Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường phát triển nhanh chóng, các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) đóng vai trò quan trọng trong việc tạo việc làm và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Theo số liệu năm 2018, DNNVV chiếm tỷ trọng lớn trong tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam, đặc biệt tại Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM). Tuy nhiên, do hạn chế về nguồn lực tài chính và nhân sự, nhiều DNNVV lựa chọn thuê ngoài dịch vụ kế toán (DVKT) để thực hiện các chức năng kế toán và lập báo cáo tài chính (BCTC). Chất lượng báo cáo tài chính (CLBCTC) của các doanh nghiệp này ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định của các chủ sở hữu, tổ chức tín dụng, nhà cung cấp và cơ quan thuế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng đến CLBCTC của các DNNVV sử dụng DVKT thuê ngoài trên địa bàn TP.HCM, đồng thời đo lường mức độ tác động của các nhân tố này. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2019, tập trung vào các doanh nghiệp nhỏ và vừa có tổng nguồn vốn dưới 100 tỷ đồng, sử dụng DVKT thuê ngoài để lập và trình bày BCTC. Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ giúp các doanh nghiệp nâng cao chất lượng BCTC mà còn hỗ trợ các cơ quan quản lý và nhà đầu tư đưa ra quyết định kinh tế chính xác hơn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết nền tảng gồm:

  • Lý thuyết trao đổi xã hội: Giải thích mối quan hệ giữa doanh nghiệp thuê DVKT và nhà cung cấp dịch vụ dựa trên sự tin tưởng và cam kết lâu dài, giúp nâng cao chất lượng thông tin kế toán.
  • Lý thuyết mối quan hệ (Relationship Theory): Nhấn mạnh tầm quan trọng của thời gian hợp tác lâu dài giữa doanh nghiệp và nhà cung cấp DVKT trong việc cải thiện chất lượng báo cáo tài chính.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm:

  • Chất lượng báo cáo tài chính (CLBCTC): Được đo lường dựa trên tính chính xác, trung thực và hữu ích của thông tin tài chính.
  • Thời gian thuê ngoài DVKT: Số năm doanh nghiệp sử dụng dịch vụ kế toán thuê ngoài.
  • Quy mô doanh nghiệp: Được đo bằng logarit tổng tài sản.
  • Tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản (ROA): Lợi nhuận sau thuế chia cho tổng tài sản.
  • Dòng tiền từ hoạt động kinh doanh (HĐKD): Lưu chuyển tiền thuần từ hoạt động kinh doanh.
  • Đòn bẩy tài chính: Tỷ lệ tổng nợ trên tổng tài sản.
  • Tuổi công ty: Số năm kể từ ngày thành lập doanh nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp giữa định tính và định lượng:

  • Nghiên cứu định tính: Phỏng vấn 5 chuyên gia trong lĩnh vực kế toán và quản lý doanh nghiệp để hiệu chỉnh mô hình nghiên cứu và cách đo lường các biến.
  • Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu từ 106 doanh nghiệp nhỏ và vừa sử dụng DVKT thuê ngoài tại TP.HCM năm 2019. Dữ liệu được tổng hợp dưới dạng bảng panel data và phân tích bằng phần mềm SPSS và Microsoft Excel.

Phương pháp phân tích chính là hồi quy tuyến tính bội nhằm kiểm định các giả thuyết về ảnh hưởng của các nhân tố đến CLBCTC. Mẫu nghiên cứu được chọn dựa trên tiêu chí doanh nghiệp có quy mô nhỏ và vừa, sử dụng DVKT thuê ngoài, nhằm đảm bảo tính đại diện và phù hợp với mục tiêu nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô doanh nghiệp có ảnh hưởng lớn nhất đến CLBCTC: Kết quả hồi quy cho thấy quy mô doanh nghiệp tác động tiêu cực đến chất lượng báo cáo tài chính với mức ý nghĩa thống kê cao (p < 0.01). Điều này đồng nghĩa với việc doanh nghiệp càng lớn thì CLBCTC càng giảm, có thể do áp lực quản trị lợi nhuận tăng lên.

  2. Thời gian thuê ngoài DVKT tác động tích cực đến CLBCTC: Doanh nghiệp có thời gian thuê ngoài dịch vụ kế toán lâu dài hơn có báo cáo tài chính chất lượng cao hơn, với mức độ tác động có ý nghĩa (p < 0.05). Thời gian thuê ngoài trung bình trong mẫu là khoảng 3-5 năm.

  3. Đòn bẩy tài chính ảnh hưởng tiêu cực đến CLBCTC: Tỷ lệ nợ trên tổng tài sản càng cao thì chất lượng báo cáo tài chính càng thấp, phản ánh xu hướng quản trị lợi nhuận nhằm che giấu rủi ro tài chính.

  4. Tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản có tác động thấp nhất: Mặc dù có ảnh hưởng đến CLBCTC, nhưng mức độ tác động của ROA là nhỏ và không đạt mức ý nghĩa thống kê cao, cho thấy hiệu quả hoạt động không phải là yếu tố quyết định chính.

  5. Dòng tiền từ hoạt động kinh doanh và tuổi công ty: Hai nhân tố này có tác động tích cực đến CLBCTC nhưng mức độ ảnh hưởng không mạnh, phản ánh sự ổn định và bền vững trong hoạt động tài chính của doanh nghiệp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết mối quan hệ khi thời gian thuê ngoài DVKT càng dài giúp nhà cung cấp dịch vụ hiểu rõ hơn về đặc thù doanh nghiệp, từ đó nâng cao chất lượng báo cáo. Mối quan hệ tiêu cực giữa quy mô doanh nghiệp và CLBCTC có thể do các doanh nghiệp lớn hơn có xu hướng quản trị lợi nhuận để tạo tín hiệu tích cực cho nhà đầu tư hoặc giảm thuế. Điều này tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế.

