I. Tổng quan về Báo Cáo Bộ Phận Doanh Nghiệp Niêm Yết
Báo cáo bộ phận (BCBP) là một phần quan trọng trong báo cáo tài chính của các doanh nghiệp niêm yết. Nó cung cấp thông tin chi tiết về hiệu quả hoạt động của từng bộ phận kinh doanh, giúp nhà đầu tư và các bên liên quan đánh giá rủi ro và cơ hội. Việc trình bày thông tin trên BCBP theo chuẩn mực kế toán, như VAS 28, là bắt buộc. Thông tin này không chỉ hữu ích cho nhà đầu tư bên ngoài, mà còn là cơ sở để nhà quản lý phân tích và đưa ra các quyết định chiến lược. Mục tiêu chính là cung cấp thông tin hữu ích cho người sử dụng trong việc ra quyết định kinh tế. BCBP cho biết những doanh nghiệp có các nhóm sản phẩm và dịch vụ hoặc hoạt động trong các khu vực địa lý khác nhau thì tỷ lệ sinh lời, cơ hội tăng trưởng, triển vọng và rủi ro khác nhau như thế nào. Do đó, chất lượng thông tin trên BCBP ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định đầu tư và quản lý.
1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của Báo Cáo Bộ Phận
Sự phát triển của BCBP gắn liền với quá trình toàn cầu hóa và đa dạng hóa hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Khi doanh nghiệp mở rộng sang nhiều lĩnh vực và khu vực địa lý khác nhau, nhu cầu về thông tin chi tiết về từng bộ phận trở nên cấp thiết. Các chuẩn mực kế toán, như IAS 14 (sau này là IFRS 8) và VAS 28, đã ra đời để chuẩn hóa việc trình bày BCBP. Ban đầu, các quy định còn khá đơn giản, nhưng dần được hoàn thiện để đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng cao của thị trường. IFRS 8 yêu cầu các công ty báo cáo thông tin bộ phận trên cơ sở cách tiếp cận quản lý, tức là dựa trên các quyết định điều hành nhà quản lý nội bộ để báo cáo thông tin theo bộ phận. Do đó, việc nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng thông tin BCBP là cần thiết.
1.2. Vai trò của Báo Cáo Bộ Phận trong quyết định đầu tư
BCBP đóng vai trò then chốt trong việc cung cấp thông tin cho nhà đầu tư. Nhờ vào BCBP, nhà đầu tư có thể đánh giá tiềm năng tăng trưởng, rủi ro và khả năng sinh lời của từng bộ phận kinh doanh. Thông tin này giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định phân bổ vốn hiệu quả hơn. Các nhà quản trị cho rằng thông tin từng bộ phận hoạt động là điều cần thiết để phân tích và dự báo hiệu suất của công ty (Knutson, 1993). BCBP không chỉ phục vụ cho các nhà đầu tư bên ngoài và còn là cơ sở thông tin cho các nhà quản lý phân tích, đánh giá để đưa ra các chiến lược quản lý phù hợp.
II. Thách thức trong Trình Bày Thông Tin Báo Cáo Bộ Phận
Mặc dù BCBP mang lại nhiều lợi ích, việc trình bày thông tin này cũng gặp không ít thách thức. Nhiều doanh nghiệp chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của BCBP hoặc gặp khó khăn trong việc thu thập và phân tích dữ liệu. Một số doanh nghiệp có thể cố tình che giấu thông tin hoặc trình bày sai lệch để tạo ấn tượng tốt hơn với nhà đầu tư. Việc áp dụng các chuẩn mực kế toán, như VAS 28, cũng đòi hỏi doanh nghiệp phải có đội ngũ kế toán chuyên nghiệp và hệ thống thông tin hiệu quả. Ngày 22/12/2014, Bộ Tài chính ban hành Thông tư 200/2014/TT-BTC hướng dẫn Chế độ kế toán Doanh nghiệp thay thế cho Chế độ kế toán doanh nghiệp ban hành theo Quyết định số 15/2006/QĐ- BTC ngày 20/3/2006 của Bộ trưởng Bộ Tài chính và Thông tư số 244/2009/TT- BTC ngày 31/12/2009 của Bộ Tài chính, tuy nhiên Thông tư này lại không đề cập đến Báo cáo bộ phận.
2.1. Khó khăn trong việc thu thập và phân tích dữ liệu bộ phận
Việc thu thập và phân tích dữ liệu cho BCBP đòi hỏi doanh nghiệp phải có hệ thống kế toán quản trị hiệu quả. Các chi phí liên quan đến thu thập dữ liệu và đào tạo nhân viên kế toán có thể là rào cản đối với nhiều doanh nghiệp. Hơn nữa, việc phân bổ chi phí chung cho từng bộ phận có thể gặp nhiều khó khăn và chủ quan, ảnh hưởng đến tính chính xác của thông tin. Do đó, đại đa số các doanh nghiệp còn lại sẽ chọn không trình bày báo cáo bộ phận vì ngại khó, ngại sai và ngại chi phí bỏ ra cao hơn lợi ích thu về.
2.2. Rủi ro sai lệch thông tin và gian lận trong Báo Cáo Bộ Phận
Doanh nghiệp có thể cố tình trình bày sai lệch thông tin trên BCBP để che giấu kết quả kinh doanh yếu kém của một số bộ phận hoặc để làm đẹp báo cáo tài chính. Điều này gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của nhà đầu tư và làm suy giảm niềm tin vào thị trường chứng khoán. Việc kiểm soát và phát hiện các hành vi gian lận trong BCBP là một thách thức lớn đối với cơ quan quản lý và kiểm toán độc lập. Vì vậy việc nghiên cứu những nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng thông tin được trình bày trên BCBP là cần thiết nhằm tìm ra tồn tại và hạn chế, góp phần hoàn thiện và tăng cường hiệu quả cung cấp thông tin mà BCBP mang đến cho các bên liên quan.
III. Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Chất Lượng Thông Tin Báo Cáo
Chất lượng thông tin trên BCBP chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm quy mô doanh nghiệp, cơ cấu sở hữu, hiệu quả hoạt động và chất lượng kiểm toán. Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng, doanh nghiệp có quy mô lớn, cơ cấu sở hữu tập trung và hiệu quả hoạt động tốt thường có xu hướng trình bày thông tin trên BCBP đầy đủ và chính xác hơn. Tuy nhiên, các nghiên cứu này vẫn còn nhiều hạn chế và chưa thống nhất về mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố. Kết quả nghiên cứu cho thấy các biến về quy mô, đòn bẩy, tuổi và hình thức sở hữu có tương quan thuận với báo cáo bộ phận.
3.1. Tác động của Quy Mô Doanh Nghiệp đến chất lượng Báo Cáo
Quy mô doanh nghiệp thường được xem là một trong những yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến chất lượng thông tin trên BCBP. Doanh nghiệp lớn thường có nguồn lực tài chính và nhân lực dồi dào hơn, cho phép họ đầu tư vào hệ thống kế toán quản trị và đào tạo nhân viên. Quy mô công ty với chất lượng chủ thể kiểm toán và đòn bẩy nợ có ảnh hưởng tích cực chất lượng báo cáo bộ phận. Hơn nữa, doanh nghiệp lớn thường chịu áp lực lớn hơn từ các bên liên quan, buộc họ phải trình bày thông tin minh bạch và chính xác.
3.2. Cơ Cấu Sở Hữu và ảnh hưởng đến Báo Cáo Bộ Phận
Cơ cấu sở hữu cũng là một yếu tố quan trọng cần xem xét. Doanh nghiệp có cơ cấu sở hữu tập trung thường có xu hướng trình bày thông tin ít hơn và kém minh bạch hơn so với doanh nghiệp có cơ cấu sở hữu phân tán. Lý do là vì các cổ đông lớn có thể có quyền lực chi phối việc trình bày thông tin và có thể ưu tiên lợi ích của họ hơn lợi ích của cổ đông nhỏ. Đồng sở hữu vốn, kết quả phân tích của nghiên cứu cho thấy các biến có ảnh hưởng đến số bộ phận được trình bày. Sự phân bố quyền sở hữu ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng báo cáo của bộ phận.
3.3. Vai trò của Kiểm Toán Độc Lập đối với thông tin Báo Cáo
Kiểm toán độc lập đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính trung thực và chính xác của thông tin trên BCBP. Kiểm toán viên có trách nhiệm kiểm tra và đánh giá việc tuân thủ các chuẩn mực kế toán và phát hiện các sai sót hoặc gian lận. Chất lượng kiểm toán càng cao, độ tin cậy của thông tin trên BCBP càng lớn. Chất lượng kiểm toán, chất lượng báo cáo bộ phận thấp hơn khi vận hành IFRS 8 trong giai đoạn 2009-2011.
IV. Đề xuất Giải Pháp Nâng Cao Chất Lượng Thông Tin Báo Cáo
Để nâng cao chất lượng thông tin trên BCBP, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và kiểm toán viên. Cơ quan quản lý cần hoàn thiện hệ thống pháp luật và tăng cường giám sát việc tuân thủ các chuẩn mực kế toán. Doanh nghiệp cần nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của BCBP và đầu tư vào hệ thống kế toán quản trị. Kiểm toán viên cần nâng cao năng lực chuyên môn và tuân thủ các chuẩn mực kiểm toán. Từ đó, tác giả đưa ra những nguyên nhân tồn tại trong việc vận dụng VAS28 cũng như những hạn chế cần được cải tiến trong khuôn khổ pháp lý ở Việt Nam nhằm tăng cường chất lượng thông tin bộ phận được cung cấp.
4.1. Hoàn thiện Khung Pháp Lý về Báo Cáo Bộ Phận tại Việt Nam
Khung pháp lý về BCBP tại Việt Nam cần được hoàn thiện để phù hợp với thông lệ quốc tế và đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng cao của thị trường. Cần có các quy định chi tiết về việc xác định các bộ phận kinh doanh, phân bổ chi phí chung và trình bày thông tin. Thông tư này lại không đề cập đến Báo cáo bộ phận. Cần có các chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với các hành vi gian lận trong BCBP. Chuẩn mực VAS 28 ra đời nhằm mục đích hỗ trợ người sử dụng trên BCTC nhằm hỗ trợ cho người sử dụng thông tin trên BCTC để đánh giá, phân tích những khả năng sinh lời cũng như những thuận lợi và khó khăn của doanh nghiệp trên cơ sở đó có thể đưa ra những phân tích và dự báo hợp lý về doanh nghiệp đồng thời cũng có thể đưa ra những quyết định đầu tư hay những chiến lược quản lý thích hợp.
4.2. Nâng Cao Nhận Thức và Năng Lực cho Doanh Nghiệp
Doanh nghiệp cần được nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của BCBP và lợi ích mà nó mang lại. Cần có các chương trình đào tạo và tập huấn cho nhân viên kế toán về các chuẩn mực kế toán và kỹ năng phân tích dữ liệu. Báo cáo bộ phận là sự phân tách kết quả tài chính của một doanh nghiệp thành các bộ phận được trình bày. Thông qua kết quả nghiên cứu giúp cho các nhà quản lý doanh nghiệp, các bên liên 5 quan có thể đưa ra những nhận định nhằm đánh giá cũng như các giải pháp nhằm nâng cao chất lương thông tin được trình bày trên báo cáo bộ phận của các doanh nghiệp niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán Tp.HCM nói riêng và các doanh nghiệp niêm yết tại Việt Nam nói chung.
4.3. Tăng Cường Giám Sát và Kiểm Tra Báo Cáo Bộ Phận
Cơ quan quản lý cần tăng cường giám sát và kiểm tra việc tuân thủ các chuẩn mực kế toán về BCBP. Cần có các biện pháp để phát hiện và xử lý các hành vi gian lận trong BCBP. Cơ quan quản lý cần phối hợp với kiểm toán viên để nâng cao chất lượng kiểm toán và đảm bảo tính trung thực của thông tin.Từ đó, tác giả đưa ra những nguyên nhân tồn tại trong việc vận dụng VAS28 cũng như những hạn chế cần được cải tiến trong khuôn khổ pháp lý ở Việt Nam nhằm tăng cường chất lượng thông tin bộ phận được cung cấp.
V. Ứng dụng Thực Tiễn và Kết Quả Nghiên Cứu về Báo Cáo
Nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng thông tin BCBP có ý nghĩa thực tiễn quan trọng. Kết quả nghiên cứu có thể giúp cơ quan quản lý đưa ra các chính sách phù hợp để nâng cao chất lượng thông tin trên thị trường chứng khoán. Ngoài ra, các doanh nghiệp có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện hệ thống kế toán quản trị và nâng cao chất lượng thông tin trình bày trên BCBP. Dựa trên kết quả phân tích hồi quy và các thống kê mô tả, bài nghiên cứu phân tích thực trạng cũng như phân tích mức độ ảnh hưởng của các nhân tố tác động đến chất lượng thông tin được trình bày trên BCBP của các doanh nghiệp niêm yết trên HOSE.
5.1. Ứng Dụng Nghiên Cứu trong Quyết Định Quản Lý Doanh Nghiệp
Các nhà quản lý doanh nghiệp có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để đánh giá hiệu quả hoạt động của từng bộ phận kinh doanh và đưa ra các quyết định chiến lược phù hợp. Nghiên cứu về Báo Cáo Bộ Phận còn là cơ sở để nhà quản lý phân tích, đánh giá để đưa ra các chiến lược quản lý phù hợp. Chaur-Shiuh Young & etc al.,(2014) Trong nghiên cứu này, tác giả sử dụng mẫu ở 8 quốc gia áp dụng IFRS với các quan sát đầy đủ là mẫu của tác giả để điều tra các ảnh hưởng sau khi IFRS 8 có hiệu lực.
5.2. Kết Quả Nghiên Cứu và Tác Động đến Nhà Đầu Tư
Nhà đầu tư có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để đánh giá rủi ro và tiềm năng tăng trưởng của các doanh nghiệp niêm yết. Kết quả nghiên cứu cung cấp cho nhà đầu tư thông tin chi tiết về các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng thông tin trên BCBP, giúp họ đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt hơn. Nghiên cứu này đánh giá các yếu tố tác động đến báo cáo bộ phận và gợi ý cho minh bạch thông tin tại báo cáo bộ phận các doanh nghiệp niêm yết. Qua đó tác giả gợi ý các chính sách cho doanh nghiệp và nhà quản lý gia tăng các thông tin cần thiết, tăng cường chất lượng thông tin được công bố nhằm góp phần giảm rủi ro cho nhà đầu tư.
VI. Kết luận và Tương Lai của Nghiên Cứu Báo Cáo Bộ Phận
Chất lượng thông tin trên BCBP là một vấn đề quan trọng đối với thị trường chứng khoán Việt Nam. Để nâng cao chất lượng thông tin này, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và kiểm toán viên. Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc đánh giá tác động của các yếu tố vĩ mô, như môi trường kinh tế và chính sách của nhà nước, đến chất lượng thông tin BCBP. Đồng thời cần có những nghiên cứu chuyên sâu hơn về tác động của các yếu tố này đến các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Cần có các chương trình đào tạo và tập huấn cho nhân viên kế toán về các chuẩn mực kế toán và kỹ năng phân tích dữ liệu
6.1. Hướng Nghiên Cứu Mới về các Tiêu Chí Báo Cáo Bộ Phận
Các nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào việc phát triển các tiêu chí đánh giá chất lượng thông tin BCBP một cách toàn diện hơn. Điều này giúp các nhà đầu tư và cơ quan quản lý có thể đánh giá và so sánh chất lượng thông tin trên BCBP của các doanh nghiệp khác nhau một cách khách quan.Việc trình bày thông tin trên BCBP theo chuẩn mực kế toán, như VAS 28, là bắt buộc.Thông tin này không chỉ hữu ích cho nhà đầu tư bên ngoài, mà còn là cơ sở để nhà quản lý phân tích và đưa ra các quyết định chiến lược
6.2. Tầm Quan Trọng của minh bạch hóa Báo Cáo trong tương lai
Minh bạch hóa thông tin BCBP là xu hướng tất yếu trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Để đáp ứng yêu cầu này, các doanh nghiệp Việt Nam cần không ngừng nâng cao chất lượng thông tin trình bày trên BCBP và tuân thủ các chuẩn mực kế toán quốc tế. Cần có các quy định chi tiết về việc xác định các bộ phận kinh doanh, phân bổ chi phí chung và trình bày thông tin.
