn bẩy cao, nhằm đảm bảo tính minh bạch và đầy đủ thông tin.

2. Khuyến khích nâng cao tính độc lập của hội đồng quản trị: Doanh nghiệp cần tăng tỷ lệ thành viên HĐQT không điều hành để cải thiện giám sát và thúc đẩy công bố thông tin chính xác, minh bạch hơn trong vòng 1-2 năm tới.

3. Thúc đẩy sử dụng dịch vụ kiểm toán chất lượng cao: Các công ty nên ưu tiên lựa chọn các công ty kiểm toán thuộc nhóm Big4 để nâng cao uy tín và chất lượng báo cáo tài chính, đồng thời đáp ứng yêu cầu công bố thông tin.

4. Giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực của cổ đông lớn: Doanh nghiệp và cơ quan quản lý cần xây dựng cơ chế cân bằng quyền lợi giữa cổ đông lớn và các bên liên quan khác, khuyến khích công bố thông tin đầy đủ nhằm bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư nhỏ và thị trường.

Các giải pháp trên cần được thực hiện đồng bộ trong vòng 2-3 năm để nâng cao chất lượng công bố thông tin công cụ tài chính, góp phần phát triển thị trường chứng khoán bền vững.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý doanh nghiệp niêm yết: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến công bố thông tin công cụ tài chính, từ đó xây dựng chính sách quản trị và công bố phù hợp nhằm nâng cao uy tín và thu hút vốn.

2. Cơ quan quản lý thị trường chứng khoán và kế toán: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện quy định, giám sát và hướng dẫn công bố thông tin công cụ tài chính, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả thị trường.

3. Nhà đầu tư và phân tích tài chính: Hỗ trợ đánh giá mức độ minh bạch và rủi ro của các công ty niêm yết dựa trên các nhân tố tác động đến công bố thông tin, từ đó đưa ra quyết định đầu tư chính xác hơn.

4. Các học giả và sinh viên chuyên ngành kế toán, tài chính: Là tài liệu tham khảo quý giá cho nghiên cứu tiếp theo về quản trị doanh nghiệp, công bố thông tin tài chính và thị trường chứng khoán tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao quy mô công ty lại ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin công cụ tài chính?
   Quy mô công ty lớn hơn thường có nhiều nguồn lực để thu thập và công bố thông tin chi tiết hơn, đồng thời chịu áp lực từ nhà đầu tư và thị trường nên mức độ công bố thông tin cao hơn.

2. Đòn bẩy tài chính tác động như thế nào đến công bố thông tin?
   Công ty có tỷ lệ nợ cao thường phải công bố nhiều thông tin hơn để giảm rủi ro cho chủ nợ và nhà đầu tư, giúp họ đánh giá khả năng thanh toán và rủi ro tài chính.

3. Mức độ tập trung quyền sở hữu ảnh hưởng tiêu cực đến công bố thông tin vì sao?
   Cổ đông lớn có thể hạn chế công bố thông tin để bảo vệ lợi ích riêng, tránh tiết lộ thông tin có thể ảnh hưởng đến quyền lực hoặc lợi ích của họ.

4. Vai trò của hội đồng quản trị độc lập trong công bố thông tin là gì?
   Hội đồng quản trị độc lập giúp giám sát ban quản lý hiệu quả hơn, thúc đẩy công bố thông tin minh bạch và chính xác nhằm bảo vệ quyền lợi cổ đông.

5. Tại sao công ty kiểm toán thuộc Big4 lại nâng cao mức độ công bố thông tin?
   Các công ty kiểm toán lớn có uy tín và yêu cầu nghiêm ngặt hơn trong kiểm toán, thúc đẩy doanh nghiệp tuân thủ quy định công bố thông tin đầy đủ và chính xác.

Kết luận

• Nghiên cứu xác định năm nhân tố chính tác động đến mức độ công bố thông tin công cụ tài chính gồm: quy mô công ty, đòn bẩy tài chính, mức độ tập trung quyền sở hữu, sự độc lập của hội đồng quản trị và công ty kiểm toán.
• Quy mô công ty và đòn bẩy tài chính có tác động tích cực, trong khi mức độ tập trung quyền sở hữu có tác động tiêu cực đến mức độ công bố thông tin.
• Sự độc lập của hội đồng quản trị và việc sử dụng dịch vụ kiểm toán của Big4 góp phần nâng cao tính minh bạch thông tin.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho doanh nghiệp và cơ quan quản lý trong việc hoàn thiện chính sách công bố thông tin tài chính.
• Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu với dữ liệu nhiều năm và các ngành khác, đồng thời đề xuất các giải pháp thực tiễn nhằm nâng cao chất lượng công bố thông tin công cụ tài chính tại Việt Nam.

Hành động ngay hôm nay: Các doanh nghiệp niêm yết nên rà soát và nâng cao chất lượng công bố thông tin công cụ tài chính để tăng cường niềm tin nhà đầu tư và phát triển bền vững trên thị trường vốn.