Đòn bẩy tài chính cao làm tăng áp lực lên doanh nghiệp, dẫn đến hành vi quản trị lợi nhuận và giảm chất lượng báo cáo. Mức độ tác động thấp của ROA cho thấy hiệu quả kinh doanh không phải là yếu tố duy nhất ảnh hưởng đến CLBCTC, cần kết hợp với các yếu tố khác như quản trị công ty và môi trường pháp lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ hồi quy thể hiện mức độ tác động của từng nhân tố, bảng phân tích ANOVA và ma trận tương quan để minh họa mối quan hệ giữa các biến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quản lý quy mô doanh nghiệp: Doanh nghiệp cần kiểm soát chặt chẽ các hoạt động tài chính và minh bạch thông tin để giảm thiểu hành vi quản trị lợi nhuận, nâng cao CLBCTC. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Ban lãnh đạo doanh nghiệp và cơ quan quản lý.

  2. Khuyến khích hợp tác lâu dài với nhà cung cấp DVKT: Doanh nghiệp nên duy trì hợp đồng thuê ngoài kế toán trong thời gian dài để tận dụng chuyên môn và hiểu biết sâu sắc của nhà cung cấp, từ đó cải thiện chất lượng báo cáo. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể: Doanh nghiệp và công ty DVKT.

  3. Giảm đòn bẩy tài chính: Doanh nghiệp cần cân đối nguồn vốn, hạn chế vay nợ quá mức để giảm áp lực tài chính và nâng cao tính trung thực của báo cáo tài chính. Thời gian thực hiện: 2-3 năm. Chủ thể: Ban giám đốc và bộ phận tài chính.

  4. Nâng cao năng lực và trình độ nhân viên kế toán thuê ngoài: Các công ty cung cấp DVKT cần đào tạo chuyên sâu cho nhân viên, đảm bảo hiểu rõ đặc thù ngành nghề và quy định pháp luật để cung cấp BCTC chất lượng. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể: Công ty DVKT và các tổ chức đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ sở hữu và ban lãnh đạo DNNVV: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo tài chính, từ đó cải thiện quản lý tài chính và ra quyết định hiệu quả.

  2. Các công ty cung cấp dịch vụ kế toán thuê ngoài: Nắm bắt các yếu tố tác động để nâng cao chất lượng dịch vụ, tăng sự hài lòng và giữ chân khách hàng.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và cơ quan thuế: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ và giám sát chất lượng báo cáo tài chính của DNNVV.

  4. Nhà đầu tư và tổ chức tín dụng: Đánh giá chính xác hơn về tình hình tài chính và rủi ro của các DNNVV dựa trên chất lượng báo cáo tài chính được cải thiện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quy mô doanh nghiệp lại ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng báo cáo tài chính?
    Doanh nghiệp lớn hơn thường chịu áp lực quản trị lợi nhuận để tạo tín hiệu tích cực cho nhà đầu tư, dẫn đến hành vi điều chỉnh báo cáo tài chính, làm giảm chất lượng thông tin.

  2. Thời gian thuê ngoài dịch vụ kế toán có thực sự quan trọng?
    Có. Thời gian hợp tác lâu dài giúp nhà cung cấp DVKT hiểu rõ đặc thù doanh nghiệp, nâng cao chất lượng báo cáo tài chính và sự hài lòng của khách hàng.

  3. Đòn bẩy tài chính ảnh hưởng như thế nào đến báo cáo tài chính?
    Đòn bẩy cao tạo áp lực tài chính, khiến doanh nghiệp có xu hướng quản trị lợi nhuận để che giấu rủi ro, làm giảm tính trung thực và độ tin cậy của báo cáo.

  4. Tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản có phải là yếu tố quyết định chất lượng báo cáo?
    Không hoàn toàn. Mức độ ảnh hưởng của ROA đến chất lượng báo cáo tài chính là thấp, do còn nhiều yếu tố khác như quản trị công ty và môi trường pháp lý tác động.

  5. Làm thế nào để doanh nghiệp nhỏ và vừa nâng cao chất lượng báo cáo tài chính khi sử dụng DVKT thuê ngoài?
    Doanh nghiệp nên duy trì hợp tác lâu dài với nhà cung cấp DVKT, kiểm soát chặt chẽ quy trình lập báo cáo, đồng thời nâng cao năng lực quản lý nội bộ và giảm đòn bẩy tài chính.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định sáu nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo tài chính của DNNVV sử dụng dịch vụ kế toán thuê ngoài tại TP.HCM: thời gian thuê ngoài DVKT, quy mô doanh nghiệp, tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản, dòng tiền từ hoạt động kinh doanh, đòn bẩy tài chính và tuổi công ty.
  • Quy mô doanh nghiệp có tác động tiêu cực mạnh nhất, trong khi tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản có tác động yếu nhất đến CLBCTC.
  • Thời gian thuê ngoài DVKT càng dài giúp nâng cao chất lượng báo cáo tài chính, phù hợp với lý thuyết mối quan hệ và trao đổi xã hội.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các doanh nghiệp, nhà cung cấp dịch vụ kế toán và cơ quan quản lý trong việc nâng cao chất lượng báo cáo tài chính.
  • Các bước tiếp theo nên tập trung vào việc triển khai các giải pháp quản lý, đào tạo nhân sự và hoàn thiện khung pháp lý nhằm hỗ trợ DNNVV phát triển bền vững.

Hành động ngay hôm nay: Các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại TP.HCM nên xem xét lại chiến lược thuê ngoài kế toán, đồng thời áp dụng các khuyến nghị để nâng cao chất lượng báo cáo tài chính, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững.