Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế hiện đại, thông tin tài chính của doanh nghiệp đóng vai trò then chốt trong việc ra quyết định đầu tư và quản trị. Tại Việt Nam, các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) chiếm tỷ trọng lớn trong tổng số doanh nghiệp, đóng góp tích cực vào GDP và tạo việc làm. Tuy nhiên, chất lượng thông tin báo cáo tài chính (BCTC) của các DNNVV còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng thu hút đầu tư và phát triển bền vững. Tại TP Cần Thơ, một đô thị loại 1 với hơn 6.900 doanh nghiệp đăng ký hoạt động và tổng vốn đăng ký khoảng 55.545 tỷ đồng, việc nâng cao chất lượng thông tin BCTC là yêu cầu cấp thiết nhằm tăng cường minh bạch và hiệu quả quản lý tài chính.

Mục tiêu nghiên cứu là xác định và đo lường các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng thông tin BCTC của các DNNVV tại TP Cần Thơ, dựa trên dữ liệu thu thập năm 2017. Nghiên cứu tập trung vào các đặc điểm chất lượng thông tin theo chuẩn mực kế toán Việt Nam, bao gồm trung thực, hợp lý, khách quan, đầy đủ, kịp thời, dễ hiểu, có thể so sánh, thích hợp và đáng tin cậy. Kết quả nghiên cứu không chỉ giúp các doanh nghiệp kiểm soát và nâng cao chất lượng thông tin tài chính mà còn hỗ trợ các nhà quản lý, nhà đầu tư và cơ quan quản lý trong việc ra quyết định chính xác và hiệu quả hơn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết nền tảng chính:

  • Lý thuyết thông tin bất cân xứng (Asymmetric Information): Giải thích hiện tượng nhà quản lý nắm giữ nhiều thông tin hơn nhà đầu tư, dẫn đến rủi ro thông tin không minh bạch và hành vi quản trị lợi nhuận, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng thông tin BCTC.

  • Lý thuyết ủy quyền (Agency Theory): Mô tả mối quan hệ giữa chủ sở hữu (ủy quyền) và nhà quản lý (đại diện), trong đó xung đột lợi ích và sự khác biệt thông tin có thể làm giảm chất lượng thông tin tài chính nếu không có cơ chế giám sát hiệu quả.

  • Lý thuyết tín hiệu (Signaling Theory): Doanh nghiệp sử dụng BCTC như một công cụ truyền tải tín hiệu về chất lượng hoạt động đến nhà đầu tư, qua đó thúc đẩy việc công bố thông tin minh bạch và đáng tin cậy, đặc biệt khi có sự kiểm toán độc lập.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: cơ cấu quản trị công ty, công tác kế toán (chứng từ, sổ sách, hệ thống tài khoản, bộ máy kế toán), mục tiêu lập BCTC, hiệu quả hoạt động, đặc điểm thị trường, thuế và dịch vụ kiểm toán. Chất lượng thông tin BCTC được đánh giá qua 9 đặc tính theo chuẩn mực kế toán Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu áp dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng, trong đó định lượng đóng vai trò chủ đạo. Giai đoạn đầu tiến hành nghiên cứu sơ bộ bằng phương pháp định tính thông qua thảo luận với chuyên gia để hiệu chỉnh thang đo và mô hình nghiên cứu. Giai đoạn chính thức thu thập dữ liệu từ khảo sát trực tiếp 200 DNNVV tại TP Cần Thơ năm 2017, sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích.

Phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để kiểm định độ tin cậy và cấu trúc thang đo, tiếp theo là phân tích hồi quy tuyến tính đa biến để xác định mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến chất lượng thông tin BCTC. Cỡ mẫu 200 đảm bảo độ tin cậy và tính đại diện cho kết quả phân tích.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu quản trị công ty có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến chất lượng thông tin BCTC với hệ số hồi quy β = 0,32 (p < 0,01). Trình độ chuyên môn tài chính kế toán của nhà quản lý và mức độ sở hữu của nhà quản lý là các yếu tố quan trọng trong nhóm này.

  2. Công tác kế toán (bao gồm chứng từ, sổ sách, hệ thống tài khoản và bộ máy kế toán) tác động mạnh mẽ nhất đến chất lượng thông tin BCTC với β = 0,45 (p < 0,001). Việc áp dụng công nghệ thông tin và tổ chức bộ máy kế toán khoa học giúp nâng cao độ chính xác và kịp thời của thông tin.

  3. Hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp, đo bằng lợi nhuận ổn định, kế hoạch phát triển và chính sách khen thưởng, có ảnh hưởng tích cực với β = 0,28 (p < 0,05), cho thấy doanh nghiệp có hiệu quả kinh doanh tốt thường cung cấp thông tin tài chính chất lượng hơn.

  4. Dịch vụ kiểm toán độc lập cũng đóng vai trò quan trọng, với β = 0,22 (p < 0,05), khẳng định vai trò của kiểm toán trong việc nâng cao độ tin cậy và minh bạch của BCTC.

  5. Thuế và đặc điểm thị trường có ảnh hưởng nhưng mức độ thấp hơn, với β lần lượt là 0,15 và 0,12, cho thấy các chính sách thuế phù hợp và quy mô thị trường cũng góp phần cải thiện chất lượng thông tin.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết thông tin bất cân xứng và ủy quyền khi cơ cấu quản trị công ty và hiệu quả hoạt động được xác định là nhân tố quan trọng giúp giảm thiểu xung đột lợi ích và nâng cao chất lượng thông tin. Công tác kế toán được xem là nền tảng kỹ thuật đảm bảo tính chính xác và kịp thời của thông tin, đồng thời dịch vụ kiểm toán độc lập tạo ra sự tin cậy cho người sử dụng BCTC.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với nghiên cứu của Cao Nguyễn Lệ Thư (2014) và Phạm Thanh Trung (2016) về vai trò của quản trị công ty và công tác kế toán. Tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng của dịch vụ kiểm toán tại TP Cần Thơ được đánh giá cao hơn, phản ánh sự phát triển của thị trường kiểm toán tại địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện hệ số hồi quy của từng nhân tố, hoặc bảng phân tích hồi quy chi tiết với các chỉ số p-value và hệ số t để minh họa mức độ ảnh hưởng và ý nghĩa thống kê.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực quản trị công ty: Đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn tài chính kế toán cho nhà quản lý, đồng thời khuyến khích nhà quản lý sở hữu cổ phần để giảm xung đột lợi ích. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Ban lãnh đạo doanh nghiệp, các tổ chức đào tạo.

  2. Cải thiện công tác kế toán: Đầu tư hệ thống chứng từ, sổ sách và hệ thống tài khoản kế toán hiện đại, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý kế toán. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Phòng kế toán, ban giám đốc.

  3. Khuyến khích sử dụng dịch vụ kiểm toán độc lập: Doanh nghiệp nên lựa chọn các công ty kiểm toán uy tín để nâng cao độ tin cậy của BCTC, đồng thời cơ quan quản lý cần hỗ trợ và giám sát chặt chẽ hoạt động kiểm toán. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Doanh nghiệp, cơ quan quản lý nhà nước.

  4. Xây dựng chính sách thuế phù hợp: Cơ quan thuế cần tiếp tục hoàn thiện chính sách thuế tiệm cận chuẩn mực kế toán, giảm thiểu chi phối không cần thiết đến công tác kế toán và lập BCTC. Thời gian: 2 năm; Chủ thể: Cơ quan thuế, Bộ Tài chính.

  5. Nâng cao hiệu quả hoạt động doanh nghiệp: Doanh nghiệp cần xây dựng kế hoạch phát triển bền vững và chính sách khen thưởng dựa trên hiệu quả kinh doanh để tạo động lực cải thiện chất lượng thông tin tài chính. Thời gian: 1-3 năm; Chủ thể: Ban lãnh đạo doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý doanh nghiệp nhỏ và vừa: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng thông tin tài chính, từ đó cải thiện công tác quản trị và kế toán nội bộ.

  2. Nhà đầu tư và tổ chức tài chính: Cung cấp cơ sở đánh giá độ tin cậy và minh bạch của BCTC, hỗ trợ quyết định đầu tư chính xác hơn.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và chính sách: Hỗ trợ xây dựng chính sách thuế, kiểm soát và phát triển thị trường tài chính phù hợp với đặc thù DNNVV.

  4. Các chuyên gia kế toán, kiểm toán và giảng viên: Là tài liệu tham khảo khoa học để nghiên cứu sâu hơn về chất lượng thông tin tài chính và các nhân tố tác động trong bối cảnh Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chất lượng thông tin báo cáo tài chính là gì?
    Chất lượng thông tin BCTC là mức độ mà thông tin tài chính đáp ứng các đặc tính như trung thực, hợp lý, khách quan, đầy đủ, kịp thời, dễ hiểu, có thể so sánh, thích hợp và đáng tin cậy, giúp người sử dụng đưa ra quyết định chính xác.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến chất lượng thông tin BCTC của DNNVV?
    Công tác kế toán và cơ cấu quản trị công ty là hai nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất, theo sau là hiệu quả hoạt động và dịch vụ kiểm toán độc lập.

  3. Tại sao dịch vụ kiểm toán độc lập lại quan trọng?
    Kiểm toán độc lập giúp xác nhận tính trung thực và hợp lý của BCTC, tăng độ tin cậy cho nhà đầu tư và các bên liên quan, giảm thiểu rủi ro thông tin sai lệch.

  4. Làm thế nào để doanh nghiệp nhỏ và vừa nâng cao chất lượng thông tin BCTC?
    Doanh nghiệp cần đầu tư vào hệ thống kế toán, nâng cao trình độ quản lý, áp dụng công nghệ thông tin và sử dụng dịch vụ kiểm toán uy tín.

  5. Vai trò của chính sách thuế trong chất lượng thông tin BCTC là gì?
    Chính sách thuế phù hợp giúp giảm thiểu chi phối không cần thiết đến công tác kế toán, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp trong việc lập và trình bày BCTC chính xác và minh bạch.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định 5 nhóm nhân tố chính ảnh hưởng đến chất lượng thông tin BCTC của DNNVV tại TP Cần Thơ: cơ cấu quản trị công ty, công tác kế toán, hiệu quả hoạt động, dịch vụ kiểm toán và thuế.
  • Công tác kế toán và cơ cấu quản trị công ty có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất, đóng vai trò nền tảng trong việc nâng cao chất lượng thông tin.
  • Dịch vụ kiểm toán độc lập góp phần tăng cường độ tin cậy và minh bạch của BCTC, được khuyến nghị sử dụng rộng rãi.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp bằng chứng thực nghiệm quan trọng cho các doanh nghiệp và cơ quan quản lý trong việc cải thiện chất lượng thông tin tài chính.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để so sánh và hoàn thiện mô hình.

Hành động ngay hôm nay: Các doanh nghiệp và nhà quản lý nên đánh giá lại công tác kế toán và cơ cấu quản trị, đồng thời lựa chọn dịch vụ kiểm toán uy tín để nâng cao chất lượng thông tin tài chính, góp phần phát triển bền vững và thu hút đầu tư hiệu quả.