Kiểm Định Mối Quan Hệ Giữa Mức Độ Công Bố Thông Tin Trên Báo Cáo Tài Chính Với Quản Trị Lợi Nhuận Của Các Công Ty Niêm Yết Tại Việt Nam

Công bố thông tin (CBTT) là quá trình cung cấp thông tin liên quan đến tình hình tài chính, vị thế và triển vọng phát triển của doanh nghiệp cho các bên liên quan. Theo Bộ Tài Chính, CBTT là phương thức để thực hiện minh bạch hóa doanh nghiệp, đảm bảo cổ đông và nhà đầu tư tiếp cận thông tin một cách công bằng. Từ đó tác giả nhận định, mức độ CBTT là bậc gần hay xa so với tiêu chuẩn, tiêu chuẩn là sự công bố kịp thời, đáng tin cậy, liên quan đến tình hình tài chính, vị thế, triển vọng phát triển của đơn vị để thực hiện quy trình minh bạch hóa doanh nghiệp.

CBTT có thể được phân loại theo nhiều tiêu chí khác nhau, bao gồm tính chất bắt buộc hay tự nguyện, tính chất định kỳ hay bất thường, và mức độ xử lý của thông tin. CBTT bắt buộc là những thông tin mà doanh nghiệp phải công bố theo quy định của pháp luật và các cơ quan quản lý. CBTT tự nguyện là những thông tin mà doanh nghiệp tự nguyện công bố để tăng cường tính minh bạch và thu hút nhà đầu tư. Phân loại theo tính chất định kỳ hoặc bất thường. Phân loại thông tin theo mức độ xử lý.

Chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) và các quy định của Bộ Tài chính quy định rõ các yêu cầu về CBTT đối với các doanh nghiệp, bao gồm cả doanh nghiệp niêm yết. Các yêu cầu này bao gồm nội dung, hình thức, thời gian và phương thức CBTT. Ngoài ra, các doanh nghiệp niêm yết còn phải tuân thủ các quy định CBTT của Sở Giao dịch Chứng khoán. Yêu cầu về CBTT trong chuẩn mực kế toán và các DN niêm yết.

Quản trị lợi nhuận là hành động của nhà quản lý nhằm can thiệp vào quá trình lập báo cáo tài chính, làm thay đổi lợi nhuận được báo cáo so với thực tế. Mục đích của hành vi này thường là để đạt được các mục tiêu cá nhân hoặc của doanh nghiệp, chẳng hạn như đáp ứng kỳ vọng của nhà đầu tư, tăng giá cổ phiếu, hoặc tránh vi phạm các cam kết nợ.

Nhiều yếu tố có thể thúc đẩy hành vi quản trị lợi nhuận, bao gồm áp lực từ thị trường chứng khoán, các quy định về CBTT, và hệ thống kiểm soát nội bộ yếu kém. Nhà quản lý có thể sử dụng nhiều kỹ thuật khác nhau để quản trị lợi nhuận, chẳng hạn như lựa chọn phương pháp kế toán, điều chỉnh các khoản dự phòng, hoặc thay đổi thời điểm ghi nhận doanh thu và chi phí. Các hành vi về quản trị lợi nhuận thông qua chi phối các hoạt động kinh tế phát sinh.

Nghiên cứu sử dụng các mô hình thực nghiệm để nhận diện hành vi quản trị lợi nhuận, chẳng hạn như mô hình Jones (1991). Các mô hình này dựa trên phân tích các khoản mục dồn tích bất thường trên BCTC để ước tính mức độ quản trị lợi nhuận. Các mô hình này thường sử dụng phân tích hồi quy để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến các khoản mục dồn tích.

Các lý thuyết như lý thuyết đại diện (agency theory) và lý thuyết bất cân xứng thông tin (information asymmetry theory) cung cấp cơ sở lý luận để giải thích mối quan hệ giữa CBTT và quản trị lợi nhuận. Lý thuyết đại diện cho rằng nhà quản lý có thể hành động vì lợi ích riêng, khác với lợi ích của cổ đông. Lý thuyết bất cân xứng thông tin cho rằng nhà quản lý có nhiều thông tin hơn về tình hình tài chính của doanh nghiệp so với nhà đầu tư.

Thông tin bất cân xứng tạo điều kiện cho nhà quản lý thực hiện hành vi quản trị lợi nhuận mà không bị phát hiện. Khi nhà đầu tư không có đủ thông tin, họ khó có thể đánh giá chính xác giá trị doanh nghiệp và phát hiện ra các hành vi quản trị lợi nhuận. Thông tin bất cân xứng và mối quan hệ giữa quản trị lợi nhuận.

CBTT đầy đủ và minh bạch có thể giảm thiểu thông tin bất cân xứng bằng cách cung cấp cho nhà đầu tư nhiều thông tin hơn về tình hình tài chính của doanh nghiệp. Điều này giúp nhà đầu tư đánh giá giá trị doanh nghiệp chính xác hơn và phát hiện ra các hành vi quản trị lợi nhuận. Các nghiên cứu về mối quan hệ CBTT và quản trị lợi nhuận.

Mẫu nghiên cứu bao gồm 101 công ty niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX) và Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE) trong giai đoạn 2010-2013. Mẫu được lựa chọn dựa trên tiêu chí có đầy đủ dữ liệu BCTC và báo cáo kiểm toán trong giai đoạn nghiên cứu. Mẫu loại trừ các công ty thuộc lĩnh vực tài chính, ngân hàng và chứng khoán.

Mức độ công bố thông tin được đo lường bằng chỉ số số lượng, dựa trên số lượng các thông tin được công bố trên BCTC và thuyết minh BCTC. Quản trị lợi nhuận được đo lường bằng mô hình Jones (1991). Các biến kiểm soát được sử dụng trong mô hình bao gồm quy mô doanh nghiệp, đòn bẩy tài chính, và khả năng sinh lời.

Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Stata. Nghiên cứu sử dụng phân tích hồi quy dữ liệu bảng với hiệu ứng cố định (fixed effects) để kiểm soát các yếu tố không quan sát được cố định theo thời gian của từng doanh nghiệp. Các kiểm định về tính đa cộng tuyến, phương sai sai số thay đổi và tự tương quan được thực hiện để đảm bảo tính hợp lệ của kết quả hồi quy.

Mức độ quản trị lợi nhuận của các công ty niêm yết tại Việt Nam vẫn còn tương đối cao. Điều này cho thấy rằng cần phải có các biện pháp để tăng cường tính minh bạch và độ tin cậy của BCTC. Các biện pháp có thể bao gồm tăng cường giám sát, nâng cao chất lượng kiểm toán, và cải thiện hệ thống kiểm soát nội bộ.

Kết quả nghiên cứu cho thấy có mối quan hệ nghịch biến giữa mức độ công bố thông tin và quản trị lợi nhuận. Điều này có nghĩa là các công ty có mức độ công bố thông tin cao hơn thường có xu hướng quản trị lợi nhuận thấp hơn. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây và ủng hộ giả thuyết cho rằng CBTT có thể hạn chế hành vi quản trị lợi nhuận.

Kết quả nghiên cứu có hàm ý quan trọng đối với chính sách kế toán và quản trị doanh nghiệp. Cần phải có các biện pháp để tăng cường tính minh bạch và độ tin cậy của BCTC. Các biện pháp có thể bao gồm tăng cường giám sát, nâng cao chất lượng kiểm toán, và cải thiện hệ thống kiểm soát nội bộ. Cần có những thay đổi trong khuôn khổ pháp lý để thúc đẩy CBTT và hạn chế quản trị lợi nhuận.

Doanh nghiệp cần tăng cường CBTT một cách đầy đủ, chính xác và kịp thời. Cần phải tuân thủ các quy định về CBTT của pháp luật và các cơ quan quản lý. Nên xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả để ngăn chặn hành vi quản trị lợi nhuận. Cần duy trì sự chủ động, khách quan khi quyết định ghi nhận các nghiệp vụ phát sinh. DN niêm yết nên công bố đầy đủ hơn một số chỉ tiêu “nhạy cảm” trên thuyết minh BCTC.

Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) cần tăng cường giám sát hoạt động CBTT của các công ty niêm yết. Cần phải thực hiện nghiêm khắc các biện pháp chế tài đối với các hành vi vi phạm quy định về CBTT. UBCKNN cần hoàn thiện các chỉ tiêu đánh giá mức độ CBTT và xây dựng hội đồng đánh giá xếp hạng chất lượng thông tin.

Kiểm toán viên và các tổ chức kiểm toán độc lập đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính trung thực và độ tin cậy của BCTC. Cần nâng cao chất lượng kiểm toán và tăng cường tính độc lập của kiểm toán viên. Kiểm toán viên cần phải tuân thủ các chuẩn mực kiểm toán và có trách nhiệm phát hiện và báo cáo các sai phạm